Van zeegroen tot bokkenrijders: hoe kunst een gebied waarde geeft

Het 11.000 m2 grote kunstwerk 'Hoorn des Overvloeds' in de Markthal Rotterdam is gerust spraakmakend te noemen. Sinds de opening in 2014 vergapen vele toeristen zich aan de sterk uitvergrote vruchten, groenten, granen, vissen, bloemen en insecten van Arno Coenen en Iris Roskam op het plafond. Ook Rotterdammers zelf zijn trots op dit iconische trefpunt in de Rotterdamse binnenstad.

Jeroen Everaert jaagt al ruim twintig jaar met zijn Rotterdamse bedrijf Mothership verhalen na en voegt met kunstconcepten in de ruimte unieke identiteiten toe aan plekken. “Het plafond van de Markthal is misschien het meest bekend, maar ook elders in Nederland zijn tal van onze projecten te beleven. Het verbijzonderen van open ruimte, dat creatieve proces van conceptontwikkeling en verhalen jagen, is onze corebusiness. Wij verbinden ons verhaal met kunstenaars, overheden en private investeerders in een brede variëteit aan kunst- en communicatievormen. Het gaat altijd over dat ene unieke verhaal, de identiteit van die plek en een kunstvorm als verbindingsconcept.”

Verbindingen zoeken

Zeker bij stedelijke transformaties kunnen kunst en vergroening bijdragen aan het vormen van een nieuwe identiteit voor een bestaand stedelijk gebied. Maar het verhaal moet wel passen bij de omgeving zelf. Daarom loopt Everaert liefst eerst rond op de plek. “Dan gaat zo’n plek leven, 'lees' ik de bewoners, maak ik kennis met de buurtgemeenschap en voel ik waaraan het ontbreekt.” Everaert zoekt bij elke opdracht de verhalen en bezieling van mensen in de omgeving. “Deze zijn vaak de sleutel tot het maken van een icoon.”

Everaert noemt zijn denkwijze uniek binnen gebiedsontwikkeling en zoekt opvallende verbindingen tussen verleden en heden, tussen mensen die daar wonen en werken en tussen stadsidentiteit en de plek. “Het gaat om het haakje waardoor bewoners zich (weer) trots kunnen voelen op hun leefomgeving”. Daarbij trekt hij op met andere kunstenaars en belangrijke kartrekkers bij de gemeente. In die zin zijn Mothership en haar samenwerkingspartners al voorbereid op de integrale samenwerking zoals ook de NOVI die voorschrijft.

Mozaïek in Heerlen

In Heerlen is Mothership de geestelijk vader van een kunstconcept dat bewoners moet verbinden met en in hun nieuwe woonbuurt Heerleheide. Daarom zochten Mothership en de gemeente Heerlen verhalen over de steenkolenmijnen, de bokkenrijders, holle wegen en andere historie. Kunstenaar Arno Coenen, zijn team en de gemeentelijk landschapsarchitect ontwierpen daarop samen het Corneliuspark, waarin een mozaïek is opgenomen dat de historische verhalen verbeeldt. Daarbij hielpen buurtbewoners 300.000 glassteentjes leggen en dat zorgde voor verbinding en trots onder wijkbewoners.

Zeegroen Almere

In Almere moet elke ontwerpopgave voor vergroening volgens Everaert gaan over de zeebodem – de stad is daar immers op gebouwd. Daarom komt in de vernieuwing van de binnenstad zeegroen terug. “Almere heeft de zee overwonnen! Maar dat is nu nergens te zien; een gemiste kans”, aldus de verhalenjager. “Daarom wordt de Floriade straks met het stadscentrum verbonden door een zeegroene loper en andere kunstconcepten. Zodat de bewoners zich erin herkennen en nog trotser worden op Almere.”

In die zeegroene loper komt een bank van 110 meter lang die het Stadhuisplein met het Weerwater verbindt. De speels slingerende bank is een ideale plek om te zitten en draagt de kleuren van de zee. Door de reflecterende hoogglans poedercoating worden de gebouwen, beplanting en voorbijgangers weerspiegeld als in een wateroppervlak – en het nodigt uit tot het maken van selfies. Zo wordt de lange kunstbank een identiteitsdrager voor Almere.

Waarde van kunst

De waarde van kunstconcepten en identiteitsdragers in de openbare ruimte is groot. Kunst in de openbare ruimte kan de leefomgeving verbeteren. Meer bomen, bloemen en andere vergroening brengen een aangenamere verblijfskwaliteit, wat leidt tot een betere gezondheid van bewoners, meer natuurinclusiviteit, meer ontmoetingen, langere verblijfstijd én meer uitgaven aan bijvoorbeeld horeca en recreatie. Dat is goed voor de maatschappij, de economie en de vastgoedwaarde van het omliggend vastgoed.

De extra investering in bijvoorbeeld het kunstwerk in de Markthal Rotterdam valt in het niet vergeleken met wat het allemaal extra oplevert voor alle partijen. Door die meerwaarde zijn projectontwikkelaars en vastgoedbeleggers vaak bereid mee te investeren in het vergroenen van de omgeving en hoeft de gemeente niet alles uit het budget voor kunst en cultuurprojecten te halen. Daarnaast willen stichtingen van vermogensbeheerders mee investeren in een verbeterde leefomgeving ten bate van de maatschappij.

Groter is beter

Voor Mothership is groter altijd beter. “Dat is de rode draad door alle projecten van Mothership: doe iets waar anderen nauwelijks van durven dromen. Maak het te gek, want dan valt het op, gaan mensen erover nadenken en heeft het dus effect”, legt Everaert uit. “Die bewustwording draagt bij aan het belang van vergroening bij stedelijke transformatie.”

Meteen iets iconisch maken, dat lukt niemand natuurlijk in zijn eentje. Bij Mothership zijn Everaert en zijn collega’s continu bezig om de meest creatieve samenwerkingen tussen kunstenaars, commerciële bedrijven en overheden van de grond te laten komen. Het is daarbij essentieel om ieders belang te kennen en ook te erkennen. “Wij moeten zorgen dat we een sterk verhaal en concept neerzetten. Daar kan de kunstenaar of groep kunstenaars invulling aan geven. Het moet hun creativiteit prikkelen en duidelijk zijn dat ze echt impact gaan maken.”

Engelen in Zwolle

Ook in Zwolle probeert Everaert een bijdrage te leveren aan vergroening, stadsidentiteit en trots. “Het vinden van de centrale boodschap, zo’n relevant en onderscheidend haakje, daar gaat de tijd en creativiteit in zitten.” Het verhaal van Zwolle vertelt over aartsengel Michael, die de draak in Zwolle in het Zwarte Water versloeg en in het gevecht zichzelf wist te verbeteren. Die aartsengel is de identiteitsdrager van de stad.” Daaraan refereert het nieuwe Engelenpad, een wandelroute van de Zwolse binnenstad naar de IJssel. Deze backbone van de gebiedsontwikkeling in de binnenstad staat vol bijzondere kunstwerken, verblijfsplekken, rustpunten en bruggen, waaronder een openbaar spoorviaduct.

Deze 'passarelle' vormt een als door een engel ‘opgetilde straat’ tussen verleden, heden en toekomst. Het draagt dankzij de vele planten bij aan de biodiversiteit en nodigt mens en dier uit hier te vertoeven. Ook komt er een speciaal waterkunstwerk op het hoogste punt van de brug. Bezoekers kunnen het water zien en aanraken. “Een wandelaar kan de brug in twee minuten oversteken, maar wij proberen met de juiste inrichting die verblijfstijd minimaal te verdubbelen. Een moment om stil te staan en te resetten met het idee: ‘ik loop vanuit het klassieke verleden naar de toekomstige stad’ “, aldus Everaert.