Groen en gezond in de stad, oftewel: inzetten op sociale duurzaamheid

In Nederland zijn de zorgkosten de afgelopen 10 jaar met ruim 35 procent gestegen en de verwachting is dat deze groei, zonder ingrepen, de komende jaren exponentieel doorzet. In het Integraal Zorgakkoord (2022) is voor het eerst afgesproken dat het zorgsysteem meer moet worden ingericht op gezondheid dan op ziekte. 

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is natuur de grootste bron voor onze gezondheid en welzijn. En uit onderzoek van KPMG blijkt dat het ook financieel loont om meer in stedelijk groen te investeren. Dit onderzoek, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken maakt inzichtelijk dat 10 procent meer groen in de woonomgeving een besparing oplevert van 400 miljoen euro op de kosten van zorg en ziekteverzuim.

Groene en minder groene steden 

Nederland heeft veel natuurgebieden en landschappen die vrij toegankelijk zijn voor wandelaars en fietsers. Maar de hoeveelheden natuur, water en recreatieterreinen liggen niet voor iedereen om de hoek van hun woning of werkplek. Ook zien we grote verschillen tussen gemeenten wat betreft de hoeveelheid m2 groen in de bebouwde kom. Volgens onderzoek van Natuur & Milieu zijn Emmen, Almere en de Haarlemmermeer de groenste steden, met gemiddeld meer dan 100 m2 per woning. 

Maar we hebben ook versteende steden zoals Haarlem, Westland, Amsterdam, Delft en Tilburg met gemiddeld 25 m2 per woning. Als antwoord hierop staat in de Klimaateffectatlas, een initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de taakstelling van 75 procent groen in elke gemeente. Dat is niet alleen van belang voor verbeteren van de leefomgeving, maar ook om de gevolgen van hitte, wateroverlast en droogte te verminderen. 

Grootste opgave voor Zuid-Holland 

De grootste uitdaging voor voldoende groen in de woonomgeving ligt misschien wel in Zuid-Holland met de meest omvangrijke woningbouwopgave: circa 235.000 nieuwe woningen voor 2030. Ook voor de Spreidingswet staat Zuid-Holland op één met de opgave van 18.000 extra opvangplekken. 

In haar plannen kijkt deze provincie naar een optimaal gebruik van bestaande infrastructuur en voorzieningen en bouwt ze binnen- en buitenstedelijk. Verder werkt ze aan behoud en de versterking van natuur- en landschapswaarden, de biodiversiteit en klimaatbestendigheid. Ook wordt gesproken over de aanleg van groene daken, gevels, parken en tuinen. Kortom de ambitie om te investeren in voldoende vierkante meters groen is volop aanwezig. Maar de provincie en haar gemeenten hebben te maken met een weerbarstige werkelijkheid. Het gaat niet alleen om nieuwe wijken, maar ook over verdichtingslocaties en bestaande (versteende) wijken. 

Gezond gedrag stimuleren

Naast behoud en het investeren in extra groen is een belangrijke onderliggende vraag hoe mensen gestimuleerd kunnen worden tot gezond gedrag. Basis hiervoor is een groene openbare ruimte die (kortstondige) ontmoeting en beweging stimuleert; met een mix aan functies, ontmoetingsruimten, fiets- en wandelpaden. sport en speelvoorzieningen. Het is ook een sociale opgave die zich verder in de tijd uitstrekt.

Interessant voor dit vraagstuk is het recent uitgekomen promotieonderzoek van Celine Janssen met als titel: Developing places for human capabilities. Sociale duurzaamheid gaat over wat waardevol en rechtvaardig is. Hierbij benadrukt ze dat er geen eenduidige operationele definitie van sociale duurzaamheid bestaat, maar dat het eerder een verzameling van waarden, principes en indicatoren is. Ze heeft zich daarom gericht op het begrijpen van de mechanismen en processen die bijdragen aan het creëren van leefomgevingen die de menselijke capaciteiten ontwikkelen, zoals het bevorderen van sociale interactie en het versterken van gemeenschapszin. Vanwege individuele verschillen is hierbij volgens haar maatwerk nodig om bewoners meer regie te geven over hun eigen welzijn.

Dit onderzoek naar sociale duurzaamheid biedt inzichten die gebruikt kunnen worden voor vormen van organisatie en werkwijzen om gezond gedrag in verschillende type wijken te stimuleren. Hierbij kunnen we ook leren van de principes die wooncoöperaties hanteren. Denk aan zeggenschap over de woonomgeving, collectieve voorzieningen en (gedeeltelijk) zelfbeheer. Dit alles in een bijpassende, tot beweging uitnodigende, groene omgeving onder het motto: morgen gezond weer op.