EU-Gezant Duurzaam Bouwen Robert Dijksterhuis: “De regelgeving wordt strenger”

Robert Dijksterhuis is gezant, ofwel boodschapper, duurzaam bouwen. Een functie die drie jaar geleden bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het leven is geroepen na het sluiten van de Green Deal. “De Europese Commissie kwam daarna met veel voorstellen voor nieuwe plannen en regels met effect op de gebouwde omgeving.” Dijksterhuis pendelt daarom nu tussen Brussel en Den Haag om verslag te doen. Enerzijds licht hij de Nederlandse ministeries, marktpartijen en maatschappelijke organisaties in over de mogelijke gevolgen zijn van de nieuwe EU-wetgeving. Omgekeerd deelt hij andere lidstaten mede wat ‘Nederland vindt’.

“De Brusselse regelgeving is een mammoettanker,” beschrijft Dijksterhuis. Er zitten jaren tussen het moment dat de Europese Commissie een regel bedenkt, zo’n regel is goedgekeurd door zowel het Europees Parlement als de Europese Raad en het moment dat Nederlanders daar vervolgens echt iets van merken. “Pas als het kabinet de regels vertaalt naar de Nederlandse situatie komen de krantenkoppen.” We zijn benieuwd: wat ligt er in Brussel momenteel op de bureaus waar we in de toekomst in Nederland iets van merken?

Met welke regelgeving gaan ruimtelijke professionals de komende jaren te maken krijgen?

“Bij een klimaatneutraal Europa hoort een circulaire economie, zonder afval dus. De helft van het wereldwijde afval is bouwafval. Vanuit Europa wordt de regelgeving aangescherpt om meer duurzame bouwproducten te produceren. De milieuprestatie van een gebouw zal steeds beter moeten worden. Een betonnen kolos, met stalen deuren en steenwolisolatie, kun je nu al niet meer bouwen. De regels over de duurzaamheid van materialen zullen steeds strenger worden. En voor boeren is het een aanmoediging om over te stappen op de verbouw van biobased materialen, zoals vlas voor isolatiemateriaal.”

“In de bouwregelgeving worden ook de gevolgen van aangescherpte energie-eisen merkbaar. Een gebouw met veel stookkosten wordt in de toekomst niet meer goedgekeurd. We gaan toe naar zero-emissie gebouwen.”

De natuurherstelwet die vorige week werd goedgekeurd is afgezwakt, wat betekent dat voor de Nederlandse ruimtelijke professionals?

“We moeten nog steeds aan de bak. Het betekent vooral dat er niet nóg een hele grote opgave bijkomt, maar de stikstofproblematiek zoals we die nu kennen neemt ook niet af. De opgave blijft: dertig procent van de Europese natuurhabitat moet worden hersteld. Voor de gebiedsontwikkelingen die stilliggen verandert er weinig.

Heeft de afzwakking van de natuurherstelwet ook consequenties die minder bekend zijn?

“Er zijn afspraken gemaakt over meer groen in de stad. Oorspronkelijk was het plan om dat ‘afrekenbaar’ te maken. Overheden moesten het percentage boomkruinen in de stad gaan monitoren. Voldeed een stad niet aan het aantal kruinen, dan zou een boete volgen vanuit Brussel. Dat is nu van tafel.”

Loop je zonder monitoring niet de kans dat groen in de stad achteruit gaat?

“Daar maken we ons niet zo’n zorgen om. Er zijn veel redenen om meer groen in de stad te willen: denk aan het tegengaan van hittestress en het verbeteren van de leefomgevingskwaliteit. Dat nemen bestuurders en ontwikkelaars mee. We hebben nu de ruimte gekregen om niet in een dwangbuis bomen te tellen. En we zullen in Nederland ook weleens een braakliggend stuk groen moeten bebouwen. Dus voor ons is zo’n wijziging goed nieuws.”

Welke regels zijn nog in onderhandeling?

“De richtlijn voor bodemmonitoring is nog niet rond. Dit gaat onder meer over bodemafdekking. Op het moment dat je iets bouwt, sluit je de bodem af van licht, lucht en water. Dat is funest voor het leven in de bodem. Daarom is bedacht dat bij de bouw op de ene plek, er op een andere plek iets moet worden afgebroken. Ecosysteemdiensten die verloren gaan, moeten worden gecompenseerd. Dit noemt men zero-landtake. Dat komt erop neer dat je zoveel mogelijk binnenstedelijk moet bouwen, dat er niet meer ruimte voor bebouwing gebruikt wordt. Veel lidstaten vinden dat prima.”

“In Bulgarije is het aantal inwoners sinds 1990 afgenomen van negen naar zes miljoen mensen. Maar voor Nederland, met een van de hoogste bevolkingstoenames van Europa, is dat wel een ingewikkeld criterium. Bovendien: een klein woonwijkje met veel groen kan meer bodemkwaliteit hebben dan een weiland met een monocultuur van Engels raaigras. Dus wij proberen zo’n harde regel te vermijden.”

Is er nog meer regelgeving waar Nederland onderuit probeert te komen?

“Het is niet zo dat we proberen onder regelgeving uit te komen. We onderschrijven de doelen die de basis zijn voor de regelgeving. Wat we doen is meedenken over hoe we die regelgeving zo vormgeven dat we de doelen erachter zo goed mogelijk bereiken. We willen regels die speelruimte bieden om op nationaal niveau ruimtelijke afweging zo goed mogelijk te maken. ‘One out, all out’, de regelgeving over bodemvervuiling, is bijvoorbeeld een ander discussiepunt. De vraag waar het daarbij om draait is: wannéér is de bodem vervuild? De Commissie stelt voor dat een bodem alléén als gezond wordt beoordeeld als deze alle van nature aanwezige bodemeigenschappen kan vervullen. Hoe die discussie uitpakt, kan grote consequenties hebben voor Nederlandse transformatieprojecten. Bij strenge regels moeten ontwikkelaars bijvoorbeeld op veel meer plekken dan nu grote bodemsaneringen uitvoeren.”

“Voor de luchtkwaliteit geldt hetzelfde. De WHO heeft in 2021 advieswaarden uitgebracht over luchtkwaliteit. De Europese Commissie stelt voor op de luchtkwaliteitsstandaarden per 2030 meer in lijn te brengen met die advieswaarden. De mensen van de WHO zijn geen domme mensen, maar zoiets moet niet een volgend probleem zijn waarop Nederland vastloopt. We zijn natuurlijk met schone lucht bezig: voor gemeenten en provincies geldt het Schone Lucht-akkoord, het RIVM constateerde dat Nederland goed op weg is. Maar het blijft de vraag wat de potentiële gevolgen van zo’n voorstel zijn in de Nederlandse context, bijvoorbeeld voor de locatiekeuze en toewijzing van nieuwe woningen tot en met 2030 en daarna? Dat zoiets tot een volgende stikstofcrisis kan leiden, is toch wel het schrikbeeld. Dat zoeken we momenteel uit en daar gaat binnenkort een rapport over naar de Tweede Kamer. “

Maar moet de leefbaarheid van Nederland niet het uitgangspunt zijn?

“Zeker, maar Nederland moet ook bestuurbaar blijven. Nederland is binnen Europa een dichtbevolkte postzegel is met vele maatschappelijke opgaven die allemaal vragen om ruimte. Onze ruimtelijke puzzel is een stuk ingewikkelder dan in veel andere lidstaten. Italië en Duitsland hebben ook wel dichtbevolkte gebieden met veel industrie, op de Povlakte en in het Ruhrgebied, maar zij hebben veel meer ruimte om dat te compenseren. Daarom zeggen wij: ‘Geef ons de doelen én de speelruimte om het zelf op wijkniveau op te lossen.’ Want als je vanuit Brussel generieke regels zou stellen die overal hetzelfde gelden, zonder te kijken naar de specifieke geografische omstandigheden, dan kunnen we niks meer ontwikkelen. Dan gaat heel Nederland op slot. Natuurlijk wil niemand moedwillig de leefbaarheid verslechten. We moeten de ruimte en flexibiliteit hebben om als lidstaat binnen onze geografische mogelijkheden te zoeken naar de best mogelijke oplossingen.”