Een straat als rivier inrichten: Vlissingen kijkt met open blik naar klimaatadaptatie

Vlissingen is gebouwd pal achter de dijk die de havenstad beschermt tegen het water. De stijgende zeespiegel en steeds extremer weer vormen er vanzelfsprekend een uitdaging. Zeker omdat de karakteristieke boulevard van Vlissingen ook nog eens óp de primaire waterkering staat: hoge woontorens en appartementencomplexen vormen een aaneengesloten lint vlak langs de kustlijn. Dit maakt klimaatadaptatie tot een ingewikkelde ruimtelijke puzzel, waarbij de gemeente experimenten niet schuwt.

“De traditionele oplossing voor zeespiegelstijging is de dijken ophogen,” vertelt Marije Verlinde, projectleider ruimtelijke ontwikkeling bij de gemeente Vlissingen. “In ons geval betekent dat de boulevard verhogen. Dan kom je er al snel op uit dat je een deel van de bestaande bouw moet slopen. Dat lijkt ons absoluut niet wenselijk. Daarom dachten wij: kan het ook anders?”

Straat als rivier

In de Coosje Buskenstraat is onlangs een pilotproject opgeleverd dat klimaatgerelateerde overstromingsrisico’s indamt. De straat is heringericht en functioneert nu in geval van nood als ‘rivier’. Vanaf de boulevard loopt de weg met een helling omlaag richting de binnenstad – een kwetsbaar punt in de kustverdediging. Bij een extreme storm kan zeewater over de boulevard slaan en via de Coosje Buskenstraat het centrum instromen. Door het water af te remmen en weg te leiden kunnen overstromingen voorkomen worden.

Over de volledige lengte van de rijbaan is een bolling aangebracht, waardoor water naar de zijkanten van de straat stroomt. Daar zijn de parkeervakken van een opstaande rand voorzien en in een zigzagpatroon gelegd. Binnendringend water gaat zo slingeren als een rivier en op een natuurlijke manier langzamer stromen. Een deel van het water zakt in de straat zelf weg via groenvakken en ‘superkolken’, grote afvoerputten. De rest van het water wordt met een bocht omgeleid richting de nabijgelegen Spuikom, waar een grote waterberging is.

Meervormige bescherming

De pilot is onderdeel van het Europese Interreg Twee Zeeën project Sustainable and Resilient Coastal Cities en uitgevoerd in samenwerking met de TU Delft. Verschillende Europese kuststeden onderzoeken in dit project nature based-oplossingen voor klimaatadaptatie. Voor de gemeente Vlissingen toont de Coosje Buskenstraat in de eerste plaats aan dat de opgave van het beschermen van de kust meervormig is. De focus hoeft niet alleen op het ophogen van dijken te liggen. “We willen het gesprek aangaan met het waterschap en Rijkswaterstaat om op een bredere manier naar waterveiligheid te kijken,” stelt Jeroen Portier, wethouder van de gemeente met verduurzaming en klimaat in zijn portefeuille. “Dit is bij uitstek een toekomstgericht project, waarbij we verkennen hoe we op verschillende manieren de stad veilig kunnen houden.”

De Coosje Buskenstraat ligt aan de rand van het plangebied de Spuikom, een van de oudste delen van Vlissingen. Al in de Middeleeuwen werd de Spuikom gebruikt als waterberging, bedoeld om de haven bevaarbaar te houden. Bij vloed vulde het waterbassin van de Spuikom zich. Bij eb stroomde het weer leeg en spoelde zo slib uit de haven. Toen in 1953 de dijk bij Vlissingen op deltahoogte werd gebracht, raakte de Spuikom in onbruik. Sindsdien is het min of meer onbeheerd land, middenin de stad, met grasveldjes, water, rietkragen en bosschages. Door de jaren heen zijn er allerlei plannen geweest om het gebied bij de stad te trekken. De gemeente mikt nu op een combinatie van waterberging, ruig groen en woningbouw.

“De Spuikom is een braakliggend stuk land waar de natuur zich vrij kon ontwikkelen,” zegt collega-wethouder Wilfried Boonman. “Voor de inwoners van Vlissingen heeft het een waarde als natuurgebied gekregen. Die kwaliteit willen we behouden. Tegelijkertijd willen we het gebied ook meer openstellen dan nu het geval is.” De gemeente heeft voor de gehele Spuikom dit jaar een gebiedsvisie opgesteld. Voor de uitvoering is onder meer geld beschikbaar vanuit de Regiodeal North Sea Port District.

Het verbinden van verschillende groengebieden is een belangrijke doelstelling van de herontwikkeling, net als het beter integreren van de Spuikom in het stadscentrum. De onbenutte ruimte rondom de Spuikom maakt klimaatadaptatieve maatregelen mogelijk waar het hele centrum baat bij heeft. Zo wordt in de komende jaren een groot deel van het riool vervangen, wat het mogelijk maakt om overtollig water naar de Spuikom af te voeren. Boonman: “Vlissingen is een Artikel-12 gemeente, wij staan onder financieel toezicht van het Rijk. Onze speelruimte is beperkt. Maar door de gebieden die we wél kunnen ontwikkelen slim aan elkaar te verbinden, creëren we eenheid in de stad. Het Scheldekwartier, de binnenstad, de Spuikom, de boulevard en het Nollestrand worden door deze ontwikkeling gekoppeld.”

Vlissings model

Meebewegen met de zee is natuurlijk niet nieuw voor Vlissingen. Op de boulevard wordt al decennialang een balans gezocht tussen waterveiligheid enerzijds en intensieve bebouwing anderzijds. Dit heeft geresulteerd in het ‘Vlissings model’: een richtlijn voor het ontwikkelen van nieuwe bebouwing rondom een waterkering. Deze bestaat sinds de jaren 80 van de vorige eeuw en wordt tot op de dag van vandaag doorontwikkeld. Nieuwe gebouwen worden daarom onder andere op de benedenverdiepingen flexibel ingericht om toekomstige dijkverhogingen te faciliteren. Woningen zijn op de eerste twee etages in principe niet toegestaan. Gebruikers – veelal horeca en kantoren – hebben zich in hun koopcontracten eraan gecommitteerd de inrichting van het gebouw op eigen kosten aan te passen bij een eventuele dijkverzwaring op de boulevard. Horecagelegenheden kunnen bijvoorbeeld op termijn de etage waar ze gasten ontvangen omhoog verplaatsen. Maar, zoals het er nu naar uitziet, is dit in ieder geval tot 2040 nog niet nodig.

“We weten dat op een zeker moment dijkverzwaringen moeten plaatsvinden. Daar moeten we nu al slim mee omgaan,” licht projectleider Verlinde toe. In de Spuikom wordt het hele gebied opgehoogd zodat het aansluit bij de toekomstige hoogte van de bedijking. “De nieuwe bebouwing maakt straks in zijn geheel onderdeel uit van de zeewering. We brengen het gebied op een en dezelfde hoogte, op zo’n manier dat er ruimte blijft voor de natuur en het er aantrekkelijk uitziet.”