Casus Hoe kan een gemeente én verdichten om aan de huidige woonvraag te voldoen én de kwaliteit van de leefomgeving verbeteren én werken aan gezond stedelijk leven voor iedereen? Ellen Peeters, adviseur gezonde leefomgeving van de gemeente Utrecht, legt uit hoe de stad ambities voor gezondheid een plek geeft in ruimtelijke plannen. Aan de hand van de ontwikkeling van het Smakkelaarsveld spreken Heleen Wijtmans (projectleider gemeente Utrecht) en Arda Basak (vastgoedontwikkelaar Lingotto) over hun samenwerking bij de transformatie van de Utrechtse stationsomgeving.
De verwachte bevolkingsgroei in Utrecht is van 350.000 bewoners in 2018 naar 400.000 duizend bewoners in 2024. De stad staat voor de uitdaging om deze groei te realiseren. Tegelijkertijd wil ze rekening houden met de gezondheid van haar bewoners. De gemeente wil de ambitie dus realiseren binnen de bestaande stadsgrenzen én met behoud van groen. Maar hoe doe je dit? “Bij het maken van ruimtelijke plannen zit altijd een gezondheidsadviseur aan tafel”, legt Peeters uit. “Deze adviseur brengt kansen in op basis van de ambities en de gezondheidsdata op wijk- of gebiedsniveau. Dan zien we dat we vaak hetzelfde willen als collega’s van andere disciplines. Gezondheid werkt als een integrerend thema.”
Kun je geen standaard maken over hoe gezondheid wordt ingebracht? “Wellicht biedt het Well-certificaat voor gezonde gebouwen en gezonde gebieden een kans, maar dat is wel erg Amerikaans en duur. Gemeente Utrecht geeft in de tenders voor gebiedsontwikkeling ook randvoorwaarden en kansen voor gezondheid mee. Net zoals we dat doen voor de andere thema’s, zoals economie en duurzaamheid. Soms zijn er te veel ambities en wordt het onwerkbaar en zijn we in twijfel of we niet te veel vragen. Daar leren we van en dan doen we het bij een volgende tender beter.”
Maatschappelijke waarde
De ontwikkeling van het Smakkelaarsveld is het jongste project waar de gemeente op een nieuwe manier werkt. Het Smakkelaarsveld is een gebied pal naast station Utrecht Centraal. Het is een interessant stuk grond, maar door vele factoren (aan het spoor, er loopt een tram- en busbaan doorheen, ligt naast het drukste fietspad van Nederland, en de ontwikkeling moest budgettair neutraal zijn), lijkt het halen van alle ambities lastig. “In die tender speelde maatschappelijke waarde een grote rol”, vertelt Wijtmans. Op deze plek staat samenwerking tussen stad, markt en overheid centraal. “We zijn dus op zoek gegaan naar marktpartijen die daar oog voor hebben. We hebben niet eerst om een visie op de plek gevraagd, maar maar zochten een partij en team die ons overtuigt dat zij samenwerken, kunnen luisteren, en transparantie, creativiteit, ambitie en optimisme in hun DNA hebben zitten. We hebben een sollicitatieronde georganiseerd. Lingotto was een van de twintig partijen die solliciteerde op de tender, op gesprek kwam en uiteindelijk bij de laatste drie partijen hoorde.”
Toekomstige identiteit
De raad, de ambtenaren, de stad en de markt zijn de vier groepen waarmee het projectteam van het Smakkelaarsveld in gesprek is gegaan. “We voerden het waarom-gesprek”, licht Wijtmans toe. “Waarom kom jij straks naar het Smakkelaarsveld? Dat leverde een toekomstige identiteit op. Mensen wilden een groen gebied waar ze tot rust wilde komen, maar ook iets beleven is. De vertaling daarvan werd de basis van het plan: een gezond park met gezonde woningen. Daarna kwam het proces van de uitvraag en tender. Lingotto is de tender gegund.” Basak van Lingotto legt uit: “We hebben de invulling van het bouwplot van met een bouwhoogte van 45 meter en het park via de computer door laten rekenen om tot het ideale ontwerp te komen. Met vooraf bepaalde waarden over gezondheid van een park, gezondheid van woningen, optimaal comfort - maximale bezonning, minimale windhinder, kwaliteit van woningen. Het voorstel heet ‘het oog van de orkaan’. Rust en groen midden in het centrum van Utrecht.”
Ga weg van de oplossing
Wijtmans is ervan overtuigd dat als zij de opdracht niet als een waarom-vraag hadden gesteld, er een ander resultaat zou zijn. “Ga weg van de oplossing, we gaan vaak zelf al invullen hoe je de ambitie wilt halen. Met het voorschrijven van bijvoorbeeld zonnepalen op het dak sluit je andere dingen uit, bijvoorbeeld groene daken. Dit ga je tegen door het met elkaar te hebben over het waarom”. Basak voegt daaraan toe dat het juist daarom zo’n leuk opdracht was om als marktpartij aan te werken: “Er is ruimte voor het uitdokteren.”
“Om deze manier van werken te realiseren, moet je dingen los durven laten. Dat vraagt om een cultuuromslag bij de gemeente, stad, raad en markt”, benadrukt Wijtmans. Uit de aanpak van Utrecht blijkt dat er in elk geval veel gewonnen kan worden voor innovatie door samenwerking met de marktpartijen. En dat je bij gebiedsontwikkeling niet moet beginnen bij de 'wat'-vraag, maar bij de ‘waarom’-vraag.
Meer lezen
Stedelijke Transformatie
Op het jaarcongres Stedelijke Transformatie gingen de deelnemers in bijna 25 themasessies aan de slag met met het verbinden van opgaven en trajecten voor binnenstedelijke transformatie. Op www.stedelijketransformatie.nl wordt van elke sessie een korte terugkoppeling gepubliceerd. Bekijk voor meer informatie over de verschillende thema’s van het programma Stedelijke Transformatie de themapagina’s.
Dit artikel verscheen eerder op Platform31
Cover: ‘Smakkelaarsveld Utrecht’
Projectleider Platform31
Door Maarten Hoorn
Maarten Hoorn is projectleider ruimte bij Platform31 en daar onder meer de projectleider van het programma Stedelijke Transformatie.
