Het World Food Center in Ede verbindt natuur en stad: “Het landschap loopt over de gebouwen heen”

Het World Food Center staat in een bosachtig gebied, op de grens van de Veluwe en de stad Ede. De komende jaren worden op het voormalig militair terrein zo’n 800 woningen gebouwd. In oude kazernes en nieuwe gebouwen komen tienduizenden vierkante meters commerciële ruimte. De eerste woningen zijn vorig jaar opgeleverd. Hoewel er op een steenworp afstand nog druk gebouwd wordt, lijkt het alsof de bebouwing er al jaren staat. De woningen zijn slim in het landschap ingepast en sluiten aan op het natuurlijk reliëf. Tegen de gevels groeien klimplanten, die al tot twee verdiepingen hoog komen. Op veel plekken liggen wilde bloembedden en bewoners hebben hun veranda’s gezellig ingericht. Van een desolate nieuwbouw-atmosfeer is absoluut geen sprake.

“Het landschap is de drager van het plan,” vertelt Gonny Doornbos, ontwikkelingsmanager bij BPD Bouwfonds Gebiedsontwikkeling. Samen met Green Real Estate en Van Wijnen voert het bedrijf de gebiedsontwikkeling uit. “We wilden het bos in de hele wijk betrekken. Dat heeft de structuur van de bouwvelden bepaald: ze zijn allemaal door groen omgeven.” Verschillende natuurlijke assen doorsnijden het terrein. Historische houtwallen en nieuw aangelegde groene aders lopen oost-west en noord-zuid door het gebied. Zo ontstaat een dambord van bouwvelden met woningbouwprojecten die gefaseerd worden ontwikkeld.

Prominente plek

De natuurinclusieve insteek van het World Food Center trekt de aandacht. Eerder dit jaar won het project de SKG publieksprijs voor gebiedsontwikkelingen met een duurzame, integrerende visie. Regelmatig komen geïnteresseerde ambtenaren uit andere gemeentes voor een rondleiding over het terrein. Hoe slaagt Ede erin om de natuur zo’n prominente plek in een gebiedsontwikkeling te geven? Doornbos wijst op goed uitgewerkte ambities van de gemeente, die samen met de ontwikkelaars vorm hebben gekregen. “Het stellen van heldere doelen, en je daar vervolgens ook aan houden, is een voorwaarde om bijzondere projecten te laten slagen. Dat zorgt voor een soepele samenwerking. Dan kunnen wij als ontwikkelaar op koers blijven, ook als er hobbels op de weg zijn.”

Het woonwijkje De Veluwse Proeftuin is vorig jaar opgeleverd en ligt aan de rand van het World Food Center, tegen het Sysseltse bos aan. Een ‘steilrand’ van enkele meters hoog vormt de natuurlijke grens van de wijk. Vanaf deze scherp aflopende aarden richel gaat het terrein verder omlaag richting de oude kazernes en de stad. Het hoogteverschil van in totaal zo’n 20 meter is sterk bepalend voor de inrichting van het hele gebied.

“De bebouwing die tegen de steilrand aanligt, zorgt voor een verbinding met de Veluwe,” zegt landschapsarchitect Martine van Vliet, die namens Loos van Vliet verantwoordelijk is voor het landschapsontwerp van de ontwikkelaar van het World Food Center. “Gebouwen en groen wisselen elkaar af. Bebouwing staat haaks op de bosrand, zodat het landschap tussen de blokken doorloopt. Daar hebben we collectieve tuinen en openbaar groen aangelegd. Privé- en openbaar terrein vloeien in elkaar over. Zo blijft het Sysseltse bos toegankelijk voor alle bewoners van het gebied.”

Gedeelde verantwoordelijkheid

In de Veluwse Proeftuin zijn de grondgebonden woningen zonder eigen tuin opgeleverd. Aan de achterkant hebben de bewoners een privé-terras van zo’n twintig vierkante meter, dat uitkijkt op een collectieve tuin. Die delen ze met hun buren uit hetzelfde rijtje huizen en de achterburen. Een open tuin met bloemrijke borders, fruitbomen en picknicktafels. Mensen ontmoeten elkaar en het zorgt ervoor dat buurtbewoners een verantwoordelijkheid delen: de gemeenschappelijke tuin is in beheer van de buurt zelf. Daarom staat er ook een ‘buurtschuurtje’ waar tuingereedschap kan worden opgeborgen. “Het totale aantal vierkante meters zou ongeveer hetzelfde zijn als iedereen een eigen tuin heeft,” stelt Reinier Ubels van MIX architecten, die de appartementen in de Veluwse Proeftuin hebben ontworpen. “Maar dan staat er om elke tuin een schutting heen. Een collectieve tuin zorgt voor een veel opener aangezicht, en veel meer onderlinge verbinding tussen buren. Het is een andere manier van wonen.”

Voor de ontwikkelende partijen was het een beetje spannend om de privé buitenruimtes van woningen te beperken. Maar volgens Doornbos is er een doelgroep bereikt die enthousiast wordt van deze woonvorm. “De waardering voor wonen in het groen groeit. Tegelijkertijd passen we in elk bouwveld een net iets ander concept toe. We gaan nu weer woningen met een grotere eigen tuin bouwen. We blijven inspelen op de markt.” De natuurlijke ligging én de goede bereikbaarheid van de locatie maken dat ook Randstedelingen in het World Food Center zijn komen wonen. Doornbos: “De eerste bouwblokken zijn een visitekaartje voor de rest van het project. Het laat zien dat deze manier van wonen kwaliteit biedt. Waarom zou je een eigen tuintje willen, als je zoveel natuur tot je beschikking hebt?”

Inheemse en eetbare planten

De beplanting is een wezenlijk onderdeel van het gebiedsontwerp. Overal in het World Food Center is het groen zoveel mogelijk inheems. Of het is, helemaal in stijl, eetbaar. Over veranda’s groeien wijnranken en langs gevels klimt hop omhoog. Ook zijn appel- en vijgenbomen geplant. Er is zelfs venkel in de grond gezet – hoewel die puur voor de sier is. Bewoners lijken daardoor geïnspireerd te raken: een jaar na oplevering staan op balkons de eerste privé-vijgenbomen. De gemeente gaat een voedselbos inrichten op een van de grote natuurlijke assen die door het gebied lopen. Bewoners kunnen er dan vruchten en noten plukken, en elkaar ontmoeten.

“Het landschap loopt over de gebouwen heen,” zegt Van Vliet. Langs de bosrand is er redelijk veel open ruimte tussen de woningen. Door met hout in aardse kleuren te werken, gaan de gebouwen nog meer op in de omgeving. Bovendien groeien er tegen de gevels allerlei planten aan, en zijn op platte daken daktuinen aangelegd. Richting de stad wordt de bebouwing steeds dichter, en de gevels steniger. De voormalige kazernegebouwen vormen de connectie met stedelijk Ede. In de kazernes zijn commerciële ondernemingen gevestigd, zoals een innovation hub voor start-ups in de voedselindustrie en een congrescentrum dat zich specifiek op die sector richt.

Gemeentelijke ambities

De gemeente Ede heeft zich met zeven buurgemeentes verenigd in de Regio Foodvalley. Die moet zich gaan ontwikkelen tot een internationaal centrum voor voedselinnovaties. Op zich geen gekke gedachte: de wereldwijd bekende Wageningen University is er immers gevestigd. Via een Regio Deal werken overheden, ondernemers en onderzoeksinstellingen aan economische ontwikkelingen rondom duurzame landbouw en voedsel. Ook heeft de regio in een Woondeal afgesproken om tot 2030 25.000 woningen te bouwen. Met het World Food Center, waar innovatieve voedselbedrijven en natuur centraal staan, geeft Ede handen en voeten aan die ambities.

Natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen staan bij de gemeente Ede hoog op de agenda. Voor de inrichting van het groen is aan de hand van een gemeentelijk handboek vol natuurinclusieve ontwerpprincipes gewerkt: van het installeren van natuurvriendelijke buitenverlichting tot het creëren van schuilmogelijkheden voor dieren. Ook aan de waterhuishouding is uitgebreid aandacht besteed. Op de Veluwe ligt het grondwater op liefst 30 meter diepte. Het vasthouden van water voor de vergroening is daarom een belangrijk uitgangspunt. “Vanuit de gemeente lag er een redelijk strenge eis om al het water op eigen terrein te bergen. Dat leverde een puzzel op,” vertelt Van Vliet. “Zo hebben we de daktuin van een woontoren voorzien van een krattenlaag die water opslaat. Ook hebben we wadi’s aangelegd. Doordat er in het gebied grote hoogteverschillen zijn, was het passen en meten om ervoor te zorgen dat water niet richting woningen gaat stromen. We moesten meedenken met het landschap.”

Voorzieningen toevoegen en weghalen

Naast grondgebonden woningen staan er appartementencomplexen en gestapelde woningen in de Veluwse Proeftuin. In gebouwen met koopappartementen zijn op de begane grond gemeenschappelijke woonkamers ingericht. Direct naast de entree is een grote ruimte met keuken, tafels, stoelen en banken. Bewoners kunnen er een verjaardagsfeest of bridgeavond organiseren, of een kopje koffie drinken. Ubels vertelt dat buurtbewoners ook van elkaars ruimtes gebruik maken. “Een tijdje terug hadden appartementsbewoners de huiskamer gereserveerd voor een babyshower. Maar het was lekker weer, dus vroegen ze aan de buren of ze bij hen in de collectieve tuin mochten zitten. Dat vond iedereen prima.” Doornbos benadrukt dat de gedeelde voorzieningen vanaf oplevering in handen van de bewoners zijn: “Wij hebben in het ontwerp een voorzetje gegeven. We zijn heel benieuwd wat bewoners er samen van gaan maken.”

Ook het parkeren is in het World Food Center anders geregeld dan gebruikelijk in veel nieuwbouwwijken. “We willen het natuurlijke landschap zoveel mogelijk benadrukken. Dan helpt het niet als er overal auto’s staan,” merkt Doornbos op. Auto’s worden zoveel mogelijk uit het straatbeeld geweerd door slim gebruik te maken van bestaande hoogteverschillen. Parkeren gebeurt in verzonken benedenverdiepingen van appartementencomplexen, onder carports, of parkeerplaatsen worden in natuurlijke laagtes ingepast. De parkeernorm per woonveld is relatief laag. De consequentie daarvan is dat bezoekers in de toekomst hun auto aan de rand van het gebied moeten parkeren in een grote parkeergarage met plek voor 500 tot 600 auto’s. Doornbos: “Zo stimuleer je ook nog eens dat mensen een extra wandelingetje maken.”

Kwaliteit van de locatie

De komende jaren gaan de overige deelgebieden van het World Food Center gefaseerd ten uitvoer worden gebracht. Zo wordt aan de westkant van de Veluwse Proeftuin op dit moment gebouwd aan een complex met sociale huurwoningen. Ook daar wordt geïnvesteerd in de kwaliteit van het groen.

Het slagen van de natuurinclusieve inrichting op het World Food Center komt volgens architect Ubels in de eerste plaats door de kwaliteit van de locatie zelf. “De natuur is hier zó dwingend aanwezig,” zegt hij. “Daardoor voel je een extra verantwoordelijkheid voor de keuzes die je maakt. Zeker met alle actuele discussies over natuurlijk bouwen, klimaatadaptatie en collectieve woonvormen in je achterhoofd. Het landschap is een heel mooie verbinder – voor mensen met de natuur, maar ook met elkaar.”