Gebiedsontwikkeling nu en in de toekomst vraagt om nieuwe stijlen van leiderschap

Jurriën de Jong, werkzaam bij ABC Nova, heeft in het kader van zijn masterthesis MSRE aan de Amsterdamse school of Real Estate onderzoek uitgevoerd naar leiderschap bij duurzame gebiedsontwikkeling (de scriptie is hier te vinden). Het onderzoek focust op het perspectief van de gemeente. Tijdens het Duurzaam Gebouwd Congres (d.d. 14 november jl.) zijn de bevindingen van het onderzoek gepresenteerd en in groter verband voorgelegd aan de zaal.

Bevindingen onderzoek

Gebiedsontwikkeling bevindt zich in een transitie, dit heeft te maken met de toename van complexiteit in het project, de verschuiving naar een binnenstedelijke opgave, de toename van het aantal betrokken partijen, het organisch ontwikkelen van top-down naar bottom-up, de focus-shift van vastgoed naar gebiedswaarden en gebiedsstromen en de onvoorspelbaarheid van het einddoel en de toekomstvastheid. Deze transitie vraagt om een andere vorm van leiderschap. Voor het onderzoek is het Quinn-model toegepast om leiderschapsrollen te definiëren. Er zijn drie vormen van leiderschap gedefinieerd, welke aan de hand van stellingen zijn behandeld tijdens het Duurzaam Gebouwd Congres, waarbij breder werd gekeken dan enkel vanuit het perspectief van de gemeente.

Quinn-model (klik voor de volledige afbeelding)

Bestuurlijk leiderschap

Binnen gemeenten is geen wet- en regelgeving op het gebied van duurzaamheid van kracht. Er is echter wel vaak een uitgesproken ambitie. Het laten landen van duurzaamheid in projecten vraagt om verbindend leiderschap, waarbij niet één wethouder maar het gehele college actief wordt betrokken. Dit kan door alle duurzaamheidsaspecten bij verschillende disciplines in de gemeente neer te leggen en over de wethouders heen te verbinden. Hierdoor worden verschillende belangen en thema’s met elkaar in verband gebracht. Het is kortom een menselijke opgave, niet alleen een fysieke.

Publiek leiderschap

Publiek leiderschap heeft succes als de projectorganisatie met mandaat uit de gemeentelijke lijn wordt gehaald. Naast verbetering van de bestuurlijke continuïteit in het langlopende project, ontstaat een platte organisatie waarin duidelijke interne besluitvorming, goede monitoring en transparantie ontstaat. Dit geldt voor alle organisaties die in volle breedte zijn betrokken bij duurzame gebiedsontwikkeling.

Creatief leiderschap

Bij duurzame gebiedsontwikkeling moet je anticiperen op de toekomst. Het is leven met veranderingen en hierop inspelen. Interacties, verbindend en creatief denken spelen daarbij een essentiële rol. Dit betekent breder kijken dan je eigen deskundigheidsgebied en samenwerkingen zoeken met partijen die zich niet in de bouwbranche bevinden. De betrokkenheid van universiteiten en hogescholen lijkt hierin een voorbeeld. Met creativiteit kunnen kleinschalige initiatieven, lokale kennis en kwaliteiten op een goede wijze worden meegenomen in de totale gebiedsontwikkeling. Dit vraagt ook om het managen van veranderingen die zich in de omgeving of in de gebiedsontwikkeling afspelen. De creatief leider moet voornamelijk faciliteren en verbinden in een netwerk.

Leiderschap Nieuwe stijl: gedeeld leiderschap

Het verschil in leiderschapsstijl heeft te maken met traditionele gewoonten. Waar traditioneel omgevingsmanagement vooral draait om inspraak(procedures), is bij deze nieuwe werkwijze het creëren van draagvlak voor een vernieuwende aanpak erg belangrijk.
Uit het onderzoek komt naar voren dat de gemeentelijke procesmanager zich op meerdere stijlen moet richten om duurzame gebiedsontwikkeling van de grond te krijgen. Voorheen waren met name de bestuurders- en bemiddelaarsrol dominant. Bij duurzame gebiedsontwikkeling is de nadruk komen te liggen op de rollen innovator, stimulator, mentor en bemiddelaar.

Succesvolle integrale duurzame gebiedsontwikkeling vraagt om gedeeld leiderschap in plaats van eenzijdig leiderschap door één enkele 'heroïsche' leider of beperkte groep. Oftewel leiderschap door meerdere personen, gelijktijdig of na elkaar. Zo wordt het leiderschap in een gezamenlijk proces uitgeoefend in plaats van op hiërarchische wijze. Alle competenties van het team moeten tot uiting komen. Er kan per dag een andere leider opstaan. Hierbij stel je als verbinder telkens de vraag: “Hoe breng ik het beste team in, in welk deel van het proces?”. Dit gaat uiteraard gepaard met samenwerking, open en transparant, enthousiasme en verbinden. Gedeeld leiderschap bij duurzame gebiedsontwikkeling moet de volgende componenten bevatten:

- Openstaan voor en kunnen managen van veranderingen
- Toekomstgericht
- Creatief & oplossingsgericht
- Samenwerken en kennis delen
- Open communicatie en transparant naar omgeving
- Stimuleren lokale samenwerking door te faciliteren

Gedeeld leiderschap laat ruimte voor eigen initiatief en verantwoordelijkheid van personen. Afhankelijk van de situatie kan bij gedeeld leiderschap het accent op bepaalde leiderschapsrollen en kwaliteiten worden gelegd, dit kan ook tijdens het proces verschuiven. Dit past bij de huidige netwerkomgeving, waarin organisatorische grenzen binnen of tussen organisaties verdwijnen en informatieverspreiding sneller en gemakkelijker gaat, onder andere door toedoen van sociale netwerken.

Betrokkenheid en communicatie worden steeds belangrijker binnen gebiedsontwikkeling. Niet alleen in de zin van de promotie richting de markt, maar ook als het gaat om het regelmatig informeren en betrekken van de bestuurders gedurende het ‘nieuwe’ proces. En als het gaat om het informeren en stimuleren van initiatiefnemers, waarvoor bij het project Oosterwold te Almere bijvoorbeeld een bibliotheek wordt ingezet. Hier worden (potentiële) initiatiefnemers geïnformeerd over de mogelijkheden die er zijn op het vlak van duurzaamheid en welke partijen hen hierbij verder kunnen helpen.

Zie ook:

- Scriptie 'Kunstig leiding geven in duurzame gebiedsontwikkeling' (pdf)