Onderzoek Vastgoedprofessional en student Master Urban Area Development Renate Schultz-Zuidgeest doet onderzoek naar bepalende factoren voor mentale gezondheid en welzijn van bewoners in stedelijke gebiedsontwikkeling. Bij haar onderzoek kan zij de hulp van gebiedsontwikkelaars goed gebruiken.
Om een bijdrage te leveren aan het onderzoek over determinanten voor mentale gezondheid en gebiedsontwikkeling, vraagt Renate Schultz-Zuidgeest gebiedsontwikkelaars, stedenbouwkundigen, architecten, beleggers, en medewerkers van woningcorporaties, provincies en gemeenten een aantal vragen te beantwoorden. U kunt de enquête hier invullen. Dit kost u ongeveer 15 minuten. De vragen kunnen anoniem worden ingevuld maar het is ook mogelijk om uw gegevens achter te laten indien u na de afstudeerfase over de resultaten geïnformeerd wil worden.
We staan aan de vooravond van de bouw van grosso modo één miljoen woningen. Er zit druk op de ketel, want het woningtekort is opgelopen tot ruim 330.000 woningen (Rijksoverheid, 2021). Maar er zit ook druk op onze samenleving want eenzaamheid, burn-outproblemen en stress zijn inmiddels onderdeel van ons dagelijks leven geworden.
Pre-coronacijfers laten zien dat in 2018 1,3 miljoen werkende Nederlanders burn-outklachten hebben (Wiezer, 2021). Ook onder studenten loopt de druk op. Cijfers variëren per onderzoek en schommelen tussen één op de drie tot één op de vier studenten met burn-outklachten (ScienceGuide, 2020; Windesheim, 2019). Naast het persoonlijk leed zijn er ook kosten gemoeid met dit probleem: de kosten in het sociale domein, gerelateerd aan stress en burn-outklachten, liggen rond de 2,8 miljard euro (Wiezer, 2021).
Eenzaamheid is een andere zorgwekkende ontwikkeling. 35 procent van de Nederlanders voelt zich eenzaam en zeven procent voelt zich sterk eenzaam (CBS, 2017). Onder alleenstaanden en verweduwden is dit respectievelijk op 39 en 49 procent (CBS, 2017). Ondertussen neemt het aantal eenpersoonshuishoudens gestaag toe en zijn er naar verwachting 3,5 miljoen alleenwonenden in 2030 (CBS, 2018; Groenemeijer, Gopal, Omtzigt & Van Leeuwen, 2020).
Impact ruimtelijke omgeving op gezondheid
Gezondheid, en daarmee ook mentale gezondheid, wordt beïnvloed door de fysieke leefomgeving (Barton, Grant & Guise, 2003; Bos, Horjus, Visser, De Wilde de Ligny, 2020; Maas, Verheij, De Vries, Spreeuwenberg, Schellevis & Groenewegen, 2009). Een (mentaal) gezonde leefomgeving kan bovendien een kwalitatieve bijdrage leveren aan het ruimtelijke, sociale en economische domein. De impact van gezondheid gaat dus verder dan de impact op de kwaliteit van leven en de levensduur van het individu. Maas bewees al in 2009 dat de prevalentie (het percentage zieken binnen een groep) lager is in omgevingen met veel groen. De impact van een groene omgeving op mensen met een lage sociaaleconomische status is overigens relatief groot. (Maas et al., 2009).
Angststoornissen komen 31 procent minder voor in een groene, gezonde leefomgeving. Uit onderzoek voor de gemeente Deventer blijkt dat investeringen in extra groen significante besparingen opleveren, de sociale cohesie vergroot en de fysieke en mentale gezondheid van bewoners verbetert. Een belangrijke conclusie is dat de baten niet alleen aan de gemeente toevallen maar ook aan zorgverzekeraars en werkgevers (Bos et al., 2020). In het licht van de eerder genoemde enorme kosten op het gebied van (mentale) zorg is dit een relevant gegeven.
Gebiedsontwikkeling en mentale gezondheid
De noodzaak voor aandacht voor de mentale gezondheid is evident. Naast curatief handelen, is preventie wenselijk. Voorkomen is tenslotte beter dan genezen. Hoe kunnen professionals in de Quadrupel Helix rond gebiedsontwikkeling híer aan bijdragen?
Laten we kort inzoomen op die mentale gezondheid. Het biopsychosociale model van Engel (1977) toont de wisselwerking tussen fysieke, sociale en mentale gezondheid. Het Dynamisch Stress Kwetsbaarheidsmodel van Ormel (2001) laat zien dat verstedelijking een van de determinanten is van sociale kwetsbaarheid en samen met de psychobiologische kwetsbaarheid, onder invloed van handelingsruimte, omgevingscontrole en (toevallige) gebeurtenissen, kan leiden tot psychische ongezondheid. Tegelijkertijd hoef je niet mentaal ongezond te zijn en kun je toch knap rot in je vel zitten. Eenzaamheid en stress vallen in categorie mentaal (on)welzijn.
Verstedelijking heeft onomstotelijk invloed op mentale gezondheid en welzijn. Van de één miljoen woningen die we willen bouwen, kan naar schatting een derde binnenstedelijk gerealiseerd worden (Verdaas, persoonlijke communicatie, 2021). Dat betekent dat we verder gaan verdichten. De druk neemt toe.
Hoe maken wij onze steden niet alleen fysiek en sociaal gezonder maar hoe zorgen wij dat er aandacht is voor mentale gezondheid en welzijn in de stad? Wat is daarvoor nodig? Wie hebben we daarvoor nodig? En wie kan welk steentje bijdragen? De initiatieffase van gebiedsontwikkeling is vorm- en regelvrij (De Zeeuw, 2020). Hoe kunnen we, juist in de initiatieffase, zorgen dat mentale gezondheid en welzijn geen toevallige bijeffecten zijn van ingrepen om een gebied fysiek en sociaal gezond te maken maar bewuste perspectieven zijn bij de manier waarop we onze steden vormgeven? Het is van belang voor de stedelijke leefomgevingskwaliteit en voor haar gebruikers.
In de eerste onderzoekfase ga ik op zoek naar de determinanten van mentale gezondheid en welzijn binnen de domeinen ‘gebied’, (schil van) ‘gebouw’ en ‘gebruik’. Middels deskresearch, interviews en enquêtes (waaronder deze) breng ik dat in kaart. Vanuit de UvA, TU Delft, Erasmus MC, RIVM, gemeente Utrecht, ministerie van VWS en bedrijfsleven wordt input geleverd. Uw input via deze enquête is hierbij van wezenlijk belang.
In de validatiefase ga ik samen met een expertteam de gevonden data valideren waarna de derde onderzoekfase start waarin ik probeer te komen tot een instrument voor visie- en regievorming in die vorm- en regelvrije initiatieffase van gebiedsontwikkeling. Juist om te zorgen dat we de visies die we vormen en keuzes die we maken, op een bewuste manier maken. Zodat die één miljoen woningen (en de woningen die daarna nog gebouwd worden) bijdragen aan een kwalitatieve en gezonde leefomgeving: fysiek, sociaal én mentaal gezond.
- Barton, H. G., & Guise, R. (2003). Shaping Neighbourhoods; a guide for health, sustainability and vitality. Londen: Spon Press.
- Bos, i. L., Horjus, Drs. B., Visser, S.L.R., De Wilde de Ligny, S.C.E. (2020). Stedenbouw Gezondheid Welzijn: Dubbelrapportage: Wat een samenwerking van stedenbouw en sociale wetenschappen kan bijdragen. Zeist/Leusden
- CBS. (2017). Eenzaamheid naar achtergrondkenmerken 2017. Den Haag: CBS.
- CBS. (2018). Prognose: 3,5 miljoen alleenwonenden in 2030. Den Haag: CBS
- De Zeeuw, F. (2020). Zo werkt gebiedsontwikkeling. Breda: Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft.
- Groenemeijer, L., Gopal, K., Omtzigt, D. & Van Leeuwen, G. (2020). Vooruitzichten, bevolking, huishoudens en woningmarkt: Prognoses, scenario’s 2020-2035. Delft: ABF Research.
- Maas, J. Verheij, R.A., De Vries, S. Spreeuwenberg, P., Schellevis, F.G.; Groenewegen, P.P. (2009). Morbidity is related to a green living environment. Amsterdam: EMGO Institute.
- Ormel, J. N., Neeleman J., Wiersma D, (2001). Determinanten van psychische ongezondheid. Tijdschrift voor psychiatrie, 13.
- Rijksoverheid. (2021, maart 10). Staat van de woningmarkt. Opgehaald van Rijksoverheid: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/06/15/staat-van-de-woningmarkt-2020
- Heest, F. v. (2021, februari 20). Samenleving onderschat veerkracht van studenten van corona. Opgehaald van Scienceguide: https://www.scienceguide.nl/2020/10/samenleving-onderschat-veerkracht-van-studenten-tijdens-corona/
- Wiezer, Dr. N. (2021, februari 20). Verzuimkosten door werkstress lopen op tot 2,8 miljard. Opgehaald van TNO: https://www.tno.nl/nl/over-tno/nieuws/2019/11/verzuimkosten-door-werkstress-lopen-op-tot-2-8-miljard/
Cover: ‘Mental health city’ door Greenbutterfly (bron: Shutterstock)
Vastgoedprofessional en student in Master Urban Area Development
