GO Zomertour 2023 #5: de (deels) geslaagde waterkant van Aarhus

Zoek op Google naar de tweede stad van Denemarken en de zoekresultaten worden gedomineerd door drie beelden. Allereerst de historische, pittoreske, kleurrijke Scandinavische bouwstijl uit Den Gamle By (de Deense variant van het Archeon, maar dan midden in de stad) en Møllestien (de fotogenieke straat met de oorspronkelijke bebouwing uit de 18de eeuw). Schitterende beelden, zij het dat het wat vertekenend is omdat ze afkomstig zijn uit een pretpark en één kleine straat. Ten tweede is er de ronde regenboog bovenop het ARoS-museum, een veelkleurig wandelpad dat boven de stad uittorent. En er zijn foto’s van een hypermoderne ijsberg met balkons.

The Iceberg is het prijswinnende appartementengebouw dat samen met een vuurtoren (het hoogste woongebouw van Denemarken) de skyline van Aarhus Ø domineert. Ø (het Deense woord voor eiland) is het nieuwste stadsdeel van Aarhus. Na de ontwikkeling van de laatste fase wonen hier straks 12.000 mensen en zijn er 10.000 arbeidsplaatsen.

Sinds 2008 wordt de verouderde containerterminal aan de rand van het centrum getransformeerd tot een hypermoderne waterkant-ontwikkeling zoals we die wereldwijd in nagenoeg alle westerse havensteden aantreffen. De gebiedsontwikkeling voldoet aan nagenoeg alle criteria op de checklist die voor dit soort projecten schijnt te bestaan. Zeer moderne, opvallende (om het netjes te houden) architectuur? De ijsberg zegt genoeg. Veel interactie met het water? Zeker, met uiteraard een zwembad. Hippe horeca? Zeker, inclusief Michelin-sterren.

Maar maakt dat de gebiedsontwikkeling ook aantrekkelijk voor de gemiddelde bezoeker, die toevallig door zijn werk op deze website met net wat meer interesse naar dit soort stukken stad kijkt? Het uitzicht over het water zorgt bijna al voor een automatisch volmondig ‘ja’ op die vraag. Vanuit het (zeer aantrekkelijke en leuke) centrum wandel je richting het Kattegat het ‘eiland’ op en loop je direct tegen het meest levendige stuk van het hele gebied aan. Waterskiërs, een permanente markt, het eerdergenoemde zwembad en een stadsstrand zorgen voor een zeer levendig stuk stad. Het uitzicht op de nog actieve havenpieren maakt de wandeling nog net wat aantrekkelijker.

Maar sla je daar de hoek om en loop je verder Ø op richting de ijsberg en de vuurtoren, dan krijg je al snel een ervaring die overeenkomt met een wandeling op de Rotterdamse Kop van Zuid of IJburg in Amsterdam. Het zijn ontwikkelingen die bij mij een vergelijkbaar gevoel oproepen. De gebouwen zijn modern en hoog en de openbare ruimte is kaal en versteend. Natuurlijk, er zijn zeker plekken waar groen is toegevoegd en waar de plinten wel zijn gebruikt voor toegankelijke horeca. Maar verder nodigt het eiland niet uit tot ontdekken, vooral ook omdat het voor mij als buitenstaander op veel plekken (zoals op de ijsberg) gokken is of je op de openbare weg staat – of in de tuin / op het balkon van een bewoner bevindt. De waarschuwingsbordjes verraden dat ik niet de eerste ben die twijfelt. Bijkomend probleem is dat de auto op Ø alle ruimte krijgt. De toegangswegen zijn breed opgezet en dat zorgt er niet voor dat de voetganger zich buiten de kades snel thuis voelt op het eiland.

Meest succesvol

De ontwikkeling van Ø voelt daarmee voor mij nogal als een gemiste kans. Op zich zijn alle ingrediënten voor een geslaagde gebiedsontwikkeling aanwezig. En het is ook geen dystopisch, uitgestorven gebied waar niets gebeurt. Je kan er als toerist een prima middag hebben. Maar met de combinatie van het uitzicht, de kwaliteit van de rest van de stad (Aarhus zelf is een enorme aanrader) en het lege canvas waar de ontwikkelaars mee konden werken, had ik er eerlijk gezegd meer van verwacht. Vooral ook omdat op twee andere plekken in de buurt (die technisch gezien onder Ø vallen, maar op andere ‘eilanden’ liggen) er wél sprake is van een succesvolle transformatie.

Even ten zuiden staat namelijk de Domen. Een koepel, die qua uiterlijk doet denken aan een zwembad op een bungalowpark, met daarin een creatieve hub waar duurzaamheid centraal staat. Maar misschien nog belangrijker: er is een bar met zeer veel (lokale) bieren. Om de Domen heen is heel veel ruimte gecreëerd. Om te zitten, van het uitzicht te genieten en het gekochte eten en drinken op te eten. Daarnaast is er ruimte voor sportieve en culturele activiteiten.

Toen ik bij de Domen arriveerde, waren er tegelijkertijd een salsaworkshop en een beachvolleybal-toernooi aan de gang. Het is allemaal een stuk minder gelikt en architectonisch hoogstaand dan de noordelijke hoek van de wijk, maar het leeft. (En dat vind ik veel belangrijker).

Maar de meest succesvolle (mini)-gebiedsontwikkeling in mijn ogen staat even verderop aan de rand van het centrum. Dokk1 lijkt op het eerste gezicht een uit de kluiten gewassen bibliotheek, maar het is veel meer dan dat. Van de nationale televisie tot het meldpunt voor de internationale bewoners van Aarhus: de enorme veelzijdigheid én de slimme indeling van het gebouw maken dat elk hoekje leeft. De gehele bevolking van Aarhus lijkt elkaar tegen te komen in en rondom het gebouw (althans, zo voelt het als buitenstaander). Maar de directe omgeving van Dokk1 is misschien nog wel het meest innovatieve deel van het gebouw. Deze publieke ruimte is door de ligging niet alleen een ideaal uitkijkpunt over de haven (en de rest van Ø). Het is door alle speeltoestellen ook een plek waar toeristen, studenten, lokale ouders met kinderen en alle andere gebruikers van het pand elkaar ontmoeten. En daar is geen ijsberg of enorme vuurtoren voor nodig.