Een interview over zorg en wonen met Peter Boerenfijn, directeur Habion

Goede stelling. In eerste instantie denk ik ja, maar in tweede instantie neig ik toch naar nee. Het is beter gewoon aan de mensen te vragen wat ze willen. Je loopt anders het risico dat je toch verzandt in institutionele belangen en institutionele partijen en het allemaal veel te lang duurt. Dat is ook een beetje de kern van wat wij met onze experimenten hebben gedaan, zoals www.een2ejeugd.nl. We transformeren oude verzorgingshuizen en we beginnen met een inspiratiedag voor bewoners en de buurt. De centrale vraag is dan: ”Als jullie hier nou de baas zouden zijn, hoe zou je het dan doen; hoe zou je hier oud willen worden?”

Daarna pas betrekken we er andere partijen bij, om te kijken of ze iets kunnen toevoegen in de keten. Uitgangspunt is dus de mensen om wie het gaat. We zijn een keer begonnen met de gemeente, maar die had restrictief beleid, we zijn een keer gaan praten met een zorginstelling, maar die had allemaal problemen. Daar ben je dan een jaar mee kwijt, en er verandert niks. Nu zeggen we gewoon: ”Dit is wat onze bewoners willen veranderen. Gemeente, tender de zorg maar, ga het regelen!” Dat werkt tien keer sneller.

2. De toename van het aantal ouderen dat zelfstandig blijft wonen heeft consequenties voor de woningvoorraad.

Ik denk dat dat reuze meevalt. Op dit moment woont 90% van de ouderen al zelfstandig, blijft ook zelfstandig wonen en ik denk dat het gaat oplopen tot 95 of 96 %. Er is wel een forse toename van het aantal ouderen, maar de meesten kunnen zich echt prima redden tot op hele hoge leeftijd. De meeste ouderen overlijden ook gewoon thuis.

Dus er is al een tijdje een tendens aan de gang dat ouderen gewoon langer thuis blijven wonen?

3. De zorg verandert. Welke consequenties heeft dat volgens u voor wijken en buurten?

Eigenlijk verandert de verzorgingsstaat. En dat betekent dat er veel meer zelf betaald moet gaan worden. Wat je nu ziet is dat, vanuit de verzorgingsstaat en het gelijkheidsbeginsel, mensen opeens recht hebben op werksters uit de algemene middelen of op maaltijden uit de algemene middelen, terwijl ze die daarvoor zelf betaalden. Mensen zullen steeds meer dat soort dingen zelf moeten gaan regelen en betalen.

De traditionele zorg zoals we die kennen in de intramurale sfeer, dat zal veel kleiner worden. De thuiszorg moet veel efficiënter georganiseerd worden. En misschien moeten we mensen met een grote zorgvraag ook dichter bij elkaar huisvesten, dus verhuizen, afhankelijk van hun zorgvraag. Want anders wordt het onbetaalbaar. De grootste opgave zit volgens mij aan de sociale kant. Mensen zijn eenzaam, krijgen boodschappen even niet voor elkaar. Bied je zo’n dienst tegen betaling aan? Of ga je dat veel meer koppelen aan de participatiesamenleving? Maar op de lange duur wordt het onbetaalbaar om iedereen thuis de zorg te bieden die er nu binnen intramurale sferen wordt gegeven.

Daar moet dus een andere oplossing voor worden gevonden?

Ja, en je kunt je natuurlijk afvragen, wat is echt zorg? Wat is echt noodzakelijk en wat wil je collectief financieren? Dan zit je denk ik veel meer aan de medische kant. De sociale kant, het welzijn, tafeltje-dek-je, boodschappen doen, eindje wandelen; dat wordt denk ik een betaalpakket of mensen gaan het zelf organiseren in hun buurt.

Dat betekent meer richting de participatiesamenleving met de buurvrouw die af en toe eens om de deur kijkt of het wel goed gaat?

Ja, en ik zie allerlei betaalde aanbodvarianten eigenlijk mislukken. Mensen zitten er niet op te wachten. Ze zijn niet gewend dat ze het zelf moeten betalen. En dan blijken ze veel meer te kunnen dan ze dachten.

4. Leegstand en transitie in zorgvastgoed is een belangrijke opgave.

Mee eens. Vanuit zorgorganisaties geredeneerd is specifiek zorgvastgoed in functionaliteit al verouderd op de dag dat je het opent. En wij hebben studenten van de Amsterdamse Academie voor Bouwkunst gevraagd; wat is er mis met die gebouwen? Niet gehinderd door enige voorkennis was hun reactie: ”Niks, alleen moet je ze anders gebruiken”. En vervolgens doen we dat dan ook in onze experimenten. Onze conclusie is dat er echt geen probleem is.

Slopen is kapitaalvernietiging en is niet duurzaam. Vanuit de demografie heb je die gebouwen straks hard nodig. Door ze anders te gebruiken maak je er woonruimte van met nieuwe ketens. Dan is het ook betaalbaar voor mensen. Het domste wat je kunt doen is die gebouwen slopen; je moet ze transformeren. Dat is 25% investeren in fysieke componenten en 75% anders gebruiken. Zo krijgen die gebouwen echt een tweede jeugd.  

Sluiten en slopen is een enorm welvaart exces. In gesprekken met zorgorganisaties horen we bijvoorbeeld dat de badkamers twee keer zo groot moeten zijn en dat er dus verbouwd of gesloopt moet worden. Uit gesprekken met bewoners blijkt dat die een kleinere badkamer vanuit praktisch oogpunt juist als prettig ervaren, omdat ze zich dan kunnen vasthouden aan de muur. Ook medewerkers uit de thuiszorg geven aan dat een kleine badkamer een goede zorgverlening niet in de weg staat.

Waar lopen bewoners of mensen uit de praktijk wel tegenaan? Of is er gewoon geen probleem?

Volgens mij is er geen probleem. Er zijn twee dingen die je anders  moet organiseren. In het huidige zorgpakket is iemand geïndiceerd en heeft dan recht op het hele pakket. Dus al kun je zelf nog koken, dan mag dat niet meer. Je krijgt een maaltijd, want dat zit in het pakket. Al kun je nog stofzuigen, het mag niet meer. Mensen laten zich alles afpakken. Dat zeggen ze zelf ook letterlijk.
Wij activeren de mensen weer. Ze gaan weer koken, samen eten en andere dingen doen. Dat vinden ze dan ook wel weer leuk en dat is ook goed voor de sociale gezondheid. Bewegen en sociale contacten, daar kun je oud mee worden.

5. Moet er bij nieuw te bouwen woningen rekening worden gehouden met het feit dat mensen langer zelfstandig blijven wonen?

Het antwoord is ja. Maar als je me vraagt, wat daar dan vervolgens voor nodig is, dan is dat niet direct expliciet te maken. Het is ook een kwestie van wat mensen willen en vooral wat ze kunnen. Trappenlopen is vaak een probleem, dus gelijkvloers is wel handig. En zet een toilet in de hoek van de wc in plaats van in het midden tegen de muur. Dan kan er aan twee kanten een verpleegkundige bij om iemand van de wc af te helpen, want in een hoek heb je altijd ruimte. Plaats de douchekraan niet onder de douche, want mensen strekken hun hand uit en dan branden ze zich, maar zet die aan de zijkant aan de muur zodat ze erbij kunnen zonder nat te worden. Dat zijn hele praktische dingen.

Ons uitgangspunt zijn echt de mensen die de zorg nodig hebben, niet de woningcorporatie, de WMO, de WLZ of de gemeente. We hebben nu een discussie met de inspectie voor de volksgezondheid. Die eisen dat voor dementerenden een hek van 1.80 m hoog wordt geplaatst zodat ze naar buiten kunnen. Dat wordt zo’n instelling voor psychogeriatrie dus gewoon een penitentiaire gemeenschap. Want het is te gek voor woorden; een tachtigjarige demente bejaarde die over zo’n hek heen klimt. Ik moet het nog zien gebeuren. Maar je geeft ze wel het gevoel dat je ze opsluit. We stellen die gewoonte graag ter discussie.

6. Groepswonen en zorgcoöperaties zijn de toekomst.

Ja, helemaal mee eens. Groepswonen is vooral mensen bij elkaar laten wonen en met elkaar laten zorgen. Bij ons eerste experiment, een verzorgingshuis, hadden we een bord geplaatst: wordt wegens gebrek aan belangstelling gesloopt. Het dorp protesteerde en nu wonen er ouderen, mensen met een verstandelijke beperking, jongeren die uit de jeugdzorg komen, dorpsjongeren wonen er in de aanleunwoningen en er is een ondernemer die mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt opleidt. Zo organiseren ze dat ze samen redzaam zijn.

Dus geen groepswonen in de traditionele zin van acht dementerende mensen bij elkaar, maar een gemengd gezelschap dat waar nodig ondersteuning krijgt van professionals. 

De zorgcoöperatie is het beste wat ons kan overkomen. In al onze experimenten zien we ze nu ontstaan en wij geven ze ook het eigenaarschap van het gebouw. Zij beslissen hoe het gebouw wordt gebruikt, wat er binnen gebeurt. En in een keer heb je als woningcorporatie, welzijnsorganisatie, gemeente een partij die een opdracht kan geven. Ik kan me zomaar voorstellen dat wij straks met onze bewoners de zorg gaan tenderen en organisaties uitnodigen om te doen wat er gevraagd wordt.

7. Hoe vinden we de juiste balans tussen kwaliteit en kosten? Met andere woorden, hoe houden we het betaalbaar?

Wij houden het nu al betaalbaar. We verbouwen verzorgingshuizen niet groots en meeslepend naar het programma van eisen van de zorg. We bespreken gewoon met mensen wat ze nodig hebben. En als die badkamer nog prima is dan pleeg je groot onderhoud en plaats je nieuwe tegeltjes in plaats van ‘m te verbouwen tot twee keer zo groot. Dan kom je op huurprijzen uit van zo’n 400 a 450 euro. Dat kunnen mensen goed betalen en je handhaaft het gebouw. We bouwen ook geen nieuwe zorggebouwen meer, maar zetten in een keer iets neer dat heel flexibel gebruikt kan worden. Je maakt iets meer kosten, maar je hoeft niet steeds tussentijds te verbouwen.

Foto bovenaan: Peter Boerenfijn, Habion brochure 2014