Friso de Zeeuw: “We hebben jonge ambtenaren met lef nodig om de woningnood op te lossen”

Friso de Zeeuw is zijn carrière ooit begonnen als beleidsmedewerker bij de gemeente Amsterdam en als wethouder bij (destijds) gemeente Monnickendam. Inmiddels heeft hij meer dan 40 jaar ervaring in gebiedsontwikkeling op zowel ambtelijk, bestuurlijk als commercieel niveau. Hij werkte voor BPD, gaf les als hoogleraar Gebiedsontwikkeling aan de TU Delft, publiceerde het handboek ’Zo werkt gebiedsontwikkeling’ en heeft tegenwoordig zijn eigen adviesbureau. Al die ervaring komt samen in een duidelijke visie over wat er in Nederland moet gebeuren om een actueel en groot probleem als de woningnood aan te pakken.

Hoe dat moet gebeuren? “Allereerst heb je de juiste mensen op de juiste plek nodig”, stelt De Zeeuw. En wel op drie gemeentelijke niveaus:

1. Wethouders die gemotiveerd en kundig genoeg zijn
2. Het ambtelijk management dat leiding geeft aan afdelingen als stadsontwikkeling, ruimtelijke ontwikkeling, wonen, etc. en hun medewerkers efficiënt inzetten
3. En projectleiders, de creatieve planningbewakers die zorgen voor actie en die zowel marktpartijen als de gemeente zelf daarin meenemen. Ook wel gebiedsregisseur of projectmanager genoemd.

Volgens De Zeeuw hebben met name projectleiders een heel belangrijke rol in het oplossen van de woningnood: “In deze functie kun je echt invloed hebben op de woningmarkt. De projectleider beslist of en hoe projecten tot stand komen. Als je later dan langs een woningbouwproject fietst, denk je ‘dat is mijn project’! Die fysieke kant, dat je kan zien waar je in je werk mee bezig bent, trekt mij erg aan in het vak. Je kunt je omgeving echt veranderen.”

Ondeugend zijn

Wat is volgens De Zeeuw nodig om een goede gebiedsontwikkelaar te worden? Het gaat volgens hem om drie belangrijke kenmerken:

1. Kennis van het vakgebied
   “De universele ambtenaar, of de ambtenaar 3.0, is een term die ik vaak voorbij hoor komen. Een dergelijke ambtenaar heeft geen inhoudelijke kennis meer nodig, maar moet vooral bepaalde kwaliteiten hebben. Kennis is te leren, zeggen de voorstanders van dit type ambtenaar. Maar dat is volgens mij een heel verkeerde gedachte. Om een gebied kwalitatief te kunnen ontwikkelen heb je vakkennis nodig. Dit soort kennis haal je niet zomaar van het internet. Je moet studeren en praktijkervaring opdoen. En je moet daarna je kennis bijhouden. Want de wereld van gebiedsontwikkeling is een dynamische wereld. Er gebeurt ontzettend veel.”
2. Actief kunnen verbinden
   “Verbinden is vaak een leeg begrip. Bijna iedereen meent zich daarmee positief te onderscheiden van anderen. Maar wil je iets kunnen betekenen voor de woningzoekers, dan moet je een plan van A naar B weten te brengen. Verbinden is leuk, maar met alleen maar lullen kom je er niet. We hebben voortgang nodig! Vooral als het gaat om woningbouw. Een goede ambtenaar moet snel kunnen werken en actie ondernemen.”
3. Ondeugend zijn
   “Als je alleen de officiële procedures volgt, zoals een goede ambtenaar betaamt, dan red je het niet. Regels en procedures moet je kunnen buigen en je moet de grenzen ervan opzoeken. De buitenkant van de lijn is tenslotte ook gewoon in”, vertelt De Zeeuw enthousiast. “We moeten soepeler met regelgeving omgaan als we verder willen komen. Wethouders die het lef hebben om iets te durven, een keer iets anders proberen, lopen natuurlijk wel eens tegen de lamp. Maar zonder risico leer je niet wat wel en niet werkt. En dat is essentieel bij het oplossen van zulke grote problematiek als de woningnood.”

Laat de regelgeving los

“Maar er is meer voor nodig dan goede mensen”, zegt De Zeeuw resoluut. “De procedures die we nu moeten doorlopen voordat er een nieuwe woning staat, zijn complex. En ze zullen niet echt eenvoudiger worden, ook niet met de Omgevingswet.”

“Regelgeving zorgt vaak voor lange procedures. Mensen mogen allerlei bezwaren maken. Uiteraard is participatie een mooi ding, maar het kost tijd. Daarnaast hebben we bijvoorbeeld de  duurzaamheidsambities  waar we rekening mee moeten houden. En stellen we steeds vaker eisen voor onze gezondheid: denk bijvoorbeeld aan de kwaliteit van de lucht. Nieuwe vraagstukken kunnen ineens oppoppen zoals de  stikstofregelgeving en PFAS.”

“Al dit soort complexe vraagstukken vraagt om actuele expertise, kostenbeheersing en creativiteit in het zoeken naar praktische oplossingen. En gemeenten voegen vaak zelf nog extra regels toe. Denk aan regels rondom veiligheid, groen, of verkeer. Al die eisen maakt dat er niet snel veel woningen bijkomen. Als we echt vooruit willen, kunnen we niet wensen en daaruit voortvloeiende regels op elkaar stapelen. We zullen prioriteiten moeten stellen en terughoudend zijn met het bedenken van nieuwe eisen, zonder dat we op andere punten regels laten vallen."

Soms zijn de gemeentelijke regels wel nodig, ziet ook De Zeeuw in. Bijvoorbeeld als het gaat om de betaalbaarheid van woningen en het realiseren van sociale huurwoningen. “Voor marktpartijen moet een project commercieel interessant zijn, terwijl de gemeente ook vraagt om betaalbare sociale huur. Dat vraagt uiteraard ervaring om daarin een goede gesprekspartner te zijn. Je moet niet door de mooie praatjes van de projectontwikkelaar omvergekegeld worden. Maar ook moet je tegengas geven als collega’s met nieuwe regels komen. Het gaat steeds om het vinden van de juiste balans.”

Risico's nemen

Ervaring in gebiedsontwikkeling heb je uiteraard niet zomaar. De Zeeuw: “Sta je nog aan het begin van je carrière? Begin dan bij een gemeente. Niet bij het Rijk of een provincie. Bij een gemeente leer je de praktijk van de dag kennen. Je voelt de hete adem van de burgers en dat is enorm goed voor je ontwikkeling. Je leert bij een gemeente om beleid te maken en uit te voeren dat dicht bij de praktijk staat.”

“De mooiste plek die je als jonge ambtenaar kunt hebben is naast een ervaren projectleider of gebiedsregisseur. Solliciteer bijvoorbeeld op een functie waarin je het secretariaat voor een projectgroep doet, of een plek waarin je onderzoeksrapporten mag beoordelen voor de projectleider. Dat is de ideale opstap naar een baan in de gebiedsontwikkeling.”

Als laatste tip geeft De Zeeuw nogmaals aan dat een jonge ambtenaar zich niet strak aan de regels moet houden. Het is de rode draad in ons gesprek. “Zuiver risicomijdend gedrag is killing. Maar ambtenaren vertonen dit wel snel. Dat komt voor een groot deel door de opleiding die iemand krijgt binnen een organisatie. Voor een jonge ambtenaar is het heel belangrijk wie hem vooruit helpt in zijn of haar ontwikkeling. Je moet een leidinggevende hebben waarvan je risico’s mag nemen. Daarin moet je ruimte krijgen. Krijg je dat niet? Zoek dan andere jonge honden om je heen en kijk samen hoe je de discussie aan kan gaan binnen jouw organisatie. ”

“Om het woningtekort in te halen, moeten we 100.000 nieuwe huizen per jaar bouwen”, sluit De Zeeuw af. “De achterstand in de woningbouw zal nog een lange tijd blijven bestaan. Want het is al mooi als we nu de 75.000 per jaar halen. Buig de regels een beetje, heb lef en doe ervaring op. Dan kun je later echt invloed hebben op de woningmarkt!”