Gebiedsontwikkeling als leerproces

Gebiedsontwikkeling als leerproces

Gebiedsontwikkeling kan geïnterpreteerd worden als een gezamenlijk kennisintensief leerproces. Voorafgaand en tijdens het ruimtelijke ontwikkelingsproces wordt door de betrokken actoren relevante kennis gegenereerd om zo vorm en sturing te geven aan inhoud en proces. Immers, alle betrokken actoren bezitten kennis, ervaring en vaardigheden die impliciet of expliciet bijdragen aan de ontwikkeling, implementatie en realisatie van projecten. Gebiedsontwikkeling als kennisintensief leerproces heeft betrekking op het uitvoeren van leeractiviteiten die bijdragen aan kennisgeneratie. Er kunnen verschillende vormen van leren onderscheiden worden binnen het gebiedsontwikkelingsproces die de impact of effecten van leren en de uitgevoerde leeractiviteiten weergeven. In dit onderzoek is voor de casus HafenCity Hamburg geanalyseerd welke leeractiviteiten en vormen van leren te herkennen zijn en tot welke beslissingen dit heeft geleid in het planvormingsproces. HafenCity is immers al een eind op stoom en staat te boek als succesvol gebiedsontwikkelingsproject.

HafenCity Hamburg

Het voormalige havengebied gelegen tussen de rivier de Elbe en het stadscentrum van Hamburg verandert momenteel drastisch. Op een totale oppervlakte van 157 hectare verrijst een functionele mix van kantoren, woningen, retail en culturele voorzieningen. Dit maakt HafenCity Hamburg het grootste herstructureringsproject van Europa. Doordat de ontwikkeling van het Hamburgse havengebied relatief laat op gang kwam en al vele waterfrontontwikkelingen het project zijn voorgegaan, zoals Sydney, Vancouver, Cape Town, Barcelona en Londen, is er de mogelijkheid ontstaan om veel te leren en kennis te genereren. Kortom, wat kunnen we leren van het grootste binnenstedelijke project van Europa?

Gebiedsontwikkeling als leerproces Klik hier voor groot

Leeractiviteiten

Leren vindt plaats wanneer we leeractiviteiten uitvoeren, bijvoorbeeld door het lezen van een boek, het kopiëren en transformeren van gedrag en ideeën, door herhaling en oefeningen, maar ook door sociale interactie met mensen en de omgeving. Dit geldt ook voor gebiedsontwikkeling en dit werd met name duidelijk in het onderzoek naar het leerproces en de leeractiviteiten die hebben plaatsgevonden gedurende de ontwikkeling van HafenCity Hamburg.

voorafgaand

Het eerste dat opvalt aan het gebiedsontwikkelingsproces van HafenCity Hamburg is dat de ontwikkelingsmaatschappij aan het project al heeft ingezet op kennisvergaring. Onder meer door het organiseren van een expertsymposium en studiereizen, om te leren van andere waterfrontontwikkelingen. Bijvoorbeeld met betrekking tot de gevolgde ontwikkelingsstrategie en aanpak, het ontwikkelingsprogramma, van de fouten die gemaakt zijn tijdens het ontwikkelingsproces, maar juist ook van de successen die behaald zijn. Dit is dan ook terug te zien in HafenCity Hamburg, waar vanaf het begin een functionele mix is nagestreefd door het combineren van kantoren (London Docklands), woningen (Amsterdam) en toerisme en vrije tijd (Sydney) in één project.

tijdens

De leeractiviteiten met betrekking tot het genereren van kennis het gebiedsontwikkelingsproces zijn meer gericht op het definiëren van de inhoud van het project. Met behulp van prijsvragen, symposia, expertdialogen, publieke evenementen en het deelnemen aan onderzoeksprojecten is er vormgegeven aan de inhoud van de ruimtelijke plannen. Naarmate de ontwikkeling vorderde waren de leeractiviteiten meer gericht op publieke samenwerking en participatie, zoals het organiseren van publieke discussies en informatieve evenementen en participatie bij de vormgeving van de publieke ruimten.

tijdens

Kortom, de leeractiviteiten hebben betrekking op het generen van kennis voorafgaand en het gebiedsontwikkelingsproces om zo kaders te stellen, de ontwikkelingsaanpak en strategie te bepalen, de inhoud van de plannen vorm te geven en innovatieve (ontwerp)oplossingen te stimuleren. Daarnaast heeft het delen van kennis hoge prioriteiten bij de ontwikkelingsmaatschappij. Vanaf het begin van de ontwikkeling is er veel aandacht besteed aan het op de kaart zetten van het project, door het project te presenteren op verschillende conferenties en beurzen. Verder wordt er actief kennis gedeeld in het gebied zelf door het organiseren van rondleidingen en evenementen.

Klik hier voor groot

Leerproces

Leren betekent verandering. Wanneer men iets leert gaat dit meestal gepaard met een verandering in het gedrag. Om te zien of de veranderingen in HafenCity Hamburg te maken hebben met leren is er gekeken naar de veranderingen die zijn opgetreden in de drie gepubliceerde masterplannen (2000, 2006 en 2010), die immers duiden op voortschrijdend inzicht.

Er zijn twee leertypes te onderscheiden: assimilerend leren en accommoderend leren. Assimilerend leren wil zeggen dat door het opdoen van kennis, nieuwe inzichten worden gecreëerd. Veranderingen in de masterplannen voor HafenCity Hamburg die gerelateerd kunnen worden aan assimilerend leren zijn het verhogen van de bebouwingsdichtheid en het verhogen van de duurzaamheidseisen op gebieds- en gebouwniveau. Een ander voorbeeld van assimilerend leren is de aanleg van een tijdelijke speeltuin. Door het organiseren van publieke discussies en het participeren van bewoners in het ontwerp van de openbare ruimten (beide leeractiviteiten) werd het duidelijk dat de behoefte aan een speeltuin aanwezig was onder de bewoners van HafenCity Hamburg. Dit bracht de ontwikkelingsmaatschappij ertoe een tijdelijke speeltuin op te nemen in het masterplan. Een voorbeeld van actief gebruik van gegeneerde kennis om de kwaliteit van de plannen te verbeteren.

Andere wijzigingen die tijdens het proces zijn doorgevoerd, zijn aanpassing van de grondontwikkelingsstrategie, de aanpassing van de functie van het grondgebruik in sommige wijken de verandering van een ontwikkelingsstrategie van een wijk. Deze veranderingen zijn gerelateerd aan accommoderend leren, waarbij reflectie, kritisch denken en competentieontwikkeling leiden tot verandering. De verandering in de grondontwikkelingsstrategie is hiervoor illustratief. Door middel van een pilot case van acht gebouwen kwam de ontwikkelingsmaatschappij tot de conclusie dat de procedure voor de uitgifte van grond een eenzijdig aanbod creëerde. Doordat de grond gegund werd aan de hoogste bieder leidde dit automatisch tot woningen in het luxe segment, om zo de kosten voor de grond te kunnen dekken. Dit was echter niet de visie van de ontwikkelingsmaatschappij, die juist een mix van gebouwen en inwoners wilde creëren; een variatie van koop en huur, jong en oud en woningen in verschillende prijsklassen. Doordat de ontwikkelingsmaatschappij geleerd heeft van de pilot case en deze kritisch heeft beoordeeld is de grondontwikkelingsstrategie aangepast. Nu is de gunningsprocedure niet meer gebaseerd op de hoogste prijs, maar wordt er gekeken naar de kwaliteit van het multifunctionele karakter van het gebouw, hoe de begane grond wordt gebruikt en naar de sociale en ecologische factoren, om zo een diversiteit aan gebouwen, functies en inwoners te creëren. Kortom, door kritisch te reflecteren en door te leren van de pilot case zijn er verschillende veranderingen aangebracht die invloed hebben op de inhoud en kwaliteit van de ruimtelijke plannen.

Conclusie

Wanneer we gebiedsontwikkeling als een leerproces opvatten, dan zien we de volgende zaken. In het ontwikkelingsproces van HafenCity Hamburg is sprake van een leerproces met bijbehorende leeractiviteiten. Deze leeractiviteiten hebben geresulteerd in blijvende veranderingen gerelateerd aan de kwaliteit van de masterplannen, het ontwikkelingsproces en de individuele gebouwen binnen het project. We hebben echter geen transformerend leren gezien; het ‘verhaal’ (de masterplannen met toelichting) waarmee men in Hamburg werkt is weliswaar opgerekt door bijvoorbeeld bewonerswensen en de duurzaamheidsagenda, maar het ontwikkelingsproces is niet fundamenteel veranderd en dus houdbaar gebleken voor externe invloeden en ontwikkelingen. Kortom, we hebben meer cases nodig om de invloed van leren te achterhalen!

Meer informatie over het onderwerp is te vinden op www.urbanice.nl.

Zie ook:

- Afstudeerscriptie van Wendy de Hoog: ‘Learning within Urban Area Development: the case of HafenCity Hamburg’