Hoe de grote opgaven in het landelijk gebied moeten worden aangepakt

Een groep experts die op verzoek van de Tweede Kamer onderzoek doet, een lerende evaluatie van het Planbureau voor de Leefomgeving en het Athena instituut van de VU en (emeritus) hoogleraren die zich over de kwestie buigen. De versterking van de uitvoeringskracht voor de opgaven in het landelijk gebied is de afgelopen maanden aan veel belangrijke vergadertafels besproken. Niet gek wanneer je kijkt naar de opgaven die er liggen. Van het verminderen van de uitstoot van stikstof tot het tegengaan van broeikasgasemissies en het verbeteren van de biodiversiteit en de waterkwaliteit.

Geen rijksprogrammaeenheid

Reden voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) om leden van de topmanagementgroep van de Algemene Bestuursdienst te vragen hoe het Rijk zich het beste kan voorbereiden op de uitdagingen die liggen te wachten. In het eind vorige maand verschenen rapport Regie nemen en samenwerken verkennen de ambtenaren de mogelijkheden om “de uitvoeringskracht voor de opgaven in het landelijk gebied te versterken.” Het ministerie heeft in deze discussie volgens de auteurs een bijzondere verantwoordelijkheid omdat landbouw en natuur het grootste ruimtebeslag leggen op het landelijk gebied.

De belangrijkste conclusie: zet niet een geheel nieuwe uitvoeringsorganisatie op om het landelijk gebied op de toekomst voor te bereiden, maar zoek juist de combinatie tussen oud en nieuw en werk als één overheid. De topambtenaren adviseren een nationale programmaeenheid op te zetten, die “nadrukkelijk geen rijksprogrammaeenheid is” maar wordt gevormd door medewerkers uit verschillende overheden.

Daarnaast moeten bestaande uitvoeringsorganisaties hun kennis en expertise bundelen en moet de uitvoeringskracht bij de medeoverheden, voornamelijk bij de provincies als het aan de deskundigen ligt, worden versterkt. “Uitgangspunt in dit rapport is de huidige verdeling van verantwoordelijkheden en taken. De provincie is de gebiedsautoriteit en is als zodanig eerste aanspreekpunt voor de uitvoering in de gebieden.”

Samenwerking en vertrouwen

Twee andere onderdelen van de strategie die het landelijk gebied op organisatorisch vlak moet klaarstomen voor de toekomst, zijn een grond- en een kennis- en expertisefaciliteit. Deze twee organisaties moeten ondersteuning bieden aan de overheden die zich met het landelijk gebied bezighouden. Ook kunnen zij in de toekomst helpen bij het zoeken naar meer kennis, mankracht en middelen. Specifiek aandachtspunt bij de uitvoering is volgens de onderzoekers “de sleutelfactor die grondbeleid speelt in de transitie in het landelijk gebied.”

Met dit advies sluit het rapport aan bij aanbevelingen die andere experts hebben gedaan. Ook de eerdergenoemde studiegroep die op verzoek van de Tweede Kamer onderzoek deed naar dit onderwerp, pleitte voor meer middelen en het opzetten van grondinstrumenten als een grondfonds. De huidige rijksmiddelen zijn volgens de groep bij lange na niet voldoende om de geschetste transities te kunnen bekostigen.

Tot slot benadrukken de auteurs dat de sociale impact van de transitie in het landelijk gebied niet moet worden onderschat, evenals het belang van samenwerking en vertrouwen. Zelf omschrijven ze deze laatste aanbeveling als “misschien een open deur, maar zonder onderling vertrouwen is het risico dat de doelen niet tijdig worden behaald levensgroot. De opgaven in het landelijk gebied zijn van een dusdanige omvang, complexiteit en urgentie dat niet één partij dit alleen op kan pakken. Drie factoren die aandacht vragen bij een verdere uitwerking zijn de sociale impact van de transitie van het landelijk gebied, de vertrouwensrelaties tussen partijen en de tijd die nodig is om tot uitvoering te komen.”