GO Zomertour #5: de Rain City Strategy van Vancouver

Tegenwoordig woont meer dan 80 procent van de Canadese bevolking in steden. Oeroude gematigde regenwouden en kabbelende beekjes hebben plaatsgemaakt voor woontorens, parkeergarages en een steeds groter wordend netwerk van wegen en andere verhardingen. In Vancouver, een stad gelegen aan de westkust van Canada, gaat de stedelijke groei en verdichting snel door de aantrekkingskracht die de stad heeft op zowel Canadezen als immigranten.

Weinig ruimte

De ruimte om Vancouver uit te breiden is echter beperkt door haar ligging aan de zee, rivier en bergen. De enige manier om te verdichten, lijkt de hoogte in. Waarbij je je moet voorstellen dat vrijstaande woningen met riante tuinen, langs belangrijke verkeersknooppunten, in rap tempo worden herbestemd naar woontorens van zo’n 30 tot 60 verdiepingen hoog. Steeds vaker worden deze woontorens tot aan de eigendomsgrens bebouwd om zoveel mogelijk appartementen te kunnen ontwikkelen. Hierdoor blijft er maar weinig ruimte over om de natuurlijke waterkringloop zijn werk te laten doen. Voorheen vond een regendruppel zijn weg naar de grond om in de bodem te infiltreren of op een stukje groen te landen, om vervolgens te verdampen. Inmiddels komt dezelfde regendruppel nu asfalt of beton tegen met grote gevolgen van dien, het water moet namelijk toch ergens heen.

Door klimaatverandering worden hevige regenbuien steeds frequenter met overstromingen als gevolg. Deze overstromingen worden in de hand gewerkt doordat het overtollige regenwater niet op een natuurlijke manier kan worden opgevangen, maar direct naar een verouderd en ondermaats gecombineerd rioolsysteem wordt geleid door een wirwar aan regenpijpen en rioolbuizen. Wanneer het nu regent in de stad, kan het zo zijn dat regenwater gecombineerd met rioolwater vervuild terecht komt in de zee. Het rioolsysteem kan het overtollige water niet aan, met allerlei negatieve ecologische gevolgen voor mens en dier.

Naast hevige regenval kampt Vancouver ook met hitte, bosbranden en een drinkwaterreservoir dat afhankelijk is van sneeuw- en regenval om bijgevuld te worden. Door warme winters en lang aanhoudende hete zomerdagen is er een risico dat in de toekomst het drinkwaterreservoir niet meer toereikend is, gezien de bevolkingsgroei en toenemende watervraag.

Ruimte maken voor natuur in steeds intensiever gebruikte steden is daarom nog nooit zo belangrijk geweest. Door natuur en groenvoorzieningen terug te brengen in het stadsbeeld kan een deel van de natuurlijke waterkringloop worden hersteld. Er ontstaat ruimte voor regenwateropvang, infiltratie en verdamping. Daarnaast kan het toevoegen van groen voor verkoeling zorgen op warme dagen. Maar misschien nog belangrijker is dat een groene omgeving kan bijdragen aan het bevorderen van de mentale en fysieke gezondheid van de stadsbewoners. Hoog tijd dus voor de gemeente Vancouver om anders om te gaan met het stedelijk waterbeheer.

De Rain City Strategy

In november 2019 keurde de gemeenteraad van Vancouver unaniem de Rain City Strategy (pdf) goed, een 30-jarenplan om de manier waarop regenwater wordt beheerd ingrijpend te veranderen. De strategie is gebaseerd op het idee om Vancouver om te vormen tot een “watergevoelige” stad waar alle waterbronnen worden erkend vanwege hun waarde voor haar inwoners en natuurlijke ecosystemen.

Een “watergevoelige” stad houdt rekening met menselijke invloeden op het milieu en probeert de stedelijke benaderingen van waterbeheer te verankeren in beslissingen over landgebruik, infrastructuur en stedenbouw. Met behulp van zogenaamde Groene Regenwater Infrastructuur (GRI), een instrument voor stedelijk waterbeheer dat bestaat uit een combinatie van natuurlijke en kunstmatige oplossingen, hoopt de gemeente regenval op te vangen, te infiltreren en verdampen of op een later moment in het rioolsysteem te laten terugvloeien. Dit is geen kleine opgave voor een stad die elk jaar 1.200-1.600 millimeter regen te verwerken krijgt. De stad heeft een GRI-ontwerpstandaard aangenomen om 48 millimeter neerslag per dag op te vangen en schoon te maken, wat neerkomt op 90 procent van de neerslag die gemiddeld per jaar valt.

Om dit ambitieuze doel te bereiken, heeft de gemeente drie actieplannen ontwikkeld voor straten en openbare ruimtes, parken en stranden en gebouwen en terreinen. Deze actieplannen leveren in totaal 46 instrumenten op die fungeren als een routekaart. De actieplannen richten zich niet alleen op implementatie, maar ook op het mogelijk maken van onderzoek, voorbeeldprojecten, bewustwording en trainingen – om zo innovatie en de mainstream GRI-implementatie te stimuleren.

Ontwerpen voor stedelijke verdichting

Tegen 2041 verwacht Vancouver 150.000 meer inwoners te huisvesten, waardoor stedelijke verdichting buitengewoon noodzakelijk is. Het creëren van leefbare plekken die deze stedelijke verdichting ondersteunen en de waterkringloop bevorderen, vraagt om duurzame oplossingen voor zowel openbare als particulieren terreinen. Ongeveer 60 procent van de niet-waterdoorlatende terreinen in Vancouver bevindt zich namelijk op privéterrein en bestaat voornamelijk uit woningbouw.

Vandaag de dag staat Olympic Village (pdf) model voor het integreren van GRI-oplossingen op zowel openbaar als particulier terrein. Olympic Village werd gebouwd om atleten te huisvesten tijdens de Olympische Winterspelen van 2010 en is daarna doorontwikkeld tot een gemengde wijk met 1.100 wooneenheden. Ontworpen met duurzaamheid en leefbaarheid in het achterhoofd zijn GRI-oplossingen naadloos verweven in de wijk.

Op de meeste gebouwen wordt regenwater van de groene daken en podia opgevangen in grote regentonnen. Dit grijze water wordt vervolgens gebruikt in decoratieve waterornamenten, toiletten en voor de irrigatie van tuinen, waardoor de vraag naar drinkwater uit de regionale drinkwaterreservoirs met 40 procent wordt verminderd. Boomgreppels vangen het regenwater op dat van verhardingen afvloeit en laten het bladerdak van de bomen groeien om stedelijke verkoeling en schaduwrijke straten te creëren, terwijl waterdoorlatend straatwerk een wijkidentiteit creëert en regenwater de grond in laat.

Een groot aangelegd wetland geeft mensen een plek om samen te komen en de natuur aan hun voordeur te ervaren terwijl het ook twee derde van het regenwater opvangt dat van de straten, pleinen en andere openbare ruimten afstroomt. Door middel van beleid en stadsontwikkeling worden GRI-oplossingen, zoals die in Olympic Village zijn gebruikt, het nieuwe normaal voor grootschalige ontwikkelingsprojecten. In de komende jaren kan de stad zo op een geïntegreerde manier verder verdichten.

Belang van samenwerking

Wanneer GRI strategisch wordt ingezet, kan het een reeks sociale, ecologische en economische voordelen opleveren die verder gaan dan alleen stedelijk regenwaterbeheer. Het kan het groen in de stad verbeteren, het stedelijke hitte-eilandeffect verminderen, de biodiversiteit stimuleren, “placemaking” versterken, de mentale en fysieke gezondheid verbeteren en de groei van banen in de duurzaamheidssector stimuleren.

Interne samenwerking en afstemming tussen de verschillende gemeenteafdelingen en met externe adviesbureaus is essentieel bij het implementeren van GRI om een groot aantal van deze voordelen daadwerkelijk te behalen. Om deze samenwerking te bevorderen, roept de Rain City Strategy op tot sturing door de gemeente en het stimuleren van innovatieve ontwerpideeën uit de markt om tot actie en uitvoeringskracht te komen. Zo wordt Vancouver geholpen om vooruitgang te boeken op weg naar een “watergevoelige” stad.

De Rain City Strategy is een cruciale verschuiving in de manier waarop regenwatervoorzieningen in Vancouver worden gepland. Een goed voorbeeld van deze samenwerking in actie is het GRI-plein op 63rd en Yukon in South Vancouver (pdf), waar planners, landschapsarchitecten en ingenieurs samen hebben gewerkt om de voordelen van GRI te maximaliseren. Gelegen in een wijk met lagere inkomens en beperkte groenvoorzieningen, bood dit project de mogelijkheid om verbeteringen in de wijk aan te brengen die een positieve invloed hebben op de gezondheid en het welzijn van de lokale bewoners.

Er is op dit plein 102 vierkante meter groen gecreëerd om het regenwater van meer dan 1.170 vierkante meter van de aangrenzende straten op te vangen. Verschillende nieuwe bomen dragen bij aan het bladerdak van de stad en creëren een koele schaduwrijke plek in de buurt. Door middel van een weloverwogen ontwerp roept het plantenpallet het beeld op van een beek die al decennialang ondergronds ligt begraven in een rioolbuis. Bankjes, fietsenrekken en een drinkwaterfontein helpen allemaal mee om een ruimte te creëren voor ontmoeting en verbinding. Vorm, functie en omgeving zijn allemaal essentiële onderdelen van deze community hub.

Optimaliseren en verbinden

De Rain City Strategy is een cruciale verschuiving in de manier waarop regenwatervoorzieningen in Vancouver worden gepland, waarbij GRI wordt opgeschaald van eenmalig project naar grootschalige implementatie. Geïntegreerde plannings- en ontwerpbenaderingen die rekening houden met economische, sociale en ecologische voordelen worden gebruikt om strategische en kosten-geoptimaliseerde beslissingen te nemen over riool- en regenwaterafvoerinfrastructuur. De planning van “blauwgroene systemen” is hier een ander voorbeeld van. Deze systemen zijn bedoeld om mensen, plekken en groenvoorzieningen met elkaar te verbinden door middel van multifunctionele infrastructuurprojecten, zoals de ontwikkeling van een fietspad in combinatie met GRI. Rond 2020 ontwikkelde de gemeente een prioriteringstool voor blauwgroene systemen dat helpt bij het nemen van GRI-investeringsbeslissingen.

Deze prioriteringstool is gebaseerd op waar deze investeringen de grootste impact hebben in drie categorieën: waterbeheer, sociale, ecologische en economische voordelen en haalbaarheid van implementatie. De prioriteringstool legt de nadruk op projecten die overstromingen verminderen, toegang tot groenvoorzieningen vergroten, wandel- en fietsnetwerken verbeteren, gebieden realiseren die het hitte-eilandeffect verminderen en ecologische structuren met elkaar verbinden. De tool zoekt ook naar synergiën en combinatievoordelen met andere prioriteiten, doelstellingen en projecten van de gemeente, evenals naar eventuele conflicten die de haalbaarheid van het project zouden kunnen verkleinen.

In mei 2020 begon de gemeente met het eerste deel van een blauwgroen systeem, een netwerk van 8 straatblokken met boomgreppels, ondergrondse bioretentiecellen en waterdoorlatend straatwerk die langs en onder een fietspad op Richards Street (pdf) lopen. De afwatering van de rijbaan, fietspad en trottoir loopt nu richting de boomgreppels om het regenwater op te vangen. In totaal zijn er 103 nieuwe bomen geplant, die een afwateringsgebied van 15.000 vierkante meter beslaan en gemiddeld 500 kilo CO2 per jaar opslaan. Ook is een 1,5 kilometer lang fietspad aangelegd. Met al deze voorbeeldprojecten wordt het steeds makkelijker om GRI-oplossingen mee te nemen tijdens het ontwerpen van openbare en particuliere terreinen en gebouwen.

Regenwater aan de oppervlakte

Landschapsarchitecten, ontwikkelaars, ingenieurs en beleidsmedewerkers zijn de sleutel tot het vormgeven van GRI-projecten. Jarenlang viel regenwaterbeheer onder de bevoegdheid van ingenieurs die zich alleen richtten op het zo snel mogelijk afvoeren van regenwater. De Rain City Strategy is een kans voor de beleidsmakers om daar verandering in te brengen en regenwater terug te brengen naar de oppervlakte van onze steden. Het is een kans om zowel de perceptie als de functie van infrastructuur te veranderen; het kan worden ontworpen voor zowel interactie tussen mens en dier als voor het stedelijk waterbeheer.

Over dertig jaar zou Vancouver er heel anders uit kunnen zien – een leefbare en veerkrachtige stad die waterbeheer en groenvoorzieningen in gelijke mate waardeert. Met openbare ruimten die kunnen overstromen tijdens intense regenbuien en daarna weer dienen als plaatsen om samen te komen wanneer het niet regent. Wadi’s zullen beton en asfalt vervangen, waardoor de stedelijke biodiversiteit tot bloei komt. Deze visie kan alleen worden bereikt door samen te werken, innovatieve technieken te verkennen en het ontwerp aan te passen op basis van geleerde lessen.

Ik kan niet wachten om over een aantal jaar terug te keren naar Vancouver om te zien wat er is bereikt!