Opinie De toevallige samenkomst van de coronacrisis en de uitwerking van de nationale omgevingsvisie, is volgens columnist Daan Zandbelt een unieke kans. Het biedt de mogelijkheid de grote ruimtelijke opgaven in Nederland met visie aan te pakken. “En dit is precies het soort perspectief waar we als land naar snakken.”
Zelfs voor de grootste optimist is het niet te ontkennen: Nederland struikelt van crisis naar crisis. Het afgelopen jaar wisselden de nieuwskoppen zich af. Denk maar aan de crisis op de woningmarkt, onenigheid over het halen van klimaatdoelen (Urgenda en Klimaatakkoord), de stikstofkwestie (PAS), PFAS en nu ook nog corona. De actuele recorddroogte dreigt in deze stortvloed van crises zelfs over het hoofd te worden gezien.
Tot voor kort was de pavlovreactie van het Rijk er steeds een van ‘pappen en nat houden’. Steeds werd 'het gat in de dijk' gerepareerd met een quick fix, pijnlijke structurele of complexe maatregelen werden koste wat kost vermeden. Maar dat lijkt nu door de opeenstapeling van crises te veranderen. Het besef dringt door dat structurele, samenhangende maatregelen nodig zijn. En wel nu!
In de coronacrisis toont het Rijk een verfrissend ander gezicht. En dat is niet alleen beeldvorming, getuige het doortastende, eensgezinde optreden van het kabinet dat ministeries overstijgt. De open houding richting samenleving en andere overheden is een openbaring.
Dat deze nieuwe houding meer dan een incident is, blijkt eens te meer uit de Kamerbrief over de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Hierin wordt Nederland een perspectief geboden hoe de grote kwesties te gebruiken om van Nederland een (nog) aantrekkelijker land te maken.
Zo wil het Rijk graag voor elke regio in Nederland, samen met andere overheden, een zogenoemde omgevingsagenda maken. Hierin worden opgaven, zoals woningbouw, energietransitie en verduurzaming van de landbouw – voor het eerst – in samenhang bekeken en worden de benodigde investeringen in die grote opgaven ook ingezet om de regio's als geheel te versterken.
Dit is precies het soort perspectief waar we als land naar snakken. Lang beoordeelde Mark Rutte zo’n vergezicht 'als de olifant die het uitzicht belemmert'. Maar diezelfde Rutte geeft elke donderdagochtend les op het Johan de Witt VMBO in Den Haag. Zijn leerlingen komen niet (alleen) omdat ze school zo leuk vinden, maar vooral omdat ze weten dat het een investering is in ‘later’. Precies voor die investering in 'later' dient de combinatie van perspectief en project. Een perspectief is geen blauwdruk, maar eerder een soort verloren bekisting. Zie het als een handig middel om de beslissingen over projecten van vandaag te toetsen en de vraag te stellen of die ons brengen waar we later ongeveer willen uitkomen. Wat daarbij ook helpt? ‘Red Bull’-projecten, met louter kortetermijnvoordelen afserveren. En: een ‘vooruitschuifbelasting’ invoeren. Zo'n belasting wordt geheven op het nalaten van structurele investeringen die wel nodig zijn om het beoogde perspectief in beeld te houden.
De toevallige timing van de NOVI is gunstig. De coronacrisis geeft momentum om grote, breed gedragen investeringen voor de lange termijn te doen. In meerdere transities die we al lange tijd niet weten door te zetten. Flatten the curves. Niet alleen van het aantal coronabesmettingen, maar ook van klimaatverandering, woningnood en stikstofuitstoot. Hoe bemoedigend ook, de nieuwe houding van het Rijk is nog pril en onzeker. Het is een eerste stap op een lange en best ingewikkelde weg, maar ze verdient alle steun en lof.
Het is nu of nooit!
Cover: Robin Duister
Cover: ‘GO Column Daan Zandbelt’ door Robin Duister (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)
Door Daan Zandbelt
Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving en partner bij De Zwarte Hond, een ontwerpbureau voor architectuur en stedenbouw in Rotterdam.
