Opinie Wie dacht woensdagmorgen niet; wat is onze toekomst? Staat die op het spel? Een week na het 'president elect' worden van Donald J. Trump probeert iedereen nog steeds te duiden wat er is gebeurd. Wat hebben we gemist? De wereld in rep en roer. Analyses over de gevolgen buitelen over elkaar heen. Je zou het te midden van alle politieke heisa en mediahype bijna vergeten, maar gaat dit ook wat betekenen voor gebiedsontwikkeling, als ‘kunst van het verbinden en samenwerken’? Het gaat natuurlijk niet om The Donald, maar om wat hij mogelijk heeft blootgelegd. Leven we ook in Nederland met gebiedsontwikkeling in een bubble – zoals socioloog Arlie Hochschield in Vrij Nederland beschreef over haar persoonlijke leven – die zomaar kan barsten? Is dit een inconvenient truth voor gebiedsontwikkeling, of zien we spoken? Feit blijft dat grote delen van het Amerikaanse volk een dikke middelvinger opstaken naar ‘de politieke, culturele en economische elite’.
Trump Fix?
Het is maar hoe je het bekijkt. In de VS zal Trump zeker ook ruimtelijke sporen nalaten. En dan bedoel ik letterlijke sporen van bouw, infrastructuur en stedelijke ontwikkeling, waarbij de vraag rijst of het opbouw of afbraak is. Er zijn zoals bekend enorme investeringen aangekondigd door Trump. "We are going to fix our inner cities and rebuild our highways, bridges, tunnels, airports, schools, hospitals. We're going to rebuild our infrastructure". Laten we wel wezen: het opknappen van Amerikaanse binnensteden en van de achterblijvende infrastructuur is toe te juichen. Maar wat is opknappen? Puur vastgoed investeren? Ouderwetse infraplannen met veel asfalt en beton, en dito stadsontwikkeling, zonder people, planet en met veel profit? Het politieke voornemen, ook wel aangeduid als 'America's Infrastructure First' wordt ook wel ‘Trumps' Infrastructure Fix’ genoemd. Even los van issues als financiering en regeltechnische issues, het 'fixen' van infrastructuur en binnensteden lijkt onder Trump op voorhand niet echt op onze subtiele, vaak complexe en intensieve geïntegreerde gebiedsontwikkeling, noch op spontane stedenbouw, stadsmaken of andere ingewikkelde ‘incrowd hocuspocus’ die het moderne debat van duurzame stedelijke ontwikkeling domineert.
Met deze investeringspolitiek van Trump wordt in de VS een andere toon gezet, die ver verwijderd is van de zo sympathieke 'walkable and bikeable cities', bekend als reactie op het failliet van de klassieke, op de auto georiënteerde stadsontwikkeling. De vraag is dus of de planning en stedelijke ontwikkeling in de Amerikaanse steden daarmee decennia wordt teruggezet. Gaan ambitieuze, visionaire plannen, zoals bijvoorbeeld de ‘NY Vision 2020’ van ex-Big Apple burgemeester Bloomberg allemaal down the drain? In een discussie met mijn Amerikaanse vriend Arun Jain, urban designer en wereldwijd adviseur op het gebied van stedelijke en duurzame ontwikkeling, kwam een ander aspect bovendrijven. Hij ziet de weerstand van staten en steden als een ‘last resort’. Vooral de rol van visionaire en daadkrachtige burgemeesters kan versneld doorzetten in de VS. Daarmee wordt een andere tweedeling in het land zichtbaar: tussen Trump en non-Trump staten en steden. De laatsten willen hun eigen gang gaan en de spreekwoordelijke middelvinger opsteken. Dat zal beginnen aan de westkust, is zijn overtuiging. Hoe het ook zij, de Trump fix zal in de VS op kwaliteit en duurzame ontwikkeling gerichte, geïntegreerde gebiedsontwikkeling geen wind in de rug geven, to put it mildly.
Trump Trust
Op een hoger niveau is duidelijk dat Trumps ‘coup d’état unis’ op allerlei niveaus in het politieke, culturele en maatschappelijke leven een nieuwe werkelijkheid introduceert. Met nieuwe morele standaarden. Behalve het feit dat er grote onzekerheid zal ontstaan zijn die morele besognes misschien wel de grootste zorg. Er mag gelogen worden, je mag hele bevolkingsgroepen stigmatiseren of discrimineren, en vrouwen, enfin… u kent de uitspraken ter zake. Ben Knapen refereerde er afgelopen weekeinde in het FD nog aan. De filosoof Kant zei dat regeringen er niet zijn om het morele gehalte van de burgers omhoog te tillen, maar wel om samen-leven mogelijk te maken. Tal van kernwaarden zijn daarbij van belang, zoals vertrouwen. Er is een lange traditie van een roep om vertrouwen in gebiedsontwikkeling. Tussen markt, overheid en – vaak als laatste – de burger of inmiddels als ‘eindgebruiker’ benoemde consument. Een andere klassieker is de roep om leiderschap. Ook in gebiedsontwikkeling: moed en leiderschap. Dat leiderschap had uiteraard ook een morele component. De nationale MBA in één dag-goeroe Ben Tiggelaar somt in NRC drie redenen op waarom Trump op dit punt een verkeerde ‘sterke leider’ is. Amoreel gedrag holt leiderschap uit, slecht voorbeeld doet slecht volgen en – zoals Tiggelaar dat noemt - het wegwuiven van essentiële waarden, zijn aan de orde. Deze morele orde zal uiteindelijk niet alleen voor het vertrouwen in de politiek, maar in alle bestuurlijke en maatschappelijke processen repercussies hebben. Het zijn op het oog domme fouten uit het handboek soldaat van de moderne leider. En zeker is het tegen de schenen van het soort leiderschap dat in gebiedsontwikkeling wordt verondersteld effectief te zijn. Het overslaan van dit soort leiderschap naar andere strijdperken van de samenleving – zoals gebiedsontwikkeling – is een beangstigend perspectief. In ieder geval stemt het tot nadenken.
After Trump?
Wat kan de Trump-shock betekenen voor de Nederlandse praktijk van gebiedsontwikkeling? Daar is nog weinig over geschreven. Een volgens sommigen groeiende tweedeling, tussen rijk en arm, tussen ‘elite’ en het ‘gewone volk’, heeft volgens velen het politieke en maatschappelijke systeem instabiel gemaakt. Zou het ook kunnen dat er langzamerhand ook hier een blinde vlek is ontstaan voor wat grote groepen mensen willen? Is er sprake van een ‘intellectuele en culturele elite’ die over gebiedsontwikkeling in steden en het landelijk gebied spreekt en beslist, die geen verbinding heeft met een groep ‘gewone mensen’? Zou Trump iets hebben blootgelegd dat ook in ons polderende kikkerland de kop kan opsteken? Een beweging die naar een kleine ‘planningselite’ – die top-down, bottom-up of allebei denkt - een middelvinger opsteekt? Een ‘elite’, die met initiatieven of ideeën van Urgenda tot Energieke Samenleving, van Ruimtevolk tot ‘Wij Maken Nederland’ het land de weg wil wijzen. We praten en schrijven veel, maar missen we niet een groep, die niet gehoord is? Veel vragen, maar het knaagt na Trump. Ook voor gebiedsontwikkeling geldt dat we ondanks alle fantastische ideeën, inspiratiebijeenkomsten en nationale agenda’s rekening moeten houden met een blinde vlek. Het doel is toch vooral zoveel mogelijk partijen, belangen en vooral mensen van vlees en bloed te betrekken bij de leefomgeving, hen invloed te geven op ontwikkelingen. Ook ‘gewone mensen’. Zodat ook zij zich gehoord weten en weer prettig ‘thuis’ kunnen voelen. Dat kan ten koste gaat van wat professionals denken dat ‘goed is voor de mensen’ in gebiedsontwikkeling. De kunst van het verbinden en samenwerken doet soms even pijn. Voorlopig roept Trump veel vragen op tot zelfonderzoek. Daar is niemand ooit slechter van geworden. En volgens mij ook het ambacht van gebiedsontwikkeling niet.
Verder lezen over de verhouding tussen Trump en de steden? Kijk eens hier.
Cover: ‘Donald Trump’
Door Fred Schoorl
Expert in ruimtelijke vraagstukken en directeur van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA)
