Het bruist weer in de Hengelose binnenstad

Een troosteloos marktplein en winkelstraten zonder ruimte voor de voetganger maar met een hoge leegstand. Het is niet moeilijk voor te stellen waarom de binnenstad van het Overijsselse Hengelo geen geliefde plek was onder de bewoners. “Tot vijf jaar geleden was iedereen negatief over de binnenstad van Hengelo. Op verjaardagen was het afzeiken van de Hengelose binnenstad de nationale sport,” vertelt programmamanager binnenstad Joop Nijenhuis tijdens een wandeling door het centrum van de stad.

Niet thuis voelen

Aan het eind van de jaren negentig van de vorige eeuw werd de binnenstad van Hengelo voor het laatst opnieuw ingericht. Een nieuw winkelcentrum aan de rand van het centrale marktplein moest de binnenstad van Hengelo een impuls geven. Het markeerde echter het begin van de aftakeling van de Hengelose binnenstad. “De ontwikkeling was heel stedenbouwkundig gedreven: het moest een groots gebaar zijn, architectonisch verantwoord,” vertelt Nijenhuis.

“Het winkelcentrum deed het goed in de architectuurboekjes, maar vanaf de eerste dag na de oplevering heeft niemand zich hier thuis gevoeld. Ondanks die negatieve gevoelens ging het economisch gezien wel goed met de stad. Hengelo is van nature heel koopkrachtig, dus de stad deed het ondanks de negatieve gevoelens over de openbare inrichting toch goed.”

Met de opkomst van het internetwinkelen en na de economische crisis liep het aantal bezoekers in de stad niettemin toch terug. Steeds meer winkelpanden kwamen leeg te staan en grote winkelketens trokken naar het grotere Enschede, op een half uur fietsen van Hengelo. Het gemeentebestuur legde de waarschuwingssignalen grotendeels naast zich neer en greep niet in. Immers, het nieuwe centrum wás er net. “De tijd was nog niet rijp. Er werd lang gedacht: het komt wel goed met de stad,” zo blikt Nijenhuis terug.

Tot in 2015 de leegstand het dieptepunt bereikt: bijna een op de vier winkels staat dan leeg. Die schrale uitstraling maakt de binnenstad tot een steeds onaangenamere plek, legt Nijenhuis uit. Toen was ook het gemeentebestuur overtuigd dat er iets moet gebeuren.

Kookpunt

De ontevredenheid over de binnenstad bereikt een kookpunt en in 2017 grijpt het gemeentebestuur in. Hengelo zet een programma op om integraal de binnenstad aan te pakken. Een grote stap, want een integrale benadering van de binnenstad was er tot dan toe niet. Nijenhuis: “Binnen de gemeente ging niemand over ‘de binnenstad’. Iedereen bekeek het door de eigen lens. Zo keek de vakdiscipline verkeer naar hoe fietsers zo snel mogelijk door de stad kunnen fietsen, maar niet naar hoe het winkelend publiek het zo aangenaam mogelijk heeft.”

“Samen met partijen uit de stad, zoals de verenigde ondernemers, vastgoedeigenaren en de vertegenwoordiging van bezoekers, hebben we een nieuw plan gemaakt. We hadden nog vijf jaar om tafel kunnen zitten, maar we zeiden: ‘We gaan nu wat doen.’ Het geloof moest terugkomen in de stad.”

In het actieplan dat de gemeente in samenwerking met de partijen uit Hengelo opstelt, is eenzelfde mentaliteit terug te lezen. Het actieplan belooft “geen wollige visie vol vergezichten en bespiegelingen over de toekomst” te zijn, maar richt zich op “concrete ambities” en “heldere acties”.

“De kern was: wat we ook doen, de leegstand lossen we niet op met nieuwe winkels. Het consumentengedrag is dusdanig veranderd dat we met een kleiner winkelbestand door moeten. We moeten de binnenstad dus compacter maken. De strategie is om het compacte deel heel hoogwaardig in te richten en in de rest van de stad te kijken waar winkels getransformeerd kunnen worden naar andere functies – in de praktijk is dat bijna altijd naar wonen.”

Reuring

De gemeente Hengelo en de provincie Overijssel steken gezamenlijk 30 miljoen euro in de revitalisering van de binnenstad. Particuliere investeerders nemen een veelvoud van dat bedrag voor hun rekening. Daarmee zijn verschillende winkelstraten, pleinen en gebieden in de binnenstad herontwikkeld.

Shishalounges en kapperszaken maken in de Marktstraat plaats voor strakke, moderne appartementen. De gemeente werkt zonder problemen mee om de vergunningen te verlenen voor woningbouw, mits er kwaliteit voor in de plaats komt, zegt Nijenhuis. “We willen dat hier een woonstraat ontstaat en het winkelen compact houden. We proberen daarop te sturen zonder het te verplichten, want dan zegt iedereen: de gemeente moet geld meebrengen.”

“Wij zien van de investeringen geen direct geld terug, maar de stad wordt er beter van,” vindt Nijenhuis. Bovendien zijn de verbeteringen aan de binnenstad niet alleen bovengronds zichtbaar. De gemeente investeerde ook in klimaatmaatregelen onder grond en de waterhuishouding.

Daarnaast zijn er al ruim 250 extra woningen gecreëerd in de stad sinds de gemeente vijf jaar geleden begon met de herontwikkeling. De komende tien jaar komen daar nog ongeveer duizend woningen bij. Daar profiteert de hele stad van, denkt Nijenhuis. “Dat mes snijdt ook aan meerdere kanten. Het leidt tot minder leegstand en zorgt voor reuring, drukte en extra klanten in de binnenstad.”

Hengelose beren

Volgens Nijenhuis werpt die strategie inmiddels zijn vruchten af. “De leegstand zit nu onder de twintig procent. We zien een ommekeer, met name sinds het marktplein klaar is.” Het succes van het marktplein is volgens hem ook te danken aan het omvangrijke participatietraject dat aan het ontwerp voorafging. Nadat een eerste ontwerpplan voor het plein op felle weerstand kon rekenen, ging het volledig van tafel. “We zijn helemaal opnieuw begonnen en hebben aan de inwoners gevraagd wat zij willen met het marktplein,” aldus Nijenhuis.

Tussen de spelende kinderen en bezoekers die op houten bankjes neerploffen, kiest Nijenhuis een plekje in het groen. “Dit was één grote, kale stenen vlakte,” zegt hij terwijl hij om zich heen wijst naar het nieuwe marktplein waar de Hengeloërs sinds de heropening in maart weer met trots over praten.

Metalen bakken met planten erin omringen lange zigzaggende houten banken. Naast een speeltuin staat een grote stalen constructie. Daar moet een rooftopbar komen, vertelt Nijenhuis. Onder de horecagelegenheid is een fietsenstalling met plek voor 250 fietsen. Aan de andere kant van het plein kijken de ‘Hengelose beren’ – standbeelden van vijf grote bronzen beren – naar een vijver met waterplanten en een stenen parcours. Iets verderop staat de St. Lambertusbasiliek, tot voor kort aan de achterkant geblokkeerd door een dertig jaar oud overdekt winkelcentrum waar alleen de Big Bazar nog een plek vond. Nu is het een open plek, waar een kerktuin wordt gerealiseerd.

Voet bij stuk

Niet alleen Nijenhuis is tevreden. In april won Hengelo de prijs voor het ‘Meest inspirerende binnenstadsproject van Nederland’. Ook de bewoners maken weer met plezier gebruik van de binnenstad. “Het is cruciaal geweest om een integrale benadering te hebben en voet bij stuk te houden. Dat was ook de grootste uitdaging,” stelt Nijenhuis.

Dat lijkt de rode draad in de aanpak van Hengelo: de gemeente weet wat ze wil. Nijenhuis: “We hebben voet bij stuk gehouden. Je krijgt altijd te maken met tegenwerking: iets moet eerder of anders. Dan zeggen we: ‘Nee, dit is ons plan.’ Wij geloven erin en we houden eraan vast.” Inmiddels is het geloof in de revitalisatie van de binnenstad van Hengelo bij alle partijen doorgedrongen, denkt Nijenhuis, en wordt het op prijs gesteld dat de gemeente koers houdt.

Nijenhuis kijkt trots naar de vernieuwde kerktuin, voor hij alweer een volgend project aanwijst: een gigantisch, maar even troosteloos parkeerterrein. Hoofdschuddend: “Je moet snappen dat je hier in de binnenstad van Hengelo bent, in plaats van op een parkeerveld in een Oost-Europees land.” Hij somt op: na de herinrichting moet hier plek zijn voor vierhonderd fietsen, het aantal autoplaatsen blijft ongeveer wat het is (zo’n 120 parkeerplekken), er komen bomen, veel groen. Lachend: “We hoeven ons nog lang niet te vervelen.”