Groen, ruim en duurzaam: op Wickevoort komen mens en natuur samen.

In de 19e eeuw groeide het landgoed van Hendrik van Wickevoort Crommelin uit tot een grote herenboerderij. Eind jaren vijftig werd het 57 hectare grote landgoed gekocht door de Christelijke Vereniging van Lijders aan Epilepsie, later bekend als SEIN (Stichting Epilepsie Instellingen Nederland). Zij stichtte zorginstelling de Cruquiushoeve. Toen rond het jaar 2000 SEIN besloot om haar woningen te slopen en op een kleiner oppervlak terug te bouwen, ontstond er ruimte voor een nieuwe woonwijk. In 2006 werd in het College van Haarlemmermeer de Nota van Uitgangspunten voor de nieuwe woonwijk vastgesteld. SEIN probeerde eerst zelf de gebiedsontwikkeling uit te voeren, maar liep tegen een groot aantal uitdagingen aan. Daarom schreef zij een tender uit en na een zorgvuldig selectieproces kwam ontwikkelaar AM in 2013 als winnaar uit de bus.

SEIN stelde vooraf een aantal criteria vast. De woningen en zorginstellingen van SEIN moesten onderdeel worden van de nieuw woonwijk, zonder dat deze ruimtelijk gescheiden zouden worden. Ook stonden de behoeftes van de cliënten voorop. Veiligheid tijdens de bouw was bijvoorbeeld essentieel vanwege de cliënten die over het terrein lopen. Ook moesten voetpaden een zekere breedte krijgen zodat ook mensen in een rolstoel zich vrij konden bewegen. De gemeente Haarlemmermeer wilde hier maximaal 1.000 woningen, waarvan dertig procent sociale huur en zeventig procent vrije sector koopwoningen. Daarnaast mocht de natuurhistorische identiteit van het landgoed niet verloren gaan. Het behoud van de historische bosgordel, vanuit het ontwerp van landschapsarchitect Hans Warnau, stond voorop. Daarnaast stonden landelijk wonen en aandacht voor het bestaande groen op het wensenlijstje.

Uitnodigingsplanologie

Er begon een nauwe samenwerking tussen de drie betrokken partijen. AM kocht de vrijgekomen grond van SEIN, nam de gehele ontwikkeling op zich en de gemeente sloot met hen een anterieure overeenkomst om het kostenverhaal vast te leggen. Volgens Saliha Azouagh, senior projectmanager bij de gemeente Haarlemmermeer, stond er vooraf niet veel vast in deze overeenkomst. Er werd een ‘essentiekaart’ vastgesteld waarin de hoofdstructuren van het water, infrastructuur en groen zijn opgenomen. Deze werden ook opgenomen in het beeldkwaliteitsplan.

Het percentage sociale woningbouw en de spreiding ervan over de hele wijk, waren echter wel belangrijk. AM zou de openbare ruimte aanleggen waarbij het beheer uiteindelijk aan de gemeente zou worden overgedragen. Maar verder, “hadden wij hier vooral een toetsende rol,” aldus Azouagh. Gebiedsontwikkelaar Geer Karman van AM betitelt de aanpak als ‘uitnodigingsplanologie’: de kaders liggen vast, de gemeente kijkt of het goed gaat, maar AM vult het grotendeels zelf in door zelf het stedenbouwkundig plan en het genoemde beeldkwaliteitplan met zelfgekozen architectenbureaus op te tuigen.

Karman en Azouagh konden in het proces snel schakelen omdat zij allebei sinds het begin bij het project betrokken waren. Het schuurde weleens, bijvoorbeeld wanneer de ambities van AM op het gebied van groen niet voldeden aan de regelementen van de gemeente, zoals het versmallen van de straten of het gebruik van natuurlijke materialen in de openbare ruimte. Zo mochten oorspronkelijk geen graskeien gebruikt worden op de parkeerplekken, iets wat na aandringen van Azouagh toch door de gemeente is goedgekeurd. “Het was geen beleid, maar ik heb me er intern hard voor gemaakt om het voor elkaar te krijgen,” aldus Azouagh. Een lage parkeernorm was daarentegen minder succesvol: “Soms probeerden we een idee gewoon uit, maar werden we teruggefloten,” aldus Karman.

Toch werd volgens Karman en Azouagh het ontwikkelproces gekenmerkt door onderling vertrouwen. “Bijzonder vind ik dat we nergens in een overeenkomst hebben vastgesteld dat er natuurinclusieve gebouwen moesten komen,” aldus Karman. Voor hem was die ontwerpvrijheid belangrijk: “Je hoeft ook niet alles vast te leggen, soms moet je als ontwikkelaar wat vrijheid hebben om dingen uit te proberen,” zo geeft hij aan.

Er werd een grote groep ontwerpers betrokken bij de deelgebieden. Het stedenbouwkundig plan werd ontworpen door VenhoevenCS in samenwerking met landschapsarchitect Landlab. De sociale huurwoningen zijn door woningcorporatie Eigen Haard ontwikkeld. De bouw werd uitgevoerd door BAM Wonen en KBK Bouwgroep. Het aanbod is gevarieerd: van vrijstaande koopwoningen voor gezinnen tot appartementen voor senioren.

Landgoed in nieuw jasje

De gebiedsontwikkeling is inmiddels in volle gang. Een deel van de wijk is al opgeleverd, terwijl elders volop wordt gebouwd. Wie een wandeling door de wijk maakt, stuit regelmatig op de sporen van het oude landgoed. Overal in de wijk staan volwassen bomen, kenmerkend voor de historische bosgordel. Zelfs op een late herfstmiddag zijn de tuinen en balkons nog voorzien van een variatie aan plantsoorten en begroeiing. De namen van de moderne appartementencomplexen herinneren aan de geschiedenis van deze plek, zoals het glasrijke gebouw de Orangerie, of een van de Poortgebouwen aan de randen van Wickevoort. Aan de zuidoostelijke zijde van de wijk wordt een landgoedmuur gebouwd.

Het bestaande groen blijft in het ontwerp zoveel mogelijk intact, door bijvoorbeeld om staande volwassen bomen heen te bouwen. Kleine details, zoals de open bestrating van de parkeerplekken, zorgen voor een betere wateropname. De woningen komen kant-en-klaar met aangelegde hagen en natuurinclusieve gevels voor vogels en insecten om zich in te nestelen. Bewoners, ook de kopers, leggen in hun contract vast dat zij maximaal de helft van hun tuin bestraten. Hierdoor krijgt de wijk een groen karakter, zelfs wanneer de woningen pas net zijn opgeleverd of zelfs nog in aanbouw zijn.

Overal in de wijk zijn alleen maar nul op de meter en energieneutrale woningen te vinden, uitgerust met zonnepanelen. In het woonveld ‘Tussen de Hagen’ staan dertien FLOW-woningen, bijna klaar voor oplevering. Deze houten prefab woningen van BAM Wonen kunnen flexibel worden ingericht en worden binnen een dag in elkaar gezet op locatie. Volgens Karman is het unieke concept een kans voor de toekomst: “Ze zijn helemaal in de fabriek gemaakt en ontzettend efficiënt geproduceerd. Je kan één FLOW-woning per dag maken.” Om het FLOW-concept uit te testen, mag een stel een jaar lang gratis erin wonen. Daartegenover staat dat zij een jaar lang hun woonervaringen delen met de bouwer en de buitenwereld.

Iets verder op het terrein staat het houten gebouw ‘The Special’, een blok van acht houten woningen op basis van het modulaire concept van architectenbureau Finch Buildings. SEIN kocht deze woningen over om ze te verhuren aan hun eigen medewerkers. Waar nu hier en daar nog een houten gebouw te vinden is, is dat in het vervolg wel anders: “In de laatste fase van Wickevoort zien we alleen nog maar houtbouw,” aldus Karman.

Ontmoeting buiten de deur

Door ontwerpkeuzes krijgt de wijk een open karakter en wordt het buitenleven aangemoedigd. Door het tactisch plaatsen van de bebouwing, kijken bewoners vanuit elke woning uit op het groen. Pakketjes worden aan het begin van de wijk in een pakketstation geleverd om overlast van bezorgdiensten te voorkomen en het verkeer zoveel mogelijk te beperken. Schuttingen in de tuin zijn niet toegestaan, zodat er overal in de wijk er genoeg doorkijkjes zijn. Bewoners, zowel van SEIN als nieuwe bewoners, kunnen elkaar ontmoeten bij de lokale stadsboer die verspreid over Wickevoort zo’n vier hectare grond voor kleinschalige landbouw en veeteelt in gebruik neemt. Hoewel het er op een herfstmiddag rustig is, steken volgens Karman in de lente en zomer buren en omwonenden de handen uit de mouwen om op het land te werken.

Opmerkelijk aan Wickevoort is de nadruk op gemeenschapsgevoel in het woonconcept. Bij oplevering riep AM een beheervereniging in het leven: een groep bewoners die zelf het onderhoud van gedeelde faciliteiten op zich neemt. Nieuwe bewoners betalen een bijdrage waardoor verschillende commissies zelf de budgetten en het beheer van gedeelde faciliteiten regelen, zoals een gedeelde sportcontainer en een gereedschapscontainer. Ook worden hiermee activiteiten voor de buurt georganiseerd door een community-manager.

De beheervereniging zorgt er ook voor dat het parkregelement wordt nageleefd om “het concept van de wijk in stand te houden,” aldus Wouter van der Horst, bewoner en bestuurslid. Sinds een half jaar woont hij na een lange zoektocht in een koopwoning. “Om hier te wonen moesten we een motivatiebrief schrijven waarin we aangaven waarom we voor Wickevoort kozen. Om te zorgen dat het een groene wijk blijft met open karakter, proberen wij gezamenlijk met alle bewoners het parkreglement in stand te houden. Dan moet je denken aan het onderhoud van de hagen en het voorkomen dat er schuttingen geplaatst worden zodat er genoeg doorkijkjes in de wijk blijven. Wij willen natuurlijk geen vingers wijzen, dus proberen we draagvlak onder bewoners te creëren,” aldus Van der Horst.

Ook wordt er geïnvesteerd in de saamhorigheid tussen bewoners en SEIN. In de nieuwe woonwijk zijn er geen scheidingen tussen de woningen van SEIN en de nieuwe wijk. Bewoners van SEIN nemen ook een deel van het beheer van de wijk op zich, door bijvoorbeeld de openbare ruimte netjes te houden en dragen soms hun steentje bij op de stadboerderij. Daar ontmoeten zij ook de nieuwe bewoners van de wijk. “We delen de ruimte met de bewoners van SEIN. Zij waren hier al en het is belangrijk dat de cliënten zich veilig voelen in de wijk,” aldus van der Horst.

Kwaliteit

De hoge ambities zijn bij Wickevoort goed zichtbaar. De lage dichtheid en variatie in architectuur en groen zorgen ervoor dat wijk rust en karakter uitstraalt. De sociale huurwoningen van Eigen Haard zijn van hoge kwaliteit en daardoor moeilijk te onderscheiden van de koopwoningen. In het ontwerp is er zorgvuldig voor gezorgd dat alle bewoners, ondanks hun achtergrond, elkaar op straat zullen tegenkomen.

Zestig procent van de wijk is momenteel opgeleverd en vermoedelijk wordt de laatste fase in 2027 afgerond.