Het boek ‘The Power Broker’ over de New Yorkse stadsplanner Robert Moses is al een halve eeuw een instituut

Het was 16 september precies 50 jaar geleden dat een must read verscheen voor stedenbouwkundigen, gebiedsontwikkelaars, politici, mensen die zich met ruimtelijke ordening bezighouden en liefhebbers van literaire biografiën: The Power Broker, Robert Moses and the Fall of New York.

Waar het in Nederland geruisloos voorbijging, werd in Amerikaanse media groot uitgepakt. Extra bijzonder is dat eindelijk de door velen gehoopte digitale versie is verschenen. Dat is zeker iets om blij mee te zijn. Het is een boek van ruim 1300 pagina’s, dicht bedrukt, met op mijn keukenweegschaal een gewicht van 1665 kilogram.

Bijzondere status

The Power Broker is het verhaal over Robert Moses, opgetekend door Robert A. Caro. Dit boek moest er van hem komen, hij deed er zeven jaar in plaats van de door hem geplande negen maanden over en uiteindelijk vond hij een uitgever die het wilde publiceren. Maar wel nadat het manuscript was ingekort van ruim 1 miljoen woorden naar ongeveer 350.000. Het leverde Caro begin jaren 70 een contract op van 5000 dollar. Noodgedwongen moest hij een hypotheek op zijn huis nemen.

Het boek heeft in de VS een bijzondere status. Het is altijd beschikbaar geweest, herdruk na herdruk. Momenteel is het aan zijn 74ste druk toe. Alleen al dit jaar zijn er volgens de New York Times ruim 40.000 exemplaren verkocht. Dat is meer dan menig titel uit de Amerikaanse bestsellerlijsten. De totale oplage staat nu op ruim 400.000 exemplaren.

Een knappe prestatie voor een boek dat gaat over een man met een aantal onduidelijke titels, maar die de stad New York heeft onderworpen aan zijn megalomane visie op stedelijke ontwikkeling en stadsvernieuwing in een periode van ruim 40 jaar, tussen 1920 tot in de jaren zestig. Het is een studie in grote, ambitieuze vernieuwingsprojecten die de stad hebben gemaakt tot wat hij nu is. Onder zijn verantwoordelijkheid zijn veel zaken tot stand gekomen: parken, ruim 1000 kilometer aan (snel)wegen, bruggen, tunnels, gebouwen als het Shea stadium, het hoodkwartier van de VN en Lincoln Center, en gingen complete wijken op de schop als de Bronx, Brooklyn, Queens en Nassau.

Zonder democratische besluitvorming

Wat het boek het aanzien geeft dat het tot op de dag van vandaag geniet is dat het niet alleen een uitputtende beschrijving is van de handel en wandel van de machtigste man van New York gedurende een groot deel van de vorige eeuw. Het is tevens een onderzoek naar de wijze waarop deze man zo machtig kon worden, zonder dat hij ooit een gekozen functie heeft bekleed.

Moses maakte handig gebruik van bureaucratische processen, juridische trajecten en was een meester in het in handen krijgen en houden van commissies en afdelingen op het stadhuis. Daardoor kon hij autoriteiten bespelen en zijn wil opleggen aan burgers, adviesraden en alle instanties die tegen hem niet waren opgewassen.

The Power Broker begint met een plattegrond met daarop alle bruggen, wegen, woningprojecten, parken en andere fysieke veranderingen die onder gezag van Moses tot stand zijn gebracht. In de stad zelf en in de voorsteden. Hoewel hij opereerde onder nietszeggende functieaanduidingen als City Park Commissioner, City Construction Coordinator en City Planning Commissioner, werden op zijn gezag, zonder enige democratische besluitvorming, complete stadswijken gesloopt en pijlers van bruggen de grond in geslagen.

Duizenden gezinnen verjaagd

Het fascinerende van de werkwijze van Caro is dat hij niet alleen de prestaties van Moses beschrijft. Maar ook de andere feiten: de 250.000 mensen die hun huis uit werden gedreven omdat er toeritten voor de nieuwe Hudson Bridge moesten worden aangelegd of de Long Island Expressway door hun wijk werd uitgerold. Het gaat om in totaal 64.000 gezinnen die een brief op de mat vonden dat ze binnen een paar weken hun flat moesten verlaten. Alternatieve huisvesting? Daar deed Moses niet aan.

En hij liet ook niet na zijn zakelijke belangen veilig te stellen. Zo werd een alternatief tracé voor een nieuwe highway waarvoor zes in plaats van 54 woonblokken moesten worden neergehaald, simpelweg afgewezen. Reden: bij het voorgestelde alternatief stond ook een gebouw van een van zijn relaties in de weg.

Het belichten van de keerzijde van de werken van Moses voor de stad kun je aan Caro overlaten. Hij studeerde politicologie en stedelijke ontwikkeling maar kwam uiteindelijk als journalist terecht bij Newsday. Daar onderscheidde hij zich met een serie onthullende artikelen over de aanleg van de brug over de Long Island Sound. “Die moest pijlers krijgen die zo groot waren dat ze eb en vloed zouden beïnvloeden,” zou Caro later zeggen. Dat bracht hem op het spoor van Moses en zijn ongebreidelde machtspositie. Volgens Caro een man “die nooit door iemand gekozen is maar genoeg macht heeft om een staat op z’n kop te zetten,” aldus Caro.

Duizenden documenten, 522 interviews

Dat Caro zeven jaar nodig had voor dit boek is niet vreemd. Hij nam 522 interviews af en dat waren meestal geen gesprekjes van een half uur. Ook met Moses heeft hij zes lange gesprekken gehad totdat hij ontdekte dat Caro niet bezig was met het schrijven van een hagiografie.

En hij bestudeerde duizenden documenten. Zijn grondige aanpak resulteert onder andere in uitgebreide noten over de geologie en de ecologie van Long Island en de structuur van de bestuurlijke organisatie van stad en staat. Maar altijd op een manier dat het bijdraagt aan het begrijpen van het handelen van Moses.

Tot slot: voor wie aarzelt om deze turf te gaan lezen is het goed om te weten dat Caro een uitmuntend auteur is. Hij geeft minstens zoveel aandacht aan tempo, opbouw en woordkeuze als een romanschrijver. Dat maakt het lezen van The Power Broker tot een bijzondere ervaring, zeker voor stedenbouwkundigen en gebiedsontwikkelaars, over hoe een ambtenaar in ruim 40 jaar tijd een complete stad naar zijn hand zet.

Het boek spreekt 50 jaar na verschijning nog steeds tot de verbeelding. Want de actualiteit heeft het omarmd. Het is een les in gebruik en misbruik van politieke macht, het negeren van democratische procedures en rassendiscriminatie. Het is een fascinerende rondleiding door het leven van een man die ruim vier decennia lang gouverneurs en burgemeesters passeerde, zijn beleid dicteerde aan wet- en regelgevers en de publieke opinie manipuleerde dankzij een lokale pers die zich zonder kritiek voor zijn karretje liet spannen. Hij werd een autocraat die openlijk blijk gaf voor zijn minachting voor instituten en de wet, en met zijn onvoorstelbare financiële uitgaven – er is eens berekend dat zijn projecten ruim 27 miljard dollar hebben gekost - de stad in 1975 aan de rand van een bankroet bracht. Het tijdperk Moses was jaren daarvoor al geëindigd, toen toenmalig gouverneur Rockefeller tot Moses’ verbazing zijn zoveelste ontslagbrief accepteerde. Robert Moses stierf in 1981 op 92 jarige leeftijd.

The Power Broker heeft een Pulitzer Prize gewonnen in de categorie biografie, en werd voorgedragen voor de National Book Award. Er zijn podcasts over gemaakt, bordspellen zijn er door geïnspireerd en zelfs een theaterstuk. De 50e verjaardag wordt, behalve met de digitale versie, gevierd met een speciale tentoonstelling in het New York Historical Society Museum. En er gaan stemmen op om ook de andere 650.000 woorden van Caro over Moses te publiceren.

Moses had uiteraard veel kritiek op het boek van Caro. In zijn eigen woorden: “Ik hef mijn bierpul op voor de bouwer die getto's kan verwijderen zonder mensen te verwijderen, net zoals ik de chef-kok verheerlijk die omeletten kan maken zonder eieren te breken.”