Onderzoek De aandacht voor duurzame ontwikkeling groeit. Ook binnen gebiedsontwikkelingen is steeds vaker een duurzaamheidsambitie aanwezig. De hoogte van deze ambitie verschilt echter per ontwikkeling. Maar hoe kunnen deze (uiteenlopende) ambities ook daadwerkelijk worden waargemaakt? Denk hiervoor niet enkel na over inhoudelijke (sectorale) maatregelen, maar steek ook het proces goed in! Interessant hierbij is de vraag of de duurzaamheidsambitie bepalend is voor het te doorlopen planproces. Dit lijkt vanzelfsprekend; een vooruitstrevende ambitie beoogt andere en meer diepgaande maatregelen, die meer integraal moeten worden benaderd dan een lager ambitieniveau. Maar hoe werkt dit in de praktijk? Welke factoren zijn bijvoorbeeld bepalend voor het planproces? Wat zijn succes- en faalfactoren in dit proces? En welke tools zijn beschikbaar om duurzaamheid te stimuleren en/of borgen? Kevin Jansen onderzocht dit, in samenwerking met AGEL Adviseurs, voor zijn master Planologie aan de Radboud Universiteit. Op basis van het onderzoek is een processchema opgesteld voor gebiedsontwikkelingen met een duurzaamheidsambitie. Het schema dient als startpunt voor het planproces van een duurzame gebiedsontwikkeling, welke handvatten biedt om de juiste keuzes op het juiste moment te maken.
Succes- en faalfactoren; vergelijking theorie en praktijk
Uit een combinatie van theoretische inzichten en praktijkervaringen blijkt dat het planproces bepalend is om de duurzaamheidsambitie waar te maken. Succesfactoren tonen aan dat de focus moet liggen op een transdisciplinair (op alle belangen gericht) proces, waarin verandering en onzekerheid worden erkend. Tevens dienen duurzaamheid en economie elkaar te versterken. Presenteer de voordelen daarom zoveel mogelijk aan de zich vestigende partij of ontwikkelaar. Zoek daarnaast naar synergievoordelen. Zijn er bijvoorbeeld koppelingskansen tussen een duurzame fysieke leefomgeving en een watersysteem dat robuust, aantrekkelijk en ecologisch in balans is?
Ook de achterliggende drijfveer van een duurzaamheidsambitie blijkt bepalend om deze daadwerkelijk waar te maken. Hoe sterker de drijfveer van de betrokken partijen, hoe groter de kans dat een duurzaamheidsambitie wordt bereikt. Verschillende drijfveren, of een combinatie hiervan, komen voor:
- Financieel: duurzaamheid wordt enkel gebruikt om meer inkomsten te vergaren.
- Overtuigingsmiddel: duurzaamheid wordt gebruikt om andere partijen te overtuigen met de plannen mee te werken.
- Profilering/imago: duurzaamheid wordt gebruikt om een gebied te profileren en een duurzaam imago uit te dragen.
- Intrinsiek: de betrokkenen zijn vanuit zichzelf overtuigd van het belang van duurzaamheid.
Hoe kan de duurzaamheid van een gebiedsontwikkeling worden gestimuleerd/geborgd?
In het onderzoek is inzicht verkregen in beschikbare tools die kunnen bijdragen aan het waarmaken van de gestelde duurzaamheidsambitie. Gebruik bijvoorbeeld (ruimtelijke) plannen of contracten om duurzaamheidsambities te borgen. Ook (financiële) constructies, zoals het koppelen van kosten aan baten, zijn beschikbaar om (markt)partijen te overtuigen om duurzaam te ontwikkelen. Zo kan op gebouwniveau aan huiseigenaren de mogelijkheid worden geboden om energiezuinige installaties in hun woning, inclusief het onderhoud, voor een vast maandbedrag te huren. Op gebiedsniveau en in de openbare ruimte is toepassing van een Design, Build & Maintain (DBM) aanbesteding mogelijk. Hierbij is de opdrachtnemer ook verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud, waardoor de meerkosten van een duurzame inrichting in de toekomst worden terugverdiend.
De aanwezige ambities en drijfveren van de betrokken partijen zijn bepalend voor de keuze in tools. Partijen die duurzaamheid slechts zien als financieel- en overtuigingsmiddel, moeten worden overtuigd dat duurzaamheid kansen met zich meebrengt. Duurzaamheid en economie zijn in dat geval versterkend. Zorg daarom dat het nut en de noodzaak van duurzaamheid duidelijk zijn.
‘processchema kevin jansen’
Processchema gebiedsontwikkelingen met een duurzaamheidsambitie
Op basis van het onderzoek is een processchema opgesteld voor gebiedsontwikkelingen met een duurzaamheidsambitie. Het schema is een startpunt voor het planproces, welke handvatten biedt om keuzes op het juiste moment te maken. Bepalend voor het planproces zijn onder andere de stakeholders die worden betrokken, de specifieke kenmerken van een locatie/ontwikkeling en de overige keuzes die in de initiatiefase worden gemaakt; zoals de (gezamenlijk) bepaalde duurzaamheidsambitie en de keuze of een duurzaamheidscertificering (zoals GPR, BREEAM of DPL) wordt toegepast. Belangrijk is het daarom om voldoende aandacht te besteden aan de initiatie- en definitiefase van een duurzame gebiedsontwikkeling.
Het opgestelde processchema is geen ‘standaard afvinklijstje’ en de processtappen worden niet altijd lineair doorlopen. Zo kan tijdens de monitoring en herevaluatie in de uitvoering (of eerder), blijken dat bijvoorbeeld de gestelde duurzaamheidsambitie en/of de gekozen tools en acties niet geschikt zijn en moet worden aangepast. Het gaat derhalve vaak om een cyclisch proces. Met name bij meer complexe projecten, of projecten met meerdere fasen, worden diverse projectstappen meerdere malen doorlopen.
Stem het proces af op de inhoud, en andersom
Een duurzame gebiedsontwikkeling bereik je niet alleen door een goed proces. Dit wordt ook niet bereikt door enkel in te gaan op de inhoudelijke en sectorale maatregelen. De uitdaging is om middels een goed ingestoken proces te komen tot de meest optimale, efficiënte (combinatie van) maatregelen, waarvoor een breed draagvlak is gecreëerd. Hierdoor kan de duurzaamheidsambitie van een gebiedsontwikkeling daadwerkelijk worden waargemaakt.
De gehele
scriptie is hier te vinden.
Cover: ‘duurzaamheid scriptie’
Door Kevin Jansen
Junior adviseur Ruimtelijke Ontwikkeling bij AGEL adviseurs
