Een stad inrichten met botsende waarden? Het kan!

Momenteel leeft volgens de VN 55 procent van de wereldbevolking in stedelijk gebied. In 2050 is dat naar verwachting al bijna 70 procent. Al die stedelingen willen een leefbare en duurzame stad. Maar leefbaar en duurzaam zijn paraplubegrippen die voor iedereen wat anders betekenen, zegt Rico Herzog. 

“De ene inwoner denkt bij het begrip duurzaam aan economische ontwikkeling, een ander juist weer aan aandacht voor natuur en milieu. Hoe meer mensen in een stad, hoe meer verschillende achtergronden, perspectieven en waarden. Die verscheidenheid leidt soms tot conflicten en uitdagingen bij de inrichting van een stedelijk gebied.”

Meer inzicht in waardeconflicten

Hoewel er in het verleden wel onderzoek is gedaan naar wat mensen belangrijk vinden in de openbare ruimte, is er nog geen goed beeld van hoe die verschillende waarden leiden tot conflicten. Terwijl die botsing juist van groot belang is, zegt Herzog. “Inzichten in waardeconflicten kunnen helpen bij het maken van keuzes over stadsinrichting. Nu is het voor stedenbouwkundigen lastig om te zeggen wat voor een stad belangrijk is omdat zij meestal geen rekening houden met de waarden die leven onder de bewoners.”

Door conflicterende waarden van bewoners of tussen bewoners en beleidsmakers duurt het soms jaren voordat een project, zoals de bouw van een luchthaven of woningen, van start gaat. Herzog: “Dat ligt niet zozeer aan inefficiëntie besluitvorming, maar aan het feit dat beleidsmakers en stedenbouwkundigen geen goed beeld hebben van welke waarden conflicteren en hoe ze daarmee moeten omgaan.”

Invalshoeken samenbrengen

Herzog studeerde onder meer Industrial Engineering en Environmental Engineering met een specialisatie in spatial planning and modelling. Na z’n bachelors volgde hij aan de TU Delft de master Engineering and Policy Analysis. “Ik heb altijd al een brede interesse gehad. Ik vind het leuk om problemen, zoals waardeconflicten, vanuit verschillende perspectieven te bekijken, samen te brengen en te zoeken naar oplossingen.” 

Ook in ons dagelijks leven komen we waardeconflicten tegen, zegt Herzog. “Ga ik gezond en milieuvriendelijk met de fiets of kies ik toch voor het comfort van de auto? Als onderzoeker bestudeer ik de conflicten meer op macroniveau, zoals keuzes tussen natuurbescherming en economische groei. Vaak zijn dat complexe conflicten die ik met modellen inzichtelijk probeer te maken om betere beslissingen te kunnen nemen.”

Onderzoek in Hamburg

Om waardeconflicten in stedelijk gebied in kaart te brengen, moest Herzog eerst weten wat stadsbewoners precies belangrijk vinden. Die input vond hij in Hamburg. De op-een-na grootste stad van Duitsland doet volgens Herzog relatief veel aan burgerparticipatie. “Op een digitaal platform kunnen inwoners bijvoorbeeld aangeven wat ze graag zien in een stadsdeel, zoals ontwikkeling van natuur, sociale woningbouw of veel rust.” 

Volgens een lokale wet mogen die data openbaar gebruikt worden, zolang de privacy wordt beschermd. Daarmee vormden die data een perfect uitgangspunt voor zijn onderzoek. Ook om een andere reden is Hamburg interessant, zegt Herzog. “De stad groeit naar verwachting de komende 15 jaar van 1,8 miljoen naar 2 miljoen inwoners. Hamburg staat dus voor een enorme planologische opgave. Met name in het havengebied wordt veel woningbouw gerealiseerd, genaamd Hafen City.”

De afgelopen jaren gaven meer dan 4500 mensen in de vorm van een tekstuele bijdrage op het participatieplatform aan wat ze in de openbare ruimte gerealiseerd willen zien. Een probleem was alleen dat de data niet volledig betrouwbaar waren. Herzog: “Iedereen kan iets schrijven op het platform, dus ook mensen die niet in een bepaald stadsdeel of zelfs helemaal niet in Hamburg wonen.” 

Als aanvulling op de kwantitatieve data interviewde Herzog daarom ook nog lokale stedenbouwkundigen op het gebied van mobiliteit, woningbouw, openbaar groen en omgevingsgeluid. “Zij kenden de verschillende stadsdelen en konden me vanuit hun expertise vertellen over de waarden en conflicten die daar speelden.”

Algoritmes

Omdat het analyseren van elke waarde van elke burger een enorm tijdrovend karwei is, maakte Herzog gebruik van Natural Language Processing, algoritmes die gestructureerd tekst kunnen verwerken. Een daarvan is Structural Topic Modelling. Herzog: “STM identificeert losse termen in een stuk tekst en koppelt die vervolgens aan termen van een vergelijkbaar onderwerp.” 

Zo horen insecten, bomen en groen bijvoorbeeld bij ecologie, en zebrapad, gevaar en verkeer bij veiligheid, zegt Herzog. “Sommige termen kunnen ook bij meerdere waarden terugkomen. Uiteindelijk is uit die analyse een vijftal waardeclusters ontstaan: sociale gelijkheid, ecologie, economie, veiligheid & gezondheid en leefbaarheid. Wanneer die clusters overlappen, is sprake van een potentieel conflict.”

Interessante conflicten

In Hamburg stuitte Herzog op een aantal interessante waardeconflicten. “Een leuke was die tussen ecologie en veiligheid. Bewoners van een bepaald stadsdeel wilden meer groen bij een speelplaats, zoals fruitbomen en mooie bloemenstruiken. Daar kwamen vervolgens veel insecten op af, waaronder wespen. Dat leverde weer gevaar op voor spelende kinderen. Gevolg was dat ouders boos waren en gingen klagen over de bomen.” 

Een ander interessant conflict vond Herzog een wijk waar bewoners veel waarde hechten aan rust en een mooie omgeving. “Maar een mooie wijk trekt weer mensen aan en die maken geluid, waardoor er weer overlast ontstond. Ook zijn er mensen die helemaal geen verandering willen, de conservatieven. Dat botst met veel andere waarden.”

Om de waardeconflicten inzichtelijk te maken, ontwikkelde Herzorg het instrument ‘Public Value Spheres’, waar waarden zijn weergegeven als sferen die mogelijk conflicteren, danwel verbinden. “De PVS laat per stadsdeel zien welke waarden overlappen. Aan de hand daarvan kunnen stedenbouwkundigen conflicten analyseren en integreren en vervolgens keuzes maken voor het inrichten van de openbare ruimte. ”Dit is een instrument dat helpt om de relationele aard van de stedelijke ruimte te verklaren: dat iedereen verschillende dingen waardeert, en het laat zien waar er archetypische conflicten zijn."

De meeste conflicten zijn niet zomaar op te lossen, zegt Herzog. “Een keuze zal daarom vaak een compromis zijn, waarin waarden worden gecombineerd. Maar het kan ook dat er een keuze wordt gemaakt op basis van een referendum. Soms biedt technologie uitkomst. In een bepaalde wijk zorgden voetballende kinderen voor veel geluidsoverlast als de bal tegen de omheining kwam. Daar is een hek met geluidsdemping ontwikkeld.”

Meer bewustzijn burgers

Inzicht in waarden van stadsbewoners is ook waardevol voor inwoners zelf, benadrukt Herzorg. “Het kan ze helpen te begrijpen dat er andere mensen zijn met andere perspectieven. Veel inwoners zijn zich daar niet goed van bewust. Zodra mensen met elkaar in gesprek gaan, kan hun perspectief veranderen. Dat kan helpen bij uiteindelijke besluitvorming.” 

Soms zijn waarden namelijk helemaal niet zo conflicterend als ze op het eerste oog lijken, vervolgt Herzog. “We hebben alleen nog geen goed beeld van waarom mensen iets belangrijk vinden. Voor vervolgonderzoek is het interessant om nader te onderzoeken waarom mensen voor een bepaald onderwerp pleiten.

De Public Value Spheres-tool is niet alleen in Hamburg, maar wereldwijd bruikbaar, zegt Herzog. “Je zou dezelfde benadering kunnen toepassen in alle steden in de wereld. Zeker armere landen staan vanwege de snelle inwonersgroei, verstedelijking en impact van klimaatverandering voor een enorme stedenbouwkundige opgave.”

Wel zal het PVS-tool er overal weer anders uitzien. Herzog: “Elke stad en zijn inwoners hebben weer hun eigen waarden en waardeconflicten. Het is in ieder geval van belang dat lokale autoriteiten ruimte maken voor burgers om hun stem te laten horen en daarop te handelen. Brazilië was vroeger een goed voorbeeld van een land waar burgerparticipatie op grote schaal was geïnstitutionaliseerd."