GO Zomertour 2024 #1: Battersea Power Station in Londen

Lang geleden, in 2006, mocht ik voor een journalistieke klus naar Londen. Een stad die ik niet heel goed kende maar bij de iconische beelden van de stad hoorde de Battersea Power Station net zo goed als die van de Big Ben, Tower Bridge en de rode dubbeldekkerbussen. Vanuit de trein zag het imposante gebouw met de vier schoorstenen ­– het grootste bakstenengebouw in Europa – er slecht en vervallen uit. De imposante kolencentrale was ontworpen door Sir Giles Gilbert Scott in de jaren 30 van de vorige eeuw. Hij gaf eveneens Bankside Power Station (nu het Tate Modern) en de eveneens iconische rode telefooncel vorm.

Battersea Power Station kreeg vooral internationale bekendheid door de hoes van het album Animals van symfonische rockband Pink Floyd dat in 1977 werd uitgebracht. Voor die photoshoot – en om de titel van het album wat meer aan te zetten – was er een enorm opblaasbaar varken tussen twee schoorstenen opgehangen. Dit raakte op een gegeven moment los, schopte het vliegverkeer in de war en werd uiteindelijk met behulp van politiehelikopters in een weiland onschadelijk gemaakt.

Dikke gifwolk

In 1977 was Battersea Power Station nog vol in bedrijf hoewel het oudste van de twee delen, een jaar later gesloten zou worden. In 1983 sloot de kolencentrale, gelegen aan de zuidoever van de Thames, volledig. De centrale was verouderd en had ingeboet aan productiviteit, terwijl er in de hoogtijdagen een miljoen ton kolen per jaar werden verwerkt voor de energievoorziening van een vijfde van de Engelse hoofdstad. Ook begin jaren dertig van de vorige eeuw ging niet iedereen daar overigens zomaar mee akkoord: ook toen was men beducht voor wat er aan emissies door de centrale de lucht ingestuurd zou worden.

Ondanks de bezwaren kwam de centrale er toch, eerst met één hal en twee schoorstenen die in de jaren dertig gebouwd werd. In 1952 zou de vrees van de omwonenden bewaarheid worden: in dat jaar hing er vijf dagen lang een dikke giftige wolk boven de stad, die liefst 12.000 mensen het leven gekost zou hebben. Het tweede deel, een kopie van het eerste deel van het powerstation maar dan gespiegeld (Battersea B), vertraagd opgeleverd door de Tweede Wereldoorlog, werd enkele jaren later gerealiseerd. Daarmee ontstond het bouwwerk dat we nu zo goed kennen.

Omgekeerde wc-borstel

In 1980, drie jaar voor de sluiting, kreeg de centrale een monumentenstatus. En in 1983 begon zowel het verval van het enorme gebouw als de plannenmakerij voor een nieuwe bestemming. Die plannen haalden het allemaal niet, omdat zij de businesscase niet rond kregen of onvoldoende rekening hielden met de monumentenstatus. Dat gold bijvoorbeeld voor het plan om er een themapark in te vestigen, on site in de jaren 80 aangekondigd door toenmalig premier Thatcher.

Aan het eind van het eerste decennium van de huidige eeuw huurde een groep Ierse ontwikkelaars, die inmiddels eigenaar was geworden, de Uruguayaanse architect Rafael Viñoly in om een nieuwe ogenschijnlijk ‘schone’ energiecentrale te ontwerpen, verscholen onder de grond en bekroond met een nieuwe schoorsteen van 300 meter hoog, naast een kantorenpark dat bedekt zou zijn met een plastic ‘eco-dome’. Ook dit plan haalde het niet, omdat de economische crisis rond 2010 hard toe zou slaan. Overigens zullen de weinig vleiende woorden van toenmalig burgemeester Boris Johnson ook niet meegewerkt hebben. Hij noemde het opvallendste deel in het ontwerp, de schoorsteen, destijds een ‘omgekeerde wc-borstel.

In 2012 werd het gebouw voor het eerst openbaar op de markt aangeboden. Er moest minimaal 400 miljoen pond voor neergeteld worden – waarmee de schulden van de eigenaren afgelost konden worden. Ook kon zo een eerder met de gemeente afgesproken bedrag van 100 miljoen pond als bijdrage voor het doortrekken van de Northern (metro)Line betaald worden.

En er kwamen opnieuw plannen. Een daarvan was om het gebouw als een soort moderne ruïne in het hart van een park te plaatsen, met daar omheen appartementengebouwen. Vanwege de monumentenstatus was dit plan vanaf het begin af aan gedoemd te mislukken. Dat gold net zo goed voor het concept van voetbalclub Chelsea dat in hetzelfde jaar bakzeil haalde met een bod op de locatie om er een nieuw voetbalstadion te bouwen.

Succesvol plan

Een ander bod werd wel een succes. In 2012 werd bekendgemaakt dat de Maleisische ontwikkelaar S P Setia met Sime Darby (een Maleisisch handelsagglomeraat) en Employees Provident Fund (het grootste pensioenfonds in Maleisië) 400 miljoen pond zou betalen voor de herontwikkeling van het gebied inclusief behoud van het monument. Deze partijen namen de eerdergenoemde architect Rafael Viñoly in de arm voor een nieuw plan met een gemengd programma.

Het plan dat zij dat jaar presenteerden bestond uit de restauratie – grotendeels herbouw – van de centrale die zich in intussen in erbarmelijke staat bevond, met daarin een groot winkelcentrum, een food court, ruimte voor evenementen, een bioscoop, kantoren, woningen en de het onvermijdelijke uitkijkpunt – dat via een lift in een van de schoorstenen te bereiken is. Naast de centrale waren woningen, een hotel, winkels en horeca in nieuwe gebouwen voorzien, waarvoor onder meer starchitects Frank Gehry en Norman Foster zijn aangetrokken. Sinds oktober 2022 is de voormalige Power Station geopend voor publiek en momenteel wordt een deel van het omliggende gebied nog ontwikkeld.

Nadat het Maleisische samenwerkingsverband het gebied had aangekocht, werd bekend dat de totale ontwikkeling van het ruim 40 hectare grote gebied zo’n 9 miljard pond (!) zou gaan kosten, inclusief de aankoop. Een mega-investering, waarbij het niet verwonderlijk is dat de woningen in de voormalige kolencentrale en de omliggende gebouwen alleen voor mensen met een goed gevulde portemonnee haalbaar zijn. In het winkelcentrum is er overigens wel voor gezorgd dat niet alle winkels en horeca in het topsegment terecht zijn gekomen.

Dat het project is gelukt en van idee tot uitvoering binnen tien jaar grotendeels klaar is, is een prestatie op zich. Zeker gezien alle, vaak wilde en financieel niet altijd goed doordachte plannen die er zijn geweest. Toch was het ook na de deal voor de aankoop van het gebied en het gebouw nog spannend of het ook allemaal zou lukken. Hoewel Battersea redelijk centraal in Londen ligt, was de ontsluiting van het gebied zelf erbarmelijk. Het eerdergenoemde metrostation was essentieel om bezoekers maar ook bewoners van en naar het gebied te krijgen.

Dat vroeg – naast de bijdrage door de ontwikkelaars – ook de nodige investeringen van de gemeente. Het was burgemeester Johnson die zich hard maakte voor de 800 miljoen pond die nodig was voor het doortrekken van de metrolijn en dat vlak na de financiële crisis. Dat gaf de investeerders en ontwikkelaars voldoende vertrouwen voor de aankoop van de locatie. Andersom gaf de krachtige financiële positie van de investeerders het vertrouwen aan publieke zijde om de investering van de metrolijn aan te gaan. Een belangrijk moment voor het slagen van de gebiedsontwikkeling (later in het proces) was dat Apple – ook na de brexit – besloot om het Europese hoofdkantoor in Londen te houden. Zij nam in de voormalige kolencentrale de nodige vierkante meters kantoorruimte af en opende er en passant een nieuwe store.

Nieuw perspectief

De geschiedenis van het gebouw en de pogingen om het gebied als geheel tot ontwikkeling te brengen, vormen in alle facetten gebiedsontwikkeling to the max. Ga maar na: de bedragen waar het om gaat, de balans tussen behoud van erfgoed en vernieuwing, de eindeloze stoet aan plannen die gemaakt is, de crises en (bijna) faillissementen van eigenaren die aan deze ontwikkeling kleven en all in all de enorme operatie die de wederopbouw van dit iconische monument is geweest.

Dat maakt het gebied bijzonder en ook al is de invulling van de oude centrale op zich niet heel verrassend – winkels, woningen, horeca en entertainment – het gebouw is werkelijk prachtig, zowel van buiten als van binnen. Ruim opgezet, zorgvuldig aan de huidige tijd aangepast maar ook met veel respect voor het verleden. Over de omliggende nieuwbouw kun je van mening verschillen, maar voor de haalbaarheid van de dure transformatie was deze wel essentieel. Bovendien blijft het iconische beeld van de voormalige kolencentrale aan de kant van de Thames volledig zichtbaar. Vanuit de straten in de wijk doemt de centrale ineens op, in de wandelroute van het metrostation richting de Thames. Dat is zeer indrukwekkend. Battersea Power Station was al een monumentaal gebouw en dat is het gebleven, alleen nu zonder gifwolken.