Haven, wonen en groen: in de stad is te weinig ruimte voor alle drie

Het verdelen van de schaarse ruimte in steden blijft een terugkerend thema. Zeker in een stad als Amsterdam heeft de gemeente regelmatig te maken met de dilemma’s die hieruit voortvloeien. Neem het Amsterdams Havengebied, dat ‘jarenlang het domein [was] van hijskranen, scheepswerven en droogdokken’. Hier was de gemeente van plan woontorens te bouwen, pal aan het IJ. Daarvoor moest wel de laatste grote werf op het terrein gesloten worden. Alle andere scheepswerven op het terrein waren in de loop van de jaren al vervangen door nieuwe woningen, koffietentjes en flexwerkplekken.

Woningen versus banen

Het is één voorbeeld van hoe de stad belangrijke beslissingen moet nemen over de functies van de schaarse ruimte. Aan de ene kant zoekt de gemeente oplossingen voor het steeds hoger oplopende woningtekort. Een 15 hectare groot terrein binnen de ringweg van Amsterdam is dan een ideale mogelijkheid. Maar aan de andere kant biedt de werf praktische banen die zeldzaam zijn in de hoofdstad. Waar wordt de voorrang aan gegeven?

Nieuwe stad

Inmiddels speelt de strijd om de ruimte in de hoofdstad zelfs op landelijk niveau op. In de Tweede Kamer werd eerder deze maand ingestemd met een motie van VVD en CDA. De twee partijen willen dat het kabinet onderzoekt wat de mogelijkheden zijn voor uitbreiding van de Amsterdamse haven in de Houtrakpolder. De natuur moet daar dan plaatsmaken voor banen en economische groei.

In een artikel van het Parool wordt een duidelijk beeld geschetst van de situatie in de Amsterdamse haven, waar verschillende ruimteclaims bij elkaar komen. Zo ligt er het grootschalige plan van de gemeente om in de komende vijftien jaar minstens zestigduizend woningen te bouwen in het industriegebied tussen Sloterdijk, het Westerpark en in verschillende delen van Amsterdam-Noord. Het moet een stad binnen de stad worden volgens de gemeente Amsterdam: Haven-Stad.

Strengere normen

Deze plannen hebben verschillende gevolgen voor de bedrijven die in het gebied gevestigd zijn. Een deel van de industrie moet er weg. Ook worden door de woningbouw de bestaande milieu- en hindernormen strenger. Hierdoor dreigen grote havenbedrijven in de problemen te raken. “In de plannen voor Haven-Stad is niet duidelijk vastgelegd waarheen havenbedrijven dan moeten verhuizen,” meldt het Parool.

Daarom komt het groen in de Houtrakpolder nu in beeld. Voor de Amsterdamse haven is al eerder een ‘ruimtelijke reservering’ gemaakt voor een extra havenbekken in de Houtrakpolder, zo is te lezen in de Kamermotie. Er is in het Amsterdamse college al langer discussie over het gebied. Collegepartij GroenLinks vindt dat het behouden moet blijven als natuurgebied. Dit voorstel kreeg in 2020 net geen raadsmeerderheid. Ook vanuit de gemeente Haarlemmermeer, waar de nieuwe haven zou moeten komen, klinkt een duidelijk geluid: het groene gebied moet blijven zoals het is.

Met de aangenomen motie in Den Haag komt daar dus mogelijk verandering in. De havenwethouder Hester van Buren plaatst daar in het artikel van het Parool wel een kanttekening bij. “Deze mogelijkheid komt pas in beeld nadat bestaande haventerreinen maximaal zijn benut en er afstemming is binnen de regio”, aldus van Buren.

Andere steden

In het vraagstuk rondom de Amsterdamse haven komen dus meerdere zaken bij elkaar: gebruiken we de bestaande ruimte om te wonen, werken of moet het juist groen blijven? Het zijn kwesties die ook in andere grote steden opspelen. In het Rotterdamse Merwe-Vierhavens-gebied was oorspronkelijk de gedachte eveneens: haven eruit, stad erin.

Daar zocht de gemeente samen met het Havenbedrijf naar een manier om de verschillende functies te combineren in het Rotterdamse M4H-gebied. Het Havenbedrijf trekt zich niet langzaam terug, maar doet actief mee aan de herontwikkeling van dit gebied.

Bedrijven op eerste plaats

Ook in Den Haag woedt de strijd om ruimte in de stad steeds feller. Daar werd begin dit jaar juist ingestemd met een plan om de benarde positie van verschillende bedrijfstakken centraal te laten staan bij de inrichting van de binnenstad, in plaats van het woningtekort op de eerste plek te zetten.

Deze voorbeelden laten zien dat er niet één manier is om verschillende ruimteclaims te combineren. Dat verschillende partijen lijnrecht tegenover elkaar staan, is in het geval van Amsterdam duidelijk. De Houtrakpolder opofferen voor havenuitbreiding, daar zien de betreffende gemeenten niks in. Volgens de Kamer is de Amsterdamse haven echter ‘van nationaal belang’ waar ‘ruimte moet zijn voor havenactiviteiten’.

Lastige beslissingen

De tegengestelde belangen van de verschillende overheden in de kwestie rondom de Amsterdamse haven kunnen verregaande gevolgen hebben, zo concludeert het Parool. De weerstand van de Amsterdamse gemeenteraad kan ertoe leiden dat het kabinet minder toeschietelijk zal zijn als het gaat om alle infrastructurele wensen van de hoofdstad. Amsterdam heeft het Rijk heel hard nodig om alle ambities te kunnen realiseren. Zoals het doortrekken van de Noord/Zuidlijn naar Hoofddorp of de bouw van een peperdure brug over het IJ. Zo vormt de strijd om de ruimte in de stad niet meer alleen een kwestie op lokaal niveau, maar dwingt het ook nationale overheden tot lastige beslissingen.