Gezond samenleven in een stedelijke omgeving

Proeftuin Erasmusveld, Den Haag

Duurzaam wonen in een stedelijke omgeving, het kan in de Haagse woonwijk Erasmusveld. Een unieke locatie tussen verschillende sferen: de krachtwijk Den Haag Zuidwest en Vinex-locatie Wateringse Veld. Waar nu nog sportvelden en volkstuintjes zijn, realiseert gebiedsontwikkelaar BPD samen met de gemeente Den Haag een nieuwe woonwijk met eigen identiteit: Proeftuin Erasmusveld. Met oog voor de genen van de plek geven de vier winnende teams van de ideeënprijsvraag, die BPD samen met Architectuur Lokaal heeft uitgeschreven, hun visie op gezond samenleven in een stadse sfeer.

Gezond wonen

Liesbeth van der Pol (team Volle Grond): ‘Gezond wonen is niet meer vanzelfsprekend, een huis goed isoleren is niet voldoende. Mensen willen bewuster leven, daar hoort ook een gezonde omgeving bij. Een wortel kopen we niet meer in de supermarkt, maar willen we zelf kweken. Daar heb je een moestuin voor nodig. Geestelijke en sociale gezondheid is een even belangrijk aspect van gezond wonen. Nu alles veel meer online gebeurt, is er juist grote behoefte aan fysieke ontmoetingen. Die kun je met architectuur niet afdwingen, maar wel faciliteren door de functies die je in de woonomgeving mee-ontwerpt. Zoals een atelier, speelplaats of ontmoetingsruimte. Het tijdperk van de rijtjeswoning ligt achter ons, we zijn toe aan een nieuwe vorm van wonen waar gezondheid voor de mensen zelf en hun omgeving belangrijk is.’

Daar past volgens Van der Pol een ‘lossere’ manier van ontwerpen bij: ‘Geen straatprofielen met stoepen, lantaarnpalen en woningen. Maar een lossere samenleving, waar één plek, zoals een café, meerdere functies kan hebben en flexibel te gebruiken is. Het café is ingericht met houten tafels en kleedjes, maar er staan ook moderne, strakke meubels. Je kunt er koffie drinken, borrelen, achter je laptop werken, samen met de buurvrouw van het cafébezoek een uitje voor de kinderen maken of met je leesclub in het café afspreken. Die veelheid aan keuzes en het organiseren van collectieve activiteiten past bij de losheid van ontwerpen die we tegenwoordig nodig hebben.’

Duurzame leefomgeving

Een duurzame woonomgeving is voor Jurrian Arnold (team Hof der Zotheid) een plek waar bewoners duurzaam betrokken zijn bij hun leefomgeving. Hij ziet net als Liesbeth van der Pol een duidelijke link tussen ecologische en sociale duurzaamheid. Op beide manieren zijn bewoners samen bezig met het vormgeven van hun omgeving. Arnold: ‘Dat kan gaan om het beheren van een gezamenlijke tuin en (woon)gebouw, maar ook om een collectieve ruimte die spontane ontmoetingen mogelijk maakt. Die informele omgang tussen bewoners kun je stimuleren, of liever: faciliteren.’

‘Duurzaamheid en collectiviteit gaan hierbij hand in hand. Sociale contacten en een groene omgeving zijn zelfs de belangrijkste voorwaarden om op een plezierige manier samen te kunnen wonen. Door bewoners zeggenschap te geven over hun leefomgeving, versterk je de kwaliteit ervan. Inspraak en verantwoordelijkheid leiden tot hele mooie resultaten. Dit wordt versterkt door de combinatie van wonen en werken, stadslandbouw, vitaliteit, maatschappelijke opvang of dagbesteding. Het is de diversiteit die motiveert. Er bestaat niet één standaard duurzame bewoner die op één manier leeft. Je moet rekening houden met verschillende wensen: jong, oud, arm, rijk, gezinnen of juist tweeverdieners zonder kinderen. Gezond samenleven in een stadse sfeer betekent voor al die verschillende mensen iets anders. Een echte duurzame leefomgeving biedt ruimte aan al hun wensen voor wonen en leven.’

Slim koppelen

Anders nadenken over de stad vraagt om het slim aan elkaar kunnen koppelen van verschillende thema’s, en het creëren van meerwaarde. Dit kan volgens Marian de Vries (team Stadsbiotoop) gemakkelijk door een bepaald onderdeel, zoals water, meerdere doelen te laten dienen. Een andere uitwerking van het cafévoorbeeld dat Liesbeth van der Pol noemde. De Vries: ‘Water kan meerdere functies hebben. Je kunt het op een recreatieve manier inzetten, of als aspect van de beleving een rol geven. Maar je kunt water ook gebruiken als zuiverend element. Natuur en stad kunnen op die manier samen gaan, waardoor er een nieuw soort biotoop kan ontstaan. Deze manier van nadenken over de stad sluit goed aan bij de aard van de volkstuiniers, die nu in de Proeftuin Erasmusveld gevestigd zijn. Zij zien de stad als levend organisme, zonder tegenstelling tussen stad en landschap.’

Team Stadsbiotoop kijkt met diezelfde blik naar het Erasmusveld en de ontwikkelingen die er nodig zijn om hier een duurzame woonwijk in stedelijke sfeer te realiseren. De Vries: ‘We kunnen de kennis van landschap en natuur ook gebruiken om de stad op een nieuwe manier vorm te geven. Door compact (stads) te bouwen, geven we de natuur extra ruimte. De natuurbeleving wordt versterkt door natuur het gebouw te laten doordringen. Seizoensgebonden woonruimtes maken de bewoners weer bewust van de natuurlijke verschillen. Dit heeft zijn weerslag op de gezondheid van mensen an sich, maar ook op hun sociale gezondheid – de mogelijkheden die de natuurruimte biedt voor ontspanning en ontmoeting, bijvoorbeeld. De thema’s gezond, stads en samenleven zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en binden de bewoners ook aan de plek. Mensen die iets willen betekenen voor de nieuwe woonwijk, passen in de Proeftuin Erasmusveld.’

Integrale opgave

Marco Broekman (team De Proeftuin) onderschrijft de verbinding tussen de thema’s gezond, stads en samenleven: ‘Iedere gebiedsontwikkeling is een integrale opgave, waar duurzaamheid, gezondheid, functiemenging, flexibiliteit en collectiviteit vanaf het eerste begin in elkaar grijpen. Het is echt van deze tijd om de bewoners en gebruikers bij zo’n proces te betrekken. Bij de ontwikkeling van een duurzame woonwijk is het belangrijk dat alle elementen (zoals water, energie, mobiliteit, samenleven) van tevoren geïntegreerd worden, op verschillende niveaus. Anders giet je er achteraf een duurzaamheidsausje over, dat is niet de bedoeling.’

De identiteit en ligging van Proeftuin Erasmusveld zijn voor team De Proeftuin belangrijke ingrediënten. Broekman: ‘Erasmusveld is een charmant tussengebied, een verrommeld stukje stad met interessante landschappelijke kwaliteiten. Daar past geen gepolijste identiteit bij. Hier op ambachtelijke wijze een goed stuk stad realiseren, vraagt om een combinatie van al aanwezige kwaliteiten en het neerzetten van een nieuwe identiteit, die voor de omliggende wijken (Den Haag Zuidwest en Wateringse Veld) interessante verblijfsmogelijkheden en voorzieningen kan bieden.’

Ambitieus

Voor vrijwel alle teams zijn de plek, een rommelig stukje land tussen krachtwijk en Vinex, en de integrale insteek van de opgave doorslaggevend geweest om mee te doen met de ideeënprijsvraag, die BPD samen met Architectuur Lokaal heeft uitgeschreven. Van der Pol: ‘Dat zo’n grote speler als BPD in deze tijd, samen met Architectuur Lokaal, weer een prijsvraag uitschrijft is geweldig. We waren het daarom aan onze stand verplicht mee te doen en onze denkkracht, samen met jonge medewerkers, in te zetten voor deze ambitieuze, experimentele opgave.’ Arnold: ‘Dat BPD zichzelf via het traject van een prijsvraag wil laten verrassen en nieuwe dingen wil proberen is sympathiek en verrassend.’ ‘Vooral de integrale aanpak en het ambitieniveau voor De Proeftuin Erasmusveld triggerde om mee toe doen,’ zegt De Vries. Broekman: ‘Laten we hopen dat die ambities met deze prijsvraag waargemaakt kunnen worden.’

Op dit moment werken de vier teams hun prijsvraaginzending uit tot een schetsontwerp voor het noordelijke deelgebied van de Proeftuin Erasmusveld. Op 2 februari a.s. maakt BPD het ontwerp dat tot uitvoer gebracht kan worden bekend tijdens een bijeenkomst bij Urban Farmers in Den Haag.