Gebiedsontwikkeling door de crisis heen

In de zomer van 2000 zette de gemeente Amsterdam een van de eerste gebiedstenders op de markt. Inzet: de transformatie van het sportpark Jan van Galenstraat tot hoogwaardig woongebied, gelegen tussen de metro en de Ring A10, op de overgang van binnenstad naar het naoorlogse Nieuw-West. BPD won de tender en niet veel later stapte woningcorporatie Ymere in als partner. Roelofs kreeg hier zelf mee te maken kreeg toen ze in 2011 het stokje overnam van een BPD-collega en als ontwikkelaar aan de slag ging met de verdere gebiedsontwikkeling. Dat gebeurde bij de oplevering van De Tribune, het eerste woongebouw in het gebied. Om in de jaren erna de diverse deelplannen te ontwikkelen – aan beide zijden van de nieuwe kunstgrasvelden die een plek midden in de wijk kregen.

Levendig gebied

Het idee was om in Laan van Spartaan een “sportparkstad” te realiseren waar sport en wonen samengaan en de functies elkaar versterken. Geen eenzijdig woongebied, aldus de ontwikkelaar, maar “een plek waar door multifunctioneel ruimtegebruik keuring en gezelligheid ontstaat.” Het eerdergenoemde project De Tribune, waar onder meer woningen voor MBO-studenten zijn gerealiseerd, is een van de plekken in de wijk waar aan die ambitie is gewerkt. Onderwijs stond vanaf het begin centraal bij Laan van Spartaan, met onder meer de vestiging van een ROC. Roelofs vertelt: “De directeur daarvan gaf aan: ontwikkel voor onze studenten dan ook woningbouw in het gebied, want ook voor deze doelgroep is het fijn om zelfstandig te kunnen wonen.”

BPD en Ymere namen de aansporing van het ROC ter harte. Gezamenlijk werd De Tribune ontwikkeld, met architect Jaap Gräber (Claus en Kaan). “Het gebouw dient als geluidsscherm, om zo woningbouw op het achtergelegen terrein mogelijk te maken. Met een zeer gevarieerd programma: naast de jongerenwoningen voor het ROC en de topsportwoningen houdt bijvoorbeeld ook zorginstelling Cordaan hier kantoor.”

Cordaan nam ook woningen af, voor (dementerende) ouderen die hier zelfstandig of in groepsverband wonen. In de plint zit onder meer een buurtcafé waar plek is voor dagbesteding. De meest spectaculaire gebruiker treffen we op de hoek van het gebouw: de zes verdiepingen hoge klimhal Mountain Network Amsterdam die aan de allerhoogste internationale klimeisen voldoet. Sport is daarmee een van de dragers van de gebiedsidentiteit. Dat geldt zeker ook voor het voorzieningencluster van Laan van Spartaan. Een topsporthal wordt omringd door allerlei maatschappelijke en commerciële functies, waar bovenop nog eens sociale huurwoningen zijn gebouwd.

Gezellige plek

Naast de topsporters kregen andere bijzondere gebruikers een plek. Naast ROC Amsterdam vond bijvoorbeeld Circus Elleboog hier een ruimte, vertelt Roelofs: “We ontwikkelden de ruimte zo voor hen dat in de hoogte alle mogelijke acts konden worden uitgevoerd.” Het faillissement van het circus in 2016 zette helaas een streep door de rekening. Een nieuwe huurder werd gevonden met een westelijke dependance van het nieuwe De La Mar-theater. “Zowel Circus Elleboog als De La Mar West brachten veel voor het gebied. Naast een gezellige plek om te zijn, zijn het beiden initiatieven die iets terugdeden voor de buurt. Circus Elleboog bood kinderen een plek om hun zorgen te vergeten en leuke dingen te doen, het De La Mar West richtte zich op de ontwikkeling van jonge theatermakers en gezelschappen. Beiden hadden altijd de deur open voor iedereen en wilden iets betekenen voor de buurt.”

Het tekent volgens Roelofs de dynamiek die onderdeel is van het proces van gebiedsontwikkeling. “Ook tijdens de ontwikkeling was het laveren tussen de veranderende partijen die zich aandienden. Met name het sociaal maatschappelijk programma kwam en ging en zette meerdere malen een streep door de plannen. Met het terugtrekken van maar liefst drie scholen werd een deel van het plan herontwikkeld. Het was telkens openstaan voor de kansen en creatief meebuigen met de mogelijkheden.”

Ruimte voor iedereen

Ook bij de woningen die in Laan van Spartaan zijn gebouwd, is het multifunctionele ruimtegebruik terug te zien. Roelofs noemt als eerste de rug-aan-rug gebouwde eengezinswoningen. “We hebben hier slim gebouwd, met onder meer een parkeergarage op maaiveldniveau en daar bovenop een opgetild woondek.” Door rug aan rug te bouwen werd bovendien ruimte gemaakt voor autovrije tussenstraatjes, die door de aanwonenden zijn ingericht met stoelen, bankjes en veel groen. In de wijk staan ook de eerste middenhuurwoningen die BPD ooit ontwikkelde en aan de eigen portefeuille toevoegde. “Op deze plek waren oorspronkelijk koopwoningen gedacht maar door de herontwikkeling naar middenhuurwoningen konden we ook middengroepen met een kleinere portemonnee aantrekken.”

Een vergelijkbare ingreep vond plaats in de uiterste zuidwesthoek van het gebied, waar The Fizz is gerealiseerd: een complex met modulair gebouwde studentenwoningen. “We hebben hier uiteindelijk wel vier plannen voor ontwikkeld, nadat het eerste plan niet doorging. De onderwijsinstelling die hier zou komen trok zich helaas terug, waarna we opnieuw naar de tekentafel zijn gegaan. En uiteindelijk hebben we een veelvoud van het aantal geplande woningen hier kunnen realiseren. Cruijffiaans gezegd heeft elk nadeel zo zijn voordeel. We wilden hier koste wat het kost doorbouwen; de bouwkraan moest blijven. Dan moet je als gebiedsontwikkelaar inventief zijn.”

Minder stenig

Het plan als geheel overziend is Roelofs vooral trots op de grote verscheidenheid aan doelgroepen die hier een plek in de stad hebben gevonden. “Je kunt hier echt een wooncarrière door de hele wijk maken. Beginnend als student, via een middenhuurwoning van naar een koop gezinswoning om te eindigen in een woning-met-zorg. Dat maakt Laan van Spartaan wel heel bijzonder. Ik durf de stelling ook wel aan dat dit plan het wonen buiten de ring – wat in Amsterdam toch heel lang een soort psychologische barrière was – aantrekkelijk heeft gemaakt, met een nieuw soort stedelijkheid.”

Had ze terugkijkend nog zaken anders aangepakt, met de kennis van nu? “Ik zou de openbare ruimte minder stenig en met meer groen hebben ingericht, passend bij de klimaatopgave. En ik zou de overgang van de voorzieningen naar de openbare ruimte meer prominent hebben vormgegeven. Sommige gebruikers zitten met hun entree iets teveel verstopt: dat hadden we beter kunnen vormgeven. Maar verder ben ik heel gelukkig met dit project. Het laat zien dat gebiedsontwikkeling zoveel meer is dan stenen stapelen. We geven hier mensen echt een kans om vooruit te komen in alle fasen van het leven. Die sociale dimensie is enorm waardevol.”