Fietsgebruik bevorderen in steden? Begin dan bij de fietser

Veel overheden richten zich met het huidige fietsbeleid via het aanbod van infrastructuur en informatievoorziening op het vergroten van de aantrekkelijkheid van het fietsen voor niet-fietsers. Dit leidt met enige regelmaat tot vruchteloze pogingen om automobilisten uit de auto krijgen. Beter is om de fietscultuur te bevorderen door bestaande fietspraktijken te versterken en aantrekkelijker te maken, omdat daarmee het gewenste gedrag nader kan worden ingebed en uitgebouwd. Bovendien worden daarmee degenen die zulk gedrag al vertonen verder ondersteund.

Genieten en profijt

Fietsstimulering begint met begrip voor, ondersteuning van en investering in de handelswijze van mensen die al (veelvuldig) fietsen. Het uitbouwen van hun fietspraktijken is belangrijk omdat deze bestaande fietsers een 'menselijke infrastructuur' vormen die een cruciale rol speelt bij het ondersteunen en stimuleren van fietsgebruik. Zien fietsen doet namelijk fietsen.

Een belangrijke verklaring voor het belang van de ‘menselijke infrastructuur’ voor de ontwikkeling van fietspraktijken is de sociale feedback die optreedt als mensen zien dat anderen genieten en profijt hebben van het fietsen. En hoewel ruimtelijke-ordeningsmaatregelen, innovaties en omgevingsfactoren zeker een rol spelen bij het creëren van gunstige voorwaarden voor fietsen, is het belang van de sociale omgeving eveneens groot.

Onderhandelen

Het verplaatsen per fiets geeft mensen op verschillende manieren een fysieke ervaring. Het lichaam dient ten eerste als motor van de voortstuwing. Ten tweede wordt bij fietsen de omgeving, anders dan bijvoorbeeld bij autorijden, veel directer beleefd: de zintuigen van fietsers worden zonder tussenkomst geprikkeld. Een deel van de fietsers ontleent plezier aan één of beide ervaringen bij het fietsgebruik.

Hiernaast is fietsen een sociale aangelegenheid, veel meer dan bij verplaatsen per auto het geval is. Niet alleen voor mensen die samen opfietsen, maar bovenal in de contact- en interactiemogelijkheden met medeweggebruikers. Op de fiets is ‘onderhandelen’ met andere verkeersdeelnemers veel gemakkelijker dan vanuit een auto. Deze mogelijkheid helpt fietsers om zich op een soepele en veilige manier door een gebied of omgeving te verplaatsen.

Fietslogica

Deze fysieke en sociale aspecten van fietslogica worden alleen nog onvoldoende verwerkt in state-of-the-art fietsinfrastructuur. Efficiëntie en doorstroming staan vaak voorop, zodat te weinig wordt uitgegaan van de kwaliteiten van de fietser. Dit leidt ertoe dat de fietsruimte verborgen verwachtingen of 'scripts' bevat over hoe fietsers zich dienen te gedragen, als waren het automobilisten.

Dit is terug te zien in bijvoorbeeld het ontwerp van kruispunten en belijning, die geënt zijn op vlotte doorstroming en niet op interactie en onderhandeling. Betere inrichting van de fietsruimte vraagt dus dat meer wordt ingespeeld op de fysieke en sociale mogelijkheden van de fietser, zodat diegene meer zijn of haar eigen fietslogica kan volgen en het aantrekkelijker wordt om te fietsen.

Dialoog mét de fietser

Bij het ontwikkelen van het vervoerssysteem redeneren steden en regio’s nog (te) weinig vanuit de perspectieven van de (bestaande) fietsers en zijn specifieke kwaliteiten. De uitdaging ligt in de uitwerking. Smart Cycling Futures leert dat living labs daarbij kunnen helpen. Sleutel voor succes daarbij is de wil om te experimenteren in nieuwe samenwerkingsvormen.

Het is aan de overheid om de fietser in living labs zijn stem te laten horen, zodat het gebruikersperspectief is gegarandeerd. Praten mét fietsers helpt om het fietssysteem aantrekkelijker te maken voor fietsers - en langs die weg voor een duurzamere en meer leefbare stad te zorgen.