Functiemenging is de manier om het buurtwinkelcentrum van nieuw elan te voorzien

Tehuurbordjes aan de ramen of sloopplannen: het gaat niet goed met sommige buurtwinkelcentra in Nederland. Door de opkomst van het internetwinkelen worden de dagelijkse boodschappen steeds vaker online besteld. Ook de coronacrisis deed de centra geen goed en stimuleerde het online winkelen nog eens extra. Vooral niet-dagelijkse aankopen worden steeds vaker online gedaan.

Langdurige leegstand

Het leidt tot een overaanbod aan vierkante meters winkelruimte. Van de meer dan zeshonderd wijkwinkelcentra die ons land telt, kampt een vijfde met langdurige leegstand. In de afgelopen tien jaar is een op de zes fysieke winkels verdwenen. Dat blijkt uit cijfers in het onderzoek ‘Het kloppend hart van de wijk’ dat gebiedsontwikkelaar AM een maand geleden publiceerde.

Niet alleen voor de beleggers en winkeliers, maar ook voor de buurt is dat een verontrustende ontwikkeling. Het buurtwinkelcentrum vervult, naast dat het een economische functie heeft, namelijk ook een maatschappelijke behoefte. Een winkelcentrum heeft een positief effect op de wijk waar deze in staat. Het draagt bij aan de sociale cohesie, het woongenot en het onderlinge contact in de buurt.

Wanneer een winkelcentrum tegen de vlakte gaat, kan dat daarom soms heel pijnlijk zijn voor trouwe bezoekers. Bijvoorbeeld in Rijswijk, waar een groot deel van winkelcentrum De Bogaard gesloopt wordt om een nieuw stadscentrum te ontwikkelen met woningen, winkels en honderden parkeerplaatsen.

Er kwamen de afgelopen jaren steeds meer winkelruimtes leeg te staan. Aan het AD laat Marian Naumann, die 45 jaar in het Rijswijkse winkelcentrum kwam, weten dat ze het altijd een heel gezellige plek vond. Tot de ene na de andere ondernemer zijn deuren sloot. “De Bogaard was de Bogaard niet meer”, zegt ze.

Grote transformaties

In ‘Het kloppend hart van de wijk’ deed AM onderzoek naar de staat van de wijkwinkelcentra. Om ervoor te zorgen dat deze centra het kloppend hart van de wijk blijven, is het nodig om deze gebieden toekomstbestendig te maken. Daar zijn volgens de gebiedsontwikkelaar grote transformaties voor nodig. En liever vandaag nog dan morgen. De leegstand neemt op veel plekken toe, maar met tijdig ingrijpen kunnen winkeliers en beleggers verpaupering voor zijn.

Wat is dan de weg voorwaarts? Welnu, wijkcentra moeten inspelen op de concurrentie van ‘food delivery’ en online boodschappen met een ander aanbod dan traditioneel in deze gebieden te vinden is. Er moeten, kortom, meer redenen zijn om een winkelcentrum te bezoeken dan alleen om de dagelijkse boodschappen te doen, stellen de AM-onderzoekers voor (pdf). Het winkelcentrum verandert van place to shop naar place to be. Dat is de transitie die het winkelcentrum door moet maken om relevant te blijven voor de buurt.

Niet online verkrijgbaar

Alleen een slager, bakker, full-service supermarkt en budgetsupermarkt zijn daarom niet meer voldoende. Om toekomstbestendig te worden, moet het wijkwinkelcentrum ook producten en diensten aanbieden die je online niet kan of wilt kopen. Het zijn de zogeheten ‘need-driven’ winkels. AM noemt in het onderzoek als voorbeelden de kapper of bloemist.

Uit het onderzoek blijkt dat bezoekers van een wijkwinkelcentrum verder behoefte hebben aan maatschappelijke voorzieningen. Die zijn er nu opvallend genoeg zelden te vinden. Het liefst zien zij dat in een vorm van zorgservice.

Het belangrijkste woord in transformatie van wijkwinkelcentra is daarom: functiemenging. Om ontmoetingen te stimuleren, zodat het wijkwinkelcentrum weer een belangrijke plaats in de wijk kan worden. Het onderzoek van AM stelt bijvoorbeeld voor om een café in het winkelcentrum te plaatsen met een centrale ligging en voldoende zitgelegenheid. Vooral ouderen hebben daar behoefte aan.

65-plussers geven in het onderzoek aan ook behoefte te hebben aan een buurtcentrum met tal van activiteiten. Dit kan met name in sterk vergrijzende wijken een welkome aanvulling in het winkelcentrum zijn en bijdragen aan eenzaamheidsbestrijding. Ook zitgelegenheden in de openbare ruimte kunnen ontmoetingen stimuleren.

Alles binnen handbereik

In de praktijk blijken dit soort multifunctionele winkelcentra inmiddels al volop ontwikkeld te worden. Zo transformeerde vastgoedonderneming Wereldhave twee bestaande winkelcentra in Arnhem en Tournai (België) naar zogeheten ‘Full Service Centers’.

In een interview met VG Visie legt Matthijs Storm, de CEO van Wereldhave, dit nieuwe concept uit. Door de centrale ligging lenen winkelcentra zich goed voor de bundeling van meerdere dagelijkse behoeften en wensen op één centrale plek. Geïnspireerd op de ‘15 minuten stad’ – alles in vijftien minuten binnen handbereik. Over vijf jaar wil het bedrijf dat alle elf winkelgebieden die ze in Nederland in bezit hebben, omgebouwd zijn naar Full Service Centers.

Impact op community

Daarmee gaan ze verder dan het traditionele winkelcentrum, zegt Storm. “We willen bijvoorbeeld niet alleen mensen trekken voor de dagelijkse boodschappen, de sportschool of een kopje koffie, maar ook impact hebben op de lokale community en ons daarmee verbinden.” Het winkelcentrum moet zo weer het kloppende hart van de wijk worden.