Green from scratch

Forumdiscussie NAi Rotterdam

De discussie ging niet zozeer over de inhoudelijke opgave van de ecostad (hoe om te gaan met de grote ecologische problemen die een stad met zich meebrengt), maar over de proceskant. Er blijkt een grote politieke kloof te overbruggen in China als het gaat om de introductie van organische planningsmodellen. Die modellen leiden per definitie niet tot één blauwdruk, terwijl dat wel is waar de Chinese overheid om vraagt. Terugkerende vragen luiden: in hoeverre kan of moet de ontwerper een ondemocratisch politiek systeem beïnvloeden? En is een ecostad eigenlijk geen self fulfilling prophecy? Het bouwen van een nieuwe stad is namelijk intrinsiek niet ecologisch verantwoord, stelt Neville Mars. Wat is de rol van het ontwerp in de ontwikkeling van de stad als complex ecosysteem? Aan de hand van twee casussen werd hier verder op ingegaan.

West Kowloon Cultural District: kritiek op de politiek

Aan de hand van het prijsvraagontwerp van OMA voor het West Kowloon Cultural District in Hong Kong werd gesproken over de rol van de politieke en sociaal-culturele condities. OMA werd geconfronteerd met een torenhoge overheidsambitie voor een cultureel district dat een voorbeeldproject moest worden op het gebied van duurzaamheid. Het programma bestond uit een groot aantal theaters en musea. De overheid stond echter niet stil bij het productieproces dat kunst en cultuur met zich meebrengt. OMA nam daarom ook educatie en productiefaciliteiten in het plan op, evenals de mogelijkheid om door de tijd heen wijzigingen aan te brengen. “Het gegeven programma werd niet gevolgd, maar bekritiseerd onder het motto ‘change policies from scratch’,” lichtte David Gianotten (OMA Hong Kong) toe. “De politiek is de drijvende kracht in de planning van nieuwe Chinese steden,” stelde Alain Fouraux (Nervecorp). “Architecten moeten echter niet zelf onderdeel van de politiek worden, maar deze van buitenaf proberen te beïnvloeden,” vond Gianotten, “anders is het niet mogelijk er kritisch op te zijn.” Wouter Vanstiphout (TU Delft, Crimson Architectural Historians) was het daar niet mee eens: “We kunnen niet buiten de politiek staan, die moet je ook betrekken.”

Voor het ontwerp werd de typologie van het dorp gebruikt omdat deze voor alle bewoners van Hong Kong bekend is. Dit resulteerde in een plan bestaande uit drie ‘urban villages’ gelegen in het grootste park van Hong Kong. Normaal gesproken overschaduwt nieuwbouw de bestaande stad, maar hier koos OMA ervoor de bestaande skyline in het zicht te houden. In de zaal reageert een inwoner uit Hong Kong kritisch op het feit dat buitenlandse architecten plannen maken voor de stad. Een buitenstaander ziet weliswaar andere dingen, maar heeft hij wel voldoende notie van wat er onder de bevolking leeft? Gianotten geeft aan dat het beslist geen ‘westers plan’ is: 80% van de projectmedewerkers is van Chinese afkomst en tijdens het proces woonden ze allemaal in Hong Kong. Het doel was niet ‘winnen om het winnen’, maar om een plan te maken dat aansluit bij de behoeftes van de inwoners van Hong Kong. Het plan kreeg dan ook de steun van de bevolking en de jury, maar de politiek zag het plan niet zitten. Norman Foster won de prijsvraag, met een plan voor meer dan 5000 bomen middenin de stad. Ondanks dat OMA de prijsvraag niet won, heeft het plan invloed gehad, stelt Gianotten: het is de eerste stap geweest in het ontwikkelen van een cultureel district.

Genetic City Caofeidian: creatieve dialoog tussen ontwerpers
(bron: MARS Architects)

Ging het in de eerste casus om de aansluiting van een plan op de bestaande fysieke en sociaal-culturele context, in de tweede casus stond de evolutionaire planning van een compleet nieuwe stad centraal: Caofeidian aan de kust in Noord-China. Een parkachtige ondergrond vormt de basis voor het ontwerp. Door delen van het plangebied onder water te zetten liggen de verstedelijkte delen als archipels in het water. De Dynamic City Foundation (DCF) paste hier een bijzondere ontwerpstrategie toe: er werden vijf Nederlandse en vijf Chinese architectenbureaus uitgenodigd om deel te nemen aan het proces. De tien architectenteams werkten niet parallel aan deelprojecten, maar in serie aan het geheel: in een 3D-model werd aan de hand van enkele regels voortgebouwd op het ontwerpvoorstel van het vorige team. Dit evolutionaire proces resulteerde in een groeistrategie voor Caofeidian van 2010 tot 2040. Volgens Neville Mars (Dynamic City Foundation) reikte deze creatieve dialoog tussen ontwerpers veel verder dan het toepassen van een computer model. Ook wekte het de interesse van marktpartijen omdat door deze methode in hoog tempo een gevarieerd plan kan worden gegenereerd. “Door op elkaar te reageren ontstaat een rijker patroon”, vulde Paul Kroese (MVRDV) hem aan. Het plan participeert zelf in het collectieve proces van het creëren van een stad. Dat is paradoxaal want een complex systeem kun je niet ontwerpen. Wel kunnen we proberen om de regels te begrijpen die ten grondslag liggen aan bijvoorbeeld stratenpatronen van organisch gegroeide steden en deze regels in modellen implementeren. Aldus Kroese. Wouter Vanstiphout (TU Delft, Crimson Architectural Historians) vindt deze aanpak illustrerend voor het grote ‘vooruitgangsgeloof’ onder architecten: ze zijn het erover eens dat blauwdrukplanning heeft afgedaan, maar willen evolutionaire ontwikkeling nu ook plannen. Het onderling op elkaar reageren van ontwerpers kan niet de afwezigheid van een historische gelaagdheid en een culturele context compenseren. Eén van de deelnemers vroeg zich af waar het thema duurzaamheid is gebleven in deze discussie. Een cruciaal probleem is het grote tekort aan grondstoffen dat ontstaat doordat de Chinese economie zo succesvol is: hoe kan in de behoeften van alle mensen worden voorzien? Mars zegt daarover: “Het bouwen van een nieuwe stad is sowieso niet duurzaam, maar de opdrachtgever wil het zo.” Hierdoor komt de vraag naar voren in hoeverre architecten kunnen bijdragen aan het oplossen van de problemen die deze groeiende steden met zich meebrengen.

Geen ideaal planningsmodel

Michelle Provoost concludeert dat er geen ideaal planningsmodel voor nieuwe ecosteden op de horizon ligt. Neville Mars besluit tevreden dat hij “weer in opperste staat van verwarring is en het dus een geslaagde discussie is geweest.” De enerverende discussie leidde ertoe dat de toehoorder met complexe vraagstukken naar huis ging: welke rol kan een (buitenlands) ontwerpbureau vervullen in de ontwikkeling van complexe steden als in China, waarbij besluiten genomen worden door ondemocratische politieke structuren waar ontwerpers nauwelijks vat op hebben? Wat is de betekenis van organische planningsmodellen wanneer ontwikkelingsprocessen tonen dat modellen überhaupt de werkelijkheid maar moeizaam kunnen beïnvloeden? En tot slot: wanneer de complexiteit van het maken van steden zo groot is, wat is dan de rol van duurzaamheid in het ontwikkelingsproces? Vragen die bij een volgend forum wat mij betreft opnieuw mogen terugkeren, want de vakwereld staat te popelen om hierover verder te mogen discussiëren…