Gezond verstand: hoe een samenwerking over gezonde buurten ontstaat

Een gezonde leefomgeving gaat verder dan het aanleggen van een voetbalveldje of speelpark. Hoe worden alle bewoners op verschillende plekken in de straat, wijk of stad aangemoedigd om meer te bewegen? Terwijl gebiedsontwikkelaars aardig wat tools en kennis in handen hebben, zijn er partijen buiten het vakgebied die een beter beeld hebben van hoe een integrale aanpak van een gezonde leefstijl eruit zou moeten zien.

Zo’n vier jaar geleden sloegen gebiedsontwikkelaar AM en de Hartstichting de handen ineen. AM had meer kennis nodig over een gezonde leefstijl en zocht een ingang in het netwerk van gezondheidsorganisaties en bewoners. De ontwikkelaar heeft als een van haar pijlers ‘design for wellbeing’ en zocht naar een ruimtelijke borging van dit concept. De Hartstichting zocht een samenwerkingspartner om op ruimtelijk niveau aan de slag te kunnen met de gezonde leefomgeving, een van de kernelementen in haar recent gelanceerde ‘hart- en vaatagenda’. De twee begonnen hun samenwerking met het installeren van voldoende AED’s in de projecten van AM.

Opmerkelijk was dat de partijen aanvankelijk nog niet wisten wat de samenwerking precies in zou houden, behalve dat zij elkaar wilden ondersteunen in het ruimtelijk toepassen van een gezonde leefstijl. Volgens Frank Vonk, conceptontwikkelaar bij AM, werd het uiteindelijk duidelijk waarom de samenwerking noodzakelijk was: “De Hartstichting komen we ook tegen in het werkveld, adviserend of bij congressen. We zagen dat zij meer kennis over gezondheid hebben dan wij en duidelijke doelen voor ogen hebben: maatregelen treffen voor een gezond lichaam, een gezond hart en een rookvrije samenleving. De kennis over ruimtelijke ordening hebben wij wel, maar de zachte kant – hoe doe je dat met andere maatschappelijke organisaties en bewoners – is een welkome aanvulling.”

Ontstaan gids

Naast het plaatsen van de AED’s, wisselden de twee partijen door de samenwerking kennis uit. Enerzijds de ‘hoog-over’ kennis voor een gezonde leefomgeving van de Hartstichting, anderzijds de ruimtelijke knowhow over het ontwikkelen van concepten in de gebouwde omgeving. Om die uitwisseling van kennis concreet te maken, haalden de twee partijen het Kenniscentrum voor Sport en Beweging aan boord voor meer wetenschappelijke kennis over het bevorderen van sport en bewegen. De ontwikkelingsmanagers bij AM wilden concrete voorbeelden hebben voor het toepassen van gezondheid in hun gebiedsontwikkelingen. Ook bij de Hartstichting en het Kenniscentrum ontstond de wens om een aantal positieve voorbeelden van gezonde openbare ruimte uit te lichten, als inspiratiebron voor andere partijen die met gezondheid aan de slag willen.

Vanwege deze behoeften ontstond de gezamenlijke inspiratiegids Buurt in Beweging. De gids toont positieve voorbeelden van hoe een gezonde leefomgeving op verschillende schaalniveaus kan worden gerealiseerd, variërend van gebouwen tot straten, wijken en zelfs steden. De voorbeelden verschillen: van het plaatsen van een opvallende trap om het traplopen te stimuleren tot het creëren van een netwerk van wandelpaden binnen een wijk om het wandelen te bevorderen. Ook speelt de gids in op indirecte manieren om beweging te bevorderen, bijvoorbeeld door het tegengaan van hittestress door middel van groen en schaduw. Of denk aan het creëren van voldoende licht op straat om het gevoel van veiligheid te vergroten.

De kennis wordt niet allee gebundeld op papier, maar landt ook in de praktijk. In Breda werken AM en de Hartstichting samen aan het creëren van een gezonde leefomgeving op het voormalige Heroterrein. Onder het motto ‘kei-fit wonen’ past AM hier kleine ruimtelijke ingrepen toe, bijvoorbeeld door te ‘nudgen’ voor een gezonde leefstijl. Met rookvrije zones, een fitnessplek of calorie-aanduiding op de traptreden proberen de ontwikkelaars toekomstige bewoners aan het bewegen te krijgen. Met als doelstelling: gezonde jaren toevoegen aan de levens van bewoners en gebruikers van het gebied. Het inzicht van de Hartstichting en het Kenniscentrum, over hoe mensen op laagdrempelige manier aangespoord kunnen worden om meer te bewegen, helpt hier AM en haar partners om de goede ruimtelijke keuzes te maken. Zo hoeft de gebiedsontwikkelaar niet steeds het wiel opnieuw uit te vinden.

Samenwerking

De samenwerking opende deuren voor de drie partijen. Zo breidde de Hartstichting haar netwerk in de bouwsector uit, om onder andere in gesprek te gaan met woningcorporaties over het integreren van een gezonde leefomgeving in wijkaanpakken. Die ingang in de sector is van belang. In de Omgevingswet heeft gezondheid wel een plek gekregen, maar volgens Vonk is de wetgeving op dat gebied nog niet uitgekristalliseerd: “Door samen te onderzoeken welke toepassingen in de openbare ruimte mogelijk zijn, gaan we een stapje verder dan de huidige regelgeving.”

Volgens Titia Lekkerkerk, beleidsadviseur bij de Hartstichting, leert deze samenwerking dat deze partijen elkaar scherp houden en samen meer bereiken. “Met alle wet- en regelgeving waar gebiedsontwikkelaars aan moeten voldoen, valt gezondheid nog te vaak van tafel wanneer er keuzes gemaakt moeten worden.” Met onder andere de gids hoopt de Hartstichting iets te doen aan het probleem dat 55 procent van de Nederlanders niet aan de Beweegrichtlijn van het RIVM voldoet.

Voor AM is de samenwerking uiteindelijk noodzakelijk om haar doelstellingen te halen. “Wij streven ernaar dat bewoners in onze wijken langer en gezonder leven,” zegt Vonk. “Door met partners op verschillende schaalniveaus onderzoek te doen, komen we soms op laagdrempelige ingrepen uit die samen veel impact hebben. Hier zien we dat compleet verschillende organisaties toch toewerken naar een gemeenschappelijk doel.”