Het duurzame ontwerpavontuur in het Amersfoortse Soesterhof

Een rondleiding door het huis van Wouter Schik is voor het bezoek even inspirerend als confronterend. De manier waarop hij met zijn gezin heeft nagedacht over duurzame toepassingen in het huis is indrukwekkend. Van de duurzame lak op de trapleuning tot de extra ruimte op het balkon om de was op te kunnen hangen zodat een droger niet nodig is. En van de duurzame waterleiding tot de levensloopbestendige inrichting van de kamers: over elk detail is nagedacht. Schiks enthousiasme werkt daarbij aanstekelijk.

Warme trui

Maar als iemand zo met duurzaamheid bezig is, begint er bij jezelf toch iets te knagen. Is het aantrekken van een warme trui op koude dagen wel genoeg? “Het is wel veel”, lacht Schik als hij na de rondleiding geconfronteerd wordt met mijn verbazing over zijn inzet. “Dat komt door mijn eigen ‘nerderigheid’, ik vind het leuk om met dit soort dingen bezig te zijn.”

De combinatie van die bevlogenheid en een lange adem is de reden dat Schik en zijn medebewoners na een traject van ruim tien jaar nu toch echt in hun zelfontworpen hof wonen. Het realiseren van de twaalf sociale huurwoningen en dertig koopwoningen had namelijk nogal wat voeten in de aarde.

Het avontuur begint in 2009, als Schik zich met enkele andere bewoners van de Amersfoortse wijk Soesterkwartier zorgen maakt om het culturele erfgoed in het gebied. Tussen de arbeiderswijk en het centraal station van Amersfoort liggen namelijk de voormalige wagenwerkplaatsen van de Nationale Spoorwegen. De NS wil de gebouwen slopen, maar veel bewoners willen de plekken behouden waar zij hebben gewerkt. Het gevoel van saamhorigheid dat ontstaat door de sloopplannen zorgt ervoor dat de bewoners zich verzamelen om mee te praten over duurzaamheid in de wijk.

Bijna niemand over

Het bedenken en ontwerpen van een eigen buurt is op dat moment nog in niemands hoofd opgekomen, maar dat verandert als het masterplan voor het gebied bekend wordt. “Dat had niets met de wijk en niets met duurzaamheid te maken”, weet Schik nog. “‘Ga ook eens wat maken bij deze tijd past’, zeiden wij. De reactie vanuit de NS was duidelijk: ‘Als jullie het allemaal zo goed weten, kunnen jullie dan zelf niet met een plan komen?’ Toen hebben we de handschoen opgepakt.”

Samen met wat medebewoners gaat Schik aan de slag. Martin Kosterman is één van hen. “De eerste jaren waren het vooral nog ideeën, maar in 2012 hebben we een vereniging opgericht omdat het toen wel wat serieuzer werd. Wouter en ik waren de eerste voorzitter en penningmeester van de vereniging. Het is wel toevallig dat wij hier samen zitten, want verder is er van het eerste uur bijna niemand overgebleven.”

De groep heeft vanaf het begin naast de focus op duurzaamheid nog twee belangrijke vertrekpunten. Allereerst de verbondenheid met de nabijgelegen volkswijk Soesterkwartier. Schik: “De wijk moest echt een sociale binding met de omgeving hebben. Niet voor niets komt nog steeds een groot deel van de bewoners uit het Soesterkwartier.”

Voor iedereen

Mede vanwege die binding staan variatie en diversiteit ook direct hoog op de agenda van de groep. “Het moet een wijk voor iedereen kunnen zijn”, legt Schik uit. “Ook dat is duurzaam, want juist zo vorm je een gemeenschap met verschillende inzichten, kennis en ervaring.” Die keuze betekende ook dat variatie in de stedenbouwkundige opzet noodzakelijk was. “Verschillende woningtypen en verschillen in de inrichting in de tuin, zodat er voor elk wat wils is. Van sociale huur tot huizen voor bewoners die zich meer kunnen veroorloven. Maar ruimtelijk moest de wijk wel een eenheid blijven. Dat was de uitdaging.”

De combinatie van bevlogenheid en een lange adem waar Kosterman en Schik het project mee begonnen, wordt in de jaren daarna steeds belangrijker. Het bedenken en ontwerpen van een zo duurzaam mogelijke en diverse wijk blijkt al geen gemakkelijke opgave te zijn. Maar om die plannen dan ook daadwerkelijk tot uitvoering te laten komen, is nog een heel ander verhaal. Kosterman: “Pas in 2016 werd het masterplan vastgesteld en is in de gemeenteraad vastgelegd dat wij als project vooruit mochten lopen op het bestemmingsplan. Toen werd ons plan ook veel concreter. De definitieve kavel werd duidelijk en we konden architecten gaan inhuren.”

Eerste bijeenkomst

De volgende stap is het zoeken naar potentiële bewoners. Alleen is ook dat in de praktijk lastiger dan gedacht. “We hadden een eerste bijeenkomst met zo’n vijftig, zestig mensen in de zaal”, vertelt Schik lachend. “Alleen daar was al heel snel niemand van over. Mensen schrikken toch van de tijd die in zo’n project gestoken moet worden. En voordat er ook maar een steen is gelegd, kost het al wel geld.”

Kosterman en Schik vertellen het verhaal vanuit het gemeenschappelijke tuinhuis, dat midden in het wijkje is gebouwd en omringd wordt door alle huizen. Om te illustreren wat voor achtbaanrit zij de afgelopen jaren hebben meegemaakt, laten ze de maquette zien die is gemaakt toen de eerste ideeën voor Soesterhof concreet werden. “Dit lijkt in niets meer op wat we hier nu hebben neergezet. Zelfs de vorm van de kavel is anders. We hadden in eerste instantie bijvoorbeeld veel gestapelde gebouwen. Maar als niemand gestapeld wil wonen, houdt het snel op.”

Tegelijkertijd, zo benadrukken ze allebei, is zo’n eerste ontwerp wel een mijlpaal. “Het zorgt direct voor verbondenheid en maakt het plan ook meteen een stuk concreter”, zegt Kosterman. “Vanaf 2016 hadden we zo’n veertig huishoudens die geïnteresseerd waren. Er valt weleens iemand af en er komt weer iemand bij, maar die groep is redelijk stabiel gebleven. In 2019 hebben we de laatste woningen verkocht.”

Scherpe gesprekken

Vorig jaar februari werden de laatste woningen van het project opgeleverd. Het tweetal kijkt met veel voldoening terug op het hele proces. Schik: “Tuurlijk was het soms zoeken, maar er zijn geen grote conflicten geweest. We hadden gekozen voor Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, dus moet je het ook met elkaar doen. Maar hoe groot wil je de groep dan maken? Er zijn zoveel dingen die gedaan moeten worden, maar je moet ook weer niet met te veel zijn als je snel besluiten wilt nemen. Dat is lastig.”

De groep kiest voor sociocratische besluitvorming om alle knopen voor de bouw van de huizen en de bijbehorende duurzaamheidsopties door te hakken. “Dat zijn scherpe gesprekken”, erkent Schik. “Het zijn belangrijke besluiten die je neemt, bijvoorbeeld over de duurzaamheidsambities. Als sommige mensen minder ver willen gaan dan anderen, krijg je vragen als: wat ben je dan wel bereid aan jouw dure keuken uit te geven?”

Kosterman kan zich de discussie rondom het energieconcept nog goed herinneren. “Die keuze was heel essentieel. Ga je voor een heel dikke isolatieschil of een bodemwarmtepomp en een dunnere isolatieschil? Er waren drie mensen die echt voor de pomp waren, maar we moesten een besluit nemen omdat een compromis geen mogelijkheid was. Twee van de drie zijn om die reden uit het project gestapt. Een iemand is over zijn bezwaar heengestapt en woont nu hier.”

Saamhorigheid

Het selecteren van de toekomstige bewoners was volgens het duo een van de belangrijkste onderdelen van het proces. Niet omdat de toelatingseisen zo streng waren, maar omdat saamhorigheid in Soesterhof een van de uitgangspunten is, legt Schik uit. “Pas je wel bij ons? Niet dat we zo streng zijn dat we alleen vegetariërs toelaten, maar je hebt met een bepaald soort binding te maken omdat je het hele project met elkaar doet.”

Kosterman knikt en vult aan: “Het gaat ook heel erg om sociale duurzaamheid. Wat is het je waard om hier met elkaar te wonen?” Betaalbaarheid is dan ook altijd een van de andere uitgangspunten van het project geweest. Niet alleen door sociale huurwoningen te realiseren, maar ook door te zorgen voor veel keuzevrijheid voor die duurzaamheid." Soesterhof is een combinatie van integrale, slimme duurzame oplossingen (zo zijn de houten gevels van de huizen zo ontworpen dat ze helpen hittestress tegen te gaan) en keuzes voor de individuele bewoners.

“Duurzaamheid was bij ons meer dan een optelsom van losse thema’s als energie of circulair, maar een geheel dat we integraal hebben opgepakt”, zegt Schik. “Maar ons doel was nooit om al bij oplevering zo duurzaam mogelijk te zijn. We zijn er voor verschillende budgetten en ambitieniveaus. Het gaat ons om de duurzame doorgroeimogelijkheden. Ik denk zelf al tien stappen vooruit, maar misschien dacht een van mijn buren bij de oplevering al: het is wel goed zo. Dat is de kracht van ons plan.”

Geen oplossing woningcrisis

Het project Soesterhof heeft door de combinatie van betaalbaarheid, zelforganisatie en (sociale) duurzaamheid de aandacht gewekt. Van omwonenden tot professionals van ver buiten Amersfoort, iedereen is benieuwd naar de mogelijkheden van het project. “Is dit het model van de toekomst? Nee, hier gaan we de woningcrisis niet mee oplossen”, reflecteert Kosterman. “Wij hadden de tijd ook mee. 42 woningen op een hectare, dat zou in deze tijd van woningnood sowieso anders zijn. Dit project is destijds omarmd door de crisisperiode. Ik geloof niet dat gemeenten voor drukke stedelijke gebieden zitten te wachten op Collectief Particulier Opdrachtgeverschap.”

Maar, benadrukt hij, voor duurzaamheid heeft het project wel een voorbeeldfunctie. “Ten opzichte van eerdere plannen laten we zien dat er veel meer mogelijk is. Sociaal duurzaam leven en milieutechnisch bouwen gaan perfect samen, vooral ook omdat je het samen doet. Vanuit de gezamenlijkheid kom je tot betere oplossingen.”

Hoewel het hof er voor een buitenstaander zo goed als af uitziet, denkt het tweetal daar heel anders over. De duurzame reis stopt voor hen nooit. Schik: “We kunnen en willen nog zoveel doen. Van elektrische deelauto’s tot zonnepanelen op het tuinhuis en van een gezamenlijke klusruimte tot extra opvangvoorzieningen voor regenwater. Tijdens de bouw moesten we keuzes maken vanwege de betaalbaarheid, maar nu kunnen we aan de slag. Voor ons begint het wonen nu pas.”