Eo Wijers-prijsvraag over energieneutrale Stedendriehoek

Stedelijke regio's in transitie is als leidmotief gekozen voor de prijsvraag. In stedelijke gebieden tekenen transities in de samenleving zich vaak het eerste af. Niet alleen in economisch opzicht, ook in termen van sociale en energetische uitwisseling zijn steden de plek waar het gebeurt. Daarom zijn economische concurrentiekracht, de aanpak van energietransitie op regionaal niveau en nieuwe vormen van governance als subthema’s gekozen voor de prijsvraag. Tot welke innovaties en ontdekkingen zouden deze onderwerpen kunnen leiden, en waarom zijn ze zo belangrijk dat de Eo Wijers-stichting ze verkoos boven andere ruimtelijke aandachtsgebieden?

Leefkwaliteit in de stad

De ruimtelijke toekomst van Nederland is altijd beïnvloed door de opkomst en de ontwikkeling van stedelijke gebieden. Toch is het Nederlandse ruimtelijke beleid nooit afhankelijk gemaakt van de sterkste stedelijke regio’s. Daarin onderscheidt Nederland zich van de ons omringende landen zoals Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, waar de groei van metropolen met opzet gepland is. De grote Europese stadsregio’s zoals Londen en Parijs zijn zich bewust van hun aantrekkingskracht en zijn nog altijd in staat een veranderende bevolking op te nemen en daar sterker van te worden. Dat maakt ze tot aantrekkelijke vestigingsplaatsen, maar ook tot concentratiegebieden waar het lastig is om ruimte te vinden om slimme koppelingen te maken tussen stromen in het stedelijk gebied. Dit gebrek aan ruimte is in delen van metropolen ten koste gegaan van de leefkwaliteit. In de 21e eeuw komen we langzaamaan tot de ontdekking dat het sluiten van kringlopen en het inrichten van steden met prettige verblijfsruimten, weleens de maatstaf zou kunnen worden die bepalen welke stadsregio’s aantrekkingskracht behouden – maar bovenal welke regio’s kwalitatief het hoogst gewaardeerd worden.

Transitie

Vijf stedelijke regio’s deden mee aan de aanloop naar de keuze voor een prijsvraagregio voor de 10e Eo Wijers-prijsvraag. De regio’s Amsterdam-Zaanstad, Utrecht, West-Brabant, Zwolle en de Stedendriehoek vormden een variëteit aan typen van stedelijke regio’s in Nederland. Het is dus ook niet verassend dat over concurrentiepositie, energietransitie en nieuwe vormen van besturing overal anders wordt nagedacht. In en rond Amsterdam is een sterk internationaal vestigingsklimaat voor bedrijven ontstaan, waar de uitdaging ligt in het verknopen van beide kanten van het IJ (de Zaanse Schakel). De regio Zwolle onderscheidt zich met een aantrekkelijke woonomgeving in een deltagebied waar de transitie in een meerlaagse wateropgave ligt. Waar elektrisch vervoer tussen de binnenstad en de Utrechts Uithof verkend wordt, is in West Brabant een bestaande snelweg (de A58) als verbinding gekozen waarlangs ideeën voor een betere stofwisseling in het gebied gestalte moeten krijgen. In alle vier de regio’s zal er de komende tijd op verschillende manieren hard gewerkt worden om gestalte te geven aan de transitie van het stedelijk gebied.

Concurrentiekracht

De Stedendriehoek rond Apeldoorn, Deventer en Zutphen staat voor een heuse kentering die zich vooral moet gaan aftekenen op het gebied van energietransitie. De economische concurrentiekracht van de regio zal in lijn met innovaties op dit gebied versterkt moeten worden. Hoe organiseer je zo’n transitie, met wie ga je als regio samenwerken? Hoe kun je als gemeente of provincie ideeën en ambities verwezenlijken nu de mogelijkheden om dit ‘planmatig’ te doen steeds beperkter worden? Hoe vind je de juiste partners om iets te bereiken in het maatschappelijk veld en behoud je draagvlak, enthousiasme en welwillendheid bij de burgers? In de aanloop naar de keuze voor de prijsvraagregio hielden verschillende experts presentaties om de regio’s op weg te helpen bij het formuleren van hun prijsvraagopgave. Edwin Kaats, adviseur bij Twynstra Gudde, hield een betoog over het organiseren van allianties en het samenwerken tussen organisaties. Zijn boodschap: een gedeelde inhoudelijke ambitie is de belangrijkste voorwaarde voor succesvolle samenwerking.

Concentratiegebieden

In de formulering en het uitdragen van de ambitie naar energietransitie ligt een uitdaging om de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Welke principes er bij energietransitie op regionale schaal komen kijken, is door Pieter Boot van het Planbureau voor de Leefomgeving in een werkconferentie toegelicht. Hij gaf vijf belangrijke opties aan, die relevant zijn voor de samenleving om voor 2050 aan duurzame energievoorziening te werken: vermindering van de energievraag, inzet van biomassa in plaats van kolen, olie en aardgas, afvang en opslag van CO2, elektriciteitsproductie zonder CO2 met elektrificatie en vermindering procesemissies overige broeikasgassen. Maar behalve dat in stedelijke regio’s de sleutel ligt voor transformatie naar duurzame energievoorziening, moet ook de balans tussen wonen, werken en voorzieningen goed gekozen worden. Met het aanleggen van concentratiegebieden voor energieopwekking creëer je niet vanzelf een prettig woon- en leefklimaat, maar het staat ook niet los van elkaar. Deze vraagstukken komen zowel in krimp- als in groei- en stabilisatiegebieden voor. De inzichten die in de 9e Eo Wijers-prijsvraag in de Veenkoloniën zijn opgedaan, zijn daarom opnieuw in de 10e prijsvraag relevant.

Sturing

De Eo Wijers-prijsvraag geeft veel aandacht aan het ondersteunen van publieke partijen bij sturingsvraagstukken. De prijsvraag richt zich op tendensen waar ook overheden en maatschappelijke organisaties mee moeten leren werken, zoals het aspect van governance. Blauwdrukken en sturing van bovenaf zijn helemaal ‘uit’, maar hoe kunnen ruimtelijk denkers dan een bijdrage leveren? Bijvoorbeeld door processen in ruimte en tijd te visualiseren, gericht op enkele urgente gebiedsopgaven met stippen op de horizon. Of door gedeelde belangen te zoeken tussen overheden, burgers en bedrijven en werkvormen te verzinnen om samen te werken aan transities. Maar hoe benut je de kracht van de energieke samenleving? En wat te doen als een initiatief van onderop niet past in de voorgenomen regiovisie? Op welke manier sluiten lokale overheden verbindingen met het grote aantal niet-overheidspartners in de regio en hoe zien de afspraken eruit die ze maken?

Uitnodiging

Ontwerpers en ruimtelijk professionals die zich aangesproken voelen door deze vragen zijn uitgenodigd om ideeën te ontwikkelen voor nieuwe praktijken in het stedelijk gebied, samen met betrokken partijen in de regio’s en inhoudelijke experts. Ideeën die ons niet alleen helpen naar duurzame vormen van energieopwekking, maar die ook kunnen rekenen op betrokkenheid uit de omgeving en de economie kunnen versterken. Dat zijn de uitdagingen voor de 10e Eo Wijers-prijsvraag.

Op 10 november is de prijsvraagbrochure op www.eowijers.nl te downloaden. In december en januari worden informatiebijeenkomsten georganiseerd in de regio Stedendriehoek voor de deelnemers.