Groen en rood gelijk op laten gaan: deze tools helpen daarbij

Groen is goed en groen moet, daarover lijkt binnen de wereld van gebiedsontwikkeling weinig discussie te bestaan. Maar hoe te komen tot daadwerkelijke implementatie? Dat is in de huidige praktijk een stuk lastiger. Groen heeft geen evidente plek in de plannen voor nieuwe gebieden c.q. de transformatie van bestaande buurten en wijken. Onderzoek van de Leerstoel Gebiedsontwikkeling van de TU Delft bracht krap vier jaar geleden al in beeld dat landschappelijke kwaliteiten als water en groen breed worden gewaardeerd, maar tegelijkertijd onder forse (financiële) druk staan. Tegelijkertijd zijn er in de praktijk wel tal van passende instrumenten voorhanden, aldus onderzoeker Wouter Jan Verheul cum suis: “Wel ontbreekt vaak een overzicht van de mogelijkheden. En als die er zijn, dan worden beschikbare instrumenten lang niet altijd ingezet vanwege de eerder geschetste dilemma’s.”

Integraal onderdeel

Een flinke sprong voorwaarts, zo gaven de onderzoekers van de TU Delft destijds al aan, is gelegen in een regionale aanpak, waarbij alle belanghebbenden c.q. baathebbers aan tafel worden gebracht. Laat dat nu net de lijn zijn die de provincie Utrecht met het programma ‘Groen Groeit Mee’ heeft opgepakt. Binnen het programma (dat vastgelegd is in een Pact) werken inmiddels meer dan 40 partijen samen aan het verankeren van groen in de komende verstedelijkingsronde in de regio Utrecht. Een eerste oogst van het programma kreeg de vorm van een catalogus, waarin groene waarden en opgaven in zogeheten gesprekskaarten aan de verstedelijkingsopgave worden gekoppeld.
Tijdens de laatste SKG Ledenraad passeerde de aanpak de revue en Anne-Mette Andersen zette dit voorjaar op Gebiedsontwikkeling.nu de geleerde lessen van dit programma op een rij. Haar pleidooi: “Beschouw ‘groen’ niet alleen als bijzaak, maar als integraal onderdeel van de realisatie van woningbouw en gebiedsontwikkeling.” Logische vervolgvraag is dan: hoe? Daar speelt de Handreiking ‘Groen bij uitbreidingslocaties’ op in, die de ondertitel ‘Met betekenis van voordeur tot landschap’ heeft meegekregen. Deze handreiking helpt gemeenten en projectontwikkelaars bij de invulling van de voorwaarde uit de provinciale omgevingsverordening.

In de handreiking worden allereerst twee instrumenten uitgewerkt: de ‘Groene Schakels’ en de ‘Schijf van Vijf’. De eerste staat voor verschillende niveaus van groen in het geval van woningbouwontwikkeling: voordeurgroen, buurtgroen, wijkgroen, stad-landgroen en landschap. Door deze schalen te verbinden, wordt de structuur van watersystemen, ecologische zones en recreatieve toegankelijkheid verbeterd. Ook zorgt dit ervoor dat alle Utrechters op korte afstand van de eigen woning al groen kunnen ervaren: het groen wordt ‘inclusief’. Zo geldt bij buurtgroen een afstand van 150 m en bij wijkgroen 300 m, tot en met 3 à 5 km voor het landschapsgroen. De handreiking benoemt per schakel voorbeelden, aandachtspunten en tips, die in het inspiratiehoofdstuk (met daarin 24 projecten) ook terugkomen.
Bij de ‘Schijf van Vijf’ gaat het om de waardecreatie die plaatsvindt wanneer groen volwaardig in verstedelijking wordt meegenomen. Net als bij de bekende voedselschijf is het zaak om van alle ingrediënten voldoende binnen te krijgen:

- Waterbalans: zowel droge als natte periodes kunnen opvangen.

- Biodiversiteit: zowel veerkrachtige ecosystemen als soortenrijkdom.

- Toegankelijkheid: van voordeur tot landschap voor de mens.

- De gezonde mens: de fysieke, mentale en sociale gezondheid.

- Identiteit: de genius loci, de eigenheid, geschiedenis en beleving van een plek, is merkbaar en beleefbaar.

Een verantwoorde en ‘waardevolle’ woningbouwontwikkeling zorgt er dus voor dat alle vijf aspecten een plek krijgen.

Vier stappen

Deze twee instrumenten krijgen vervolgens een plek in het stappenplan dat de provincie Utrecht samen met haar partners in co creatie heeft ontwikkeld. Partijen geven met het volgen van het stappenplan invulling aan de regel ‘de woningbouw wordt in samenhang ontwikkeld met lokale en regionale groenontwikkeling’ uit de Omgevingsverordening van de provincie Utrecht. Daarnaast zorgt het stappenplan voor versnelling, draagvlak en een goede samenwerking tussen partijen die voor de realisatie van (regionaal) groen kunnen zorgen, van private ontwikkelaars tot en met Staatsbosbeheer. Het plan bestaat uit vier stappen: ‘organiseer de samenwerking’, ‘verken de potentie van de ‘Groene Schakels’ en de ‘Schijf van Vijf’’, ‘formuleer reële kansen op basis van ontwerpend onderzoek’ en tenslotte ‘formuleer specifieke ingrepen voor groen, water en recreatie en leg dat vast in het omgevingsplan’. Per stap worden acties, hulpmiddelen en procesversnellers benoemd. De handreiking sluit af met drie voorbeeld-uitbreidingsgebieden: De Bleek (Montfoort), Het Oosterland (Ronde Venen) en Bovenduist (Amersfoort, in ontwikkeling). Voor de eerste twee locaties kan al een score op de ‘Groene Schakels’ en de ‘Schijf van Vijf’ worden bepaald.

Voor de gereedschapskist van publieke en private gebiedsontwikkelaars vormen de in de provincie Utrecht ontwikkelde tools een interessante aanvulling. De komende tijd zal blijken hoe de gepresenteerde principes doorwerken in de praktijk van gebiedsontwikkeling, binnen en buiten de stad. Daarbij doet zich de situatie voor dat de ontwikkelaars van buurt- en wijkgroen vaak andere partijen zijn dan degenen die zich met grote landschapsgroen buiten de stad bezighouden. Wie zorgt er dan voor dat de koppeling tussen gebieden en partijen tot stand komt – en daarmee leidt tot een verbinding van de ‘Groene Schakels’? De provincie lijkt hier in eerste instantie de aangewezen partij voor, vanuit haar overkoepelende betrokkenheid en het zicht op de vijf schaalniveaus.