GO Barometer ’22: integrale gebiedsontwikkeling vereist meer capaciteit en innovatie

1: Aard van de samenwerking

Iets wat gelijk ter sprake komt bij het typeren van het vakgebied is de complexiteit van gebiedsontwikkeling. Deze is de afgelopen jaren enkel toegenomen, vooral door de integrale aanpak van opgaven. Tegelijkertijd geeft een grote meerderheid van de GO Barometer-respondenten aan dat opgaven nog meer integraal en ambitieus opgepakt dienen te worden.

Wel vrezen zij ervoor dat hierdoor het ontwikkelingsproces en publiek-private samenwerking wat stroperig zijn geworden. Die stroperigheid kan uiteraard ook liggen aan de complexiteit en veeleisendheid van publieke besluitvorming. Binnen de publieke organisaties moeten beslissingen over integrale ruimtelijke opgaven en gebiedsontwikkelingen namelijk in toenemende mate dwars door beleidssilo’s heen genomen worden.

Daarnaast laat de Barometer zien dat we in publiek-private samenwerkingen in een spagaat zitten. Aan de ene kant is meer behoefte aan juridische zekerheid, wat ook het publiek-private wantrouwen kan voeden. Aan de andere kant vinden partijen dat samenwerkingen niet plichtmatig moeten zijn, maar juist ambitieus. Voor professionals met vaak gedeelde ambities om integrale, kwalitatief goede gebieden te (her)ontwikkelen, is het volgens Hans-Hugo Smit (Rabobank) geen kinnesinne om de juiste balans te vinden tussen het streven naar zekerheden en tegelijkertijd het nemen van risico’s.

Een andere opvallende uitkomst van de barometer is dat er geen duidelijk verschil zit tussen de voorkeur om burgers direct betrekken, of dit te doen via volksvertegenwoordiging. Volgens deelnemers hangt dit af van de fase waarin het plan zich bevindt. Bij een duidelijke visie en specifieke vragen is het goed om de burger direct te betrekken middels een professioneel georganiseerd participatieproces.

Tegelijk heeft de publiekrechtelijke volksvertegenwoordiging een belangrijke rol in het borgen van de belangen van alle burgers, zo benadrukt Jacomijn Baart (Platform 31). Dit verklaart waarschijnlijk de dubbele uitkomst over de rol van burgers: beide paden van omgevingsparticipatie en volksvertegenwoordiging zijn van doorslaggevende betekenis voor de uitvoering van gebiedsontwikkelingsprojecten.

2: Realisatie uitvoeringskracht

Wat is er nodig om meer uitvoeringskracht in gebiedsontwikkeling te krijgen? In de barometer worden hiervoor twee zaken vooral genoemd: financiële middelen organiseren en voldoende personele capaciteit en continuïteit borgen.

Dat gebrek aan personele capaciteit is niet exclusief geldend voor gemeenten, wordt duidelijk tijdens de sessie, maar is wel exemplarisch. In de jaren ’70 waren gemeenten sturende organisaties met veel kennis en een grote capaciteit. Tegenwoordig zijn het meer faciliterende organisaties met minder capaciteit en inhoudelijke kennis.

Gezien de complexiteit en integraliteit van de opgaven en uitdagingen, zou ook het Rijk in de ogen van de respondenten en de deelnemers aan de sessie een belangrijke ‘regierol’ moeten spelen. Volgens vrijwel iedereen moet die rol gepaard gaan met een duidelijk mandaat, doorzettingsmacht én hernieuwde inhoudelijke kennis.

3: De opgaven van nu

Uit de barometer blijkt dat respondenten de meeste aandacht besteden aan ‘woningbouw’. Andere transitieopgaven in de gebouwde omgeving worden niettemin net zo belangrijk geacht, dan niet belangrijker. Tobias Verhoeven (Synchroon) stelt dat het klimaat de ‘moonshot-missie’ moet zijn waaruit naar de rest van de opgaven gekeken wordt. De deelnemers delen deze mening: klimaat en energietransitie zijn geen losse ambities meer, maar integrale onderdelen van elke gebiedsontwikkelingsopgave, zowel binnenstedelijk als buitenstedelijk.

4: Benodigde innovaties

Om bij te kunnen dragen aan deze grote opgaven, is industrialisatie in de bouw een mogelijkheid. Wel wordt hier nog wantrouwend over gedacht, stelt Alex Letteboer (Heijmans), ondanks dat industrialisatie bij uitstek duurzaamheid kan accommoderen. Bovendien is zij nodig om opgaven sneller, efficiënter en goedkoper uit te voeren, zowel binnen- als buitenstedelijk.

Ook het combineren van gebiedsopgaven met OV-knooppunten en (deel)mobiliteit biedt ontzettend veel kansen om integraal duurzame gebieden en het duurzaam gebruik van ruimte mogelijk te maken, benadrukt Maaike Alles (Provincie Noord-Holland).

5: Binnen- én buitenstedelijk

Volgens de respondenten en deelnemers moeten innovaties voor het combineren van woningbouw, klimaat en infrastructuur zowel op binnenstedelijke als buitenstedelijke locaties van toepassing zijn. De startcondities zijn uiteraard anders, maar de opgaven zijn in de basis hetzelfde.

De Barometer maakt duidelijk dat een 60/40-verhouding tussen binnenstedelijke en buitenstedelijk gebiedsontwikkeling als realistisch wordt bestempeld voor de bouw van jaarlijks 100.000 woningen. Die verhouding geeft de pluriforme, niet-tegengestelde en ook ambitieuze opgave waarvoor we staan goed weer.

Conclusie: zet de GO Barometer jaarlijks op de agenda!

Tijdens de bespreking komen twee zaken naar boven: het belang van het voeren van dialoog tussen partijen en onderzoek naar de praktijk van gebiedsontwikkeling. Het is volgens de deelnemers goed om te blijven kijken naar hoe het vakgebied zich beweegt. Wat valt op? Welke aandachtspunten zijn er? Hoe kunnen we dit veranderen om tot uitvoering te komen? En waar doen we het eigenlijk heel goed?

Door elk jaar het vakgebied te analyseren met de GO Barometer, hopen wij meer inzicht te krijgen in de ontwikkelingen in ons vakgebied. Zo kunnen we de juiste dialoog blijven voeren. Vandaar ook de afsluitende call for action aan gebiedsontwikkelend Nederland: vul volgend jaar weer massaal de GO Barometer in!