13 juli 2014
4 minuten
Nieuws Op 10 juli 2014 heeft de Commissie Stedelijke Herverkaveling haar eindrapportage ‘Grenzen Verschuiven’ aangeboden aan haar opdrachtgever, Minister Schultz van Haegen. Dit eindrapport bevat een uitgewerkt voorstel als basis voor een wettelijke regeling voor Stedelijke Herverkaveling. Stedelijke Herverkaveling is een instrument van faciliterend grondbeleid, dat wordt ingezet voor het herschikken van zakelijke rechten binnen een bepaald gebied. Het instrument beoogt stedelijke gebiedsontwikkelingen mogelijk te maken in gebieden waar eigendomsverhoudingen de gewenste ontwikkelingen belemmeren. Het doel van het instrument is patstellingen te doorbreken die door versnipperd grondeigendom zijn ontstaan. Dergelijke patstellingen zijn bijvoorbeeld aan de orde bij de herstructurering van krimpende en verouderde bedrijventerreinen, kantoorparken of winkelgebieden en bij de herstructurering van bestaand stedelijk gebied.
Aanbieding eindrapportage Commissie Stedelijke Herverkaveling aan Minister Schultz
Wat is Stedelijke Herverkaveling?
Stedelijke Herverkaveling is een instrument dat in de gereedschapskist van het gemeentelijk grondbeleid nog ontbreekt. De provincies beschikken er voor landelijke functies in het landelijk gebied wel over. In de afgelopen decennia zijn er honderdduizenden hectaren mee herverkaveld.
Herverkaveling is het herschikken van de zakelijke rechten binnen een bepaald gebied. Dat is aan de orde als de eigendomsverhoudingen een gewenste ontwikkeling belemmeren, hetgeen zich in zeer uiteenlopende situaties kan voordoen. Bijvoorbeeld bij de herstructurering van krimpende of verouderde bedrijventerreinen, kantoorparken of winkelgebieden, maar ook bij de herstructurering van stedelijk gebied.
Meerwaarde van Stedelijke Herverkaveling
Tot voor kort gebruikten gemeenten het instrument van de onteigening om patstellingen in dit soort situaties op te lossen. Dat instrument kunnen of willen ze echter steeds minder vaak gebruiken. Als de betrokken eigenaren het dan met elkaar kunnen oplossen, heeft dat natuurlijk de voorkeur. Maar dat lukt niet altijd en daarom is een stok achter de deur nodig. Als een voldoende grote meerderheid vóór is, zou de gemeenteraad de herverkaveling moeten kunnen opleggen. De aanwezigheid van die stok achter de deur betekent voor het individu dat dwarsliggen niet (meer) loont. Juist dát zal vrijwillige herverkaveling sterk stimuleren.
Opgelegde herverkaveling kan aan de orde zijn als een voldoende grote meerderheid van de eigenaren er om vraagt (organische groei), maar ook als de gemeente zelf het initiatief neemt en de meerderheid der eigenaren meekrijgt (uitnodigingsplanologie). Ook wanneer de overheid het initiatief neemt tot de herverkaveling, is draagvlak bij de eigenaren van doorslaggevend belang. Zonder voldoende grote meerderheid ligt de weg van Stedelijke Herverkaveling, op initiatief van de gemeente, niet open en kan de gemeente slechts besluiten tot onteigening, of betere tijden afwachten.
Geen goedkoop alternatief voor onteigening
Daarbij benadrukt de commissie dat het instrument van Stedelijke Herverkaveling nadrukkelijk niet is bedoeld als een goedkoop alternatief voor onteigening. Een eigenaar die niet mee wil of kan werken aan de herverkaveling en bijvoorbeeld in het ruilplan een onbruikbare of te kleine kavel krijgt toebedeeld, ontvangt een algehele vergoeding in geld. Die algehele vergoeding in geld is gelijk aan de schadeloosstelling bij onteigening.
Geen panacee
In de aanloop naar de presentatie van het eindrapport constateert de commissie dat de verwachtingen van Stedelijke Herverkaveling mogelijk te hooggespannen zijn. De commissie benadrukt dat het instrument niet een panacee is voor alle stagnerende ontwikkelingen. Het instrument zal vooral een rol spelen bij het uitwisselen van gelijksoortige functies binnen een bepaald gebied. Lang niet alle denkbare problemen worden ermee opgelost. Veelal moeten naast Stedelijke Herverkaveling ook andere, vooral financiële, instrumenten worden ingezet. Stedelijke Herverkaveling is dan nodig, maar niet voldoende.
Randvoorwaarden
Een ingreep in het eigendomsrecht dient natuurlijk aan strikte randvoorwaarden te voldoen. Die zijn in de rapportage uitgewerkt in de vorm van acht toetsingscriteria, waarbij zoveel mogelijk is aangesloten bij de bestaande wetgeving (de Wet Inrichting Landelijk Gebied, de regeling voor grondexploitatie uit de Wet ruimtelijke ordening en de Onteigeningswet).
Advies van de Commissie Stedelijke Herverkaveling
De commissie beveelt in haar eindrapportage aan Stedelijke Herverkaveling grotendeels conform de Wilg te regelen, met een aantal uitzonderingen die in het rapport nader zijn beschreven. Daarbij stelt de commissie dat het instrument al op korte termijn zijn diensten zou moeten bewijzen en beveelt aan hiervoor een Experimenteerwet te ontwikkelen. De Tweede Kamer heeft op 1 juli jl. een motie aangenomen voor het op korte termijn verankeren van het instrument Stedelijke Herverkaveling in wetgeving. Mogelijk kan daarbij nog worden geleerd van de eerste praktijkgevallen onder de bedoelde wet. De commissie suggereert in haar rapportage een landelijke commissie in te stellen die de experimenten begeleidt en evalueert. In die commissie kan de nodige expertise worden ondergebracht en zij kan ook zorgen voor het verspreiden van kennis en ervaringen.
Cover: ‘2014.07.10_Grenzen verschuiven’
