Energietransitie? Stop met rekenen, start met werken

Er lijkt consensus te bestaan over de noodzaak om in de gebouwde omgeving over te stappen op hernieuwbare en schone energie. Maar wat houdt deze energietransitie precies in? Hoogleraar klimaatontwerp en duurzaamheid Andy van den Dobbelsteen (TU Delft) en beleidscoördinator energietransitie Julia Sondermeijer (Ministerie van BZK) schetsen allereerst de opgave. Zoals bekend moeten er 7 miljoen woningen en 1 miljoen andere gebouwen in 2050 aardgasvrij zijn, en dat op een technisch en maatschappelijke haalbare manier. Daarnaast moeten energieslurpende kantoren al voor 2023 worden getransformeerd naar minimaal energielabel C of beter. Maar de opgave gaat over meer dan beleidseisen. De hoge investeringen, de onzekere terugverdientijd en de technische aanpassingen leiden niet zelden tot wantrouwen en onbereidheid. Daarbij helpt het niet dat lokale overheden voor lastige keuzes staan. Want wat is de beste, betaalbare en no regret duurzaamheidsoplossing in een specifieke wijk?

Meer zicht op energietransitie

De gemeenten moeten in 2021 een transitievisie warmte gereed hebben. Hierin moet duidelijk zijn welk alternatief voor aardgas gekozen wordt om wijken te verwarmen. Vanwege het grote aantal woningen dat zij in eigendom hebben, spelen naast de gemeenten woningcorporaties een grote rol bij het aanjagen van de transitie naar aardgasvrije wijken. Gemeenten kunnen volgens Sondermeijer voor ondersteuning bij het maken van keuzes en andere kennis terecht bij het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). Hierin is in de eerste tranche 120 miljoen euro beschikbaar gesteld om een start te maken met 27 proeftuinen voor nieuwe en bestaande wijken (inmiddels is bekend dat het programma wordt vervolgd). De proeftuinen zijn bedoeld om meer inzicht te krijgen in relevante thema’s die bij de energietransitie in de wijk komen kijken. Het gaat dan onder meer om financiering, techniek, organisatie, participatie en communicatie. Aan de hand van de ervaringen in de proeftuinen wordt kennis opgebouwd die ingezet kan worden om de energietransitie te versnellen en op te schalen.

Energietransitie in gebiedsontwikkeling

Van den Dobbelsteen vindt dat er veel meer naar slimme combinaties van functies in de stad moet worden gekeken om de energietransitie vorm te geven. Wijken hebben volgens hem verschillende behoeften als het gaat om de vraag naar warmte, koeling en elektriciteit. Een slimme combinatie in wijken met een grote warmtevraag is bijvoorbeeld het uitwisselen van warmteoverschotten in een supermarkt met tekorten in woningen.

Wouter van den Wildenberg, partner bij Fakton Energy, geeft inzicht in een sluitende integrale vastgoed- en energiebusinesscase om aan te tonen dat er vanuit die benadering genoeg mogelijkheden zijn om de energietransitie vorm te geven. Daarvoor begint hij bij wat hij de basis van een businesscase noemt: waardecreatie. Van daaruit kan er terug geredeneerd worden om antwoord te geven op de vraag wat nodig is om deze waarde te creëren en welke partijen daaraan moeten bijdragen. En precies daar zit volgens van den Wildenberg de echte transitie: de samenwerking in de keten. In de praktijk blijkt echter dat samenwerking ingewikkeld is, onder meer omdat ontwikkelaars niet altijd gelijktijdig bouwen en de invulling van een gebied niet gelijk loopt met het tempo van de ontwikkeling van een collectief duurzaam systeem. Van den Wildenberg pleit daarom voor een alliantiemodel waarbij al in een vroeg stadium met alle partners wordt gekeken hoe deze mismatch voorkomen kan worden.

Warmtekavel

De vaststelling van de Wet Collectieve Warmtevoorzieningen heeft naar verwachting ook effect op de energietransitie en gebiedsontwikkeling. Van den Wildenberg noemt specifiek het warmtekavel als effectief onderdeel van de wet: een afgebakend gebied waarbinnen één partij middels objectieve aanbestedingscriteria verantwoordelijk zal worden voor het warmtesysteem. De keuze voor en omvang van de warmtekavels hangt samen met de beschikbare bronnen, efficiëntie, geografische uitdagingen, leverzekerheid en groeipotentieel van het warmtesysteem.

Het koppelen van warmtekavels aan een gebiedsontwikkeling vraagt om draagvlak vanuit meerdere integraal samenwerkende partijen (publiek, privaat en maatschappelijk). Om dit voor elkaar te krijgen moeten samenwerkende partijen buiten hun eigen businesscase durven kijken. Een alternatief is dat een private ontwikkelaar – bijvoorbeeld vanwege kostenbesparing – voor een eigen warmte/energiesysteem kan kiezen. Voorwaarde vanuit de nieuwe Warmtewet is wel dat het eigen systeem van de ontwikkelaar minimaal even duurzaam is als de gekozen oplossing van het gehele warmtekavel. Het is daarbij wel de vraag of het resterende deel van de warmtekavel nog energetisch en financieel optimaal is.

Van rekenen naar uitvoeren

Aan het eind van de bijeenkomst geven Robertjan Spaans, adviseur bij Over Morgen en Maarten van Poelgeest, voorzitter Uitvoeringsoverleg Gebouwde Omgeving, aan waar de energietransitie momenteel staat. Volgens Spaans ‘is de standaard nog niet gelegd’, iets waar Van Poelgeest zich bij aansluit. In de ogen van Spaans en Van Poelgeest wordt er genoeg gerekend en uitgezocht, maar is het nodig om nu echt de slag naar de uitvoering te maken.

Cover: Still uit webinar met v.l.n.r. Tom Daamen, Menno Schokker, Robertjan Spaans, Runa Lentz & Jelte Boeijenga