Hoe een navigatieapp het autoverkeer kan sturen voor een meer leefbare stad

Er is weinig plek meer voor de auto in de verdichte stad. Veel Nederlandse steden ondervinden de negatieve effecten van het autoverkeer. Denk aan onveilige situaties op straat of luchtvervuiling. Deze steden nemen ingrijpende maatregelen om de auto uit het straatbeeld te weren. Zo zette de stad Groningen al flinke stappen door straten voor auto’s af te sluiten en parkeernormen te verlagen, verlaagde gemeente Amsterdam een jaar geleden de maximumsnelheid van vijftig naar dertig kilometer per uur in de stad en worden er steeds meer emissiezones ingesteld voor een betere luchtkwaliteit. Zelfs tegen scheurende elektrische fietsen komen verschillende Europese steden in opstand. Zij testen een systeem dat de maximale snelheid van e-bikes op afstand kan verlagen, bijvoorbeeld wanneer de snelle fietsers een school passeren.

Een andere route

Het enige probleem met deze maatregelen: ze worden door een ander opgelegd, met het risico dat ze resulteren in irritatie of opstandigheid onder automobilisten. We herinneren ons maar al te goed de opstanden die ontstonden bij de afsluiting van Amsterdamse Weesperstraat. Onderzoekers van the Responsible Sensing Lab, een samenwerking tussen het AMS Institute en de gemeente Amsterdam, testten daarom een andere insteek: Driving for Values. Dit nog fictieve systeem is een alternatieve navigatieapp waarmee automobilisten de keuze krijgen om een ‘sociale route’ te nemen waarmee de leefbaarheid en gezondheid in de stad worden bevorderd en andere sociale waarden worden meegenomen.
Waar navigatieapps nu vooral de snelste route berekenen, kan dit systeem bijvoorbeeld op bepaalde tijdstippen een school vermijden om gevaarlijke situaties te voorkomen of vanwege de grootte van de auto een ruimere straat kiezen. De gemeente zou volgens de onderzoekers met een dergelijk systeem een handige tool in handen hebben om het gebruik van openbare ruimte te managen.

Samen met experts van het ESDiT consortium (Ethics of Socially Disruptive Technologies) en vertegenwoordigers van het Smart Mobility Program van de gemeente Amsterdam, publiceerde The Responsible Sensing Lab onlangs de resultaten van het onderzoek. Centraal stond de vraag hoe deze sociale routes het best aangeboden kunnen worden en hoe de kans wordt vergroot dat automobilisten ze ook werkelijk omarmen. Aan de deelnemers aan het onderzoek werd gevraagd een testversie van de app in gebruik te nemen en tevens werden hun ervaringen opgetekend.

Wat werkt?

De onderzoekers testten verschillende varianten van de app waarbij deelnemers andere informatie voorgesteld kregen. Soms gaf de app voor de reis verschillende routes aan waarbij de impact op basis van milieu of leefbaarheid per route werd getoond. Deze methode werd vergeleken met een variant waarbij de app zelf de meest ‘sociale’ route bepaalde. Er werd getest hoe deelnemers reageerden op de taal van de app door de positieve of negatieve impact van de route te benadrukken. Ook werd er getoetst wat er beter werkt: een gemeente die de sociale waarden vooraf bepaalt of de bestuurder die zelf vooraf bepaalt welke waarden het belangrijkst zijn.
Zelfs kwamen de onderzoekers met een creditsysteem, waarbij de gebruiker in de app beschikt over een bepaald aantal punten. Bij het nemen van een snelle route worden er dan meer punten afgetrokken dan bij een sociale route. Wie deze punten geeft of wat er gebeurt wanneer de punten op zijn, bleef nog onduidelijk.

Uit de afweging van verschillende varianten blijkt: onder bepaalde voorwaarden zien de deelnemers het Driving for Values-systeem wel zitten. Maar, zij moeten niet hun gevoel van autonomie kwijtraken. De onderzoekers stellen dat voor een betere acceptatie van de app de gebruikers het gevoel moeten hebben dat de snelste optie altijd nog aanwezig is. Het positief nudgen met de voordelen van de alternatieve route werkt beter dan een gebruiker op de vingers tikken voor de negatieve impact van hun route. En bovenal moeten de effecten van de verantwoorde route duidelijk zijn: de gebruikers moeten weten waar zij het voor doen en concepten als leefbaarheid en duurzaamheid moeten tastbaar worden gemaakt.

Maar, wie gaat uiteindelijk die sociale waarden bepalen? Enerzijds wilden de deelnemers zelf hun waarden vooraf vaststellen en steeds de optie krijgen om zelf een afweging te kunnen maken, anderzijds mag het gebruik van de app niet te veel moeite kosten. Uit de resultaten blijkt dat er geen duidelijke voorkeur is bij de deelnemers om zelf hun sociale waarden vooraf te bepalen, of dat een gemeente dit voor hen doet.

Stel dat de app nu op de markt zou komen, dan is dit volgens de onderzoekers het ideaalbeeld: een systeem geïntegreerd in navigatieapps als Google Maps of Waze, waarbij de gebruiker weet wat de positieve impact is van de betere route en begrijpt hoe het systeem tot de voorgestelde routes komt. Burgers en gemeente bepalen samen door middel van een referendum de sociale waarden van de app en door middel van openbare campagnes wordt er draagvlak gecreëerd. Zo komt de motivatie vanuit de automobilisten zelf en voelen zij zich vrij om zelf te kiezen. Bovendien zou de app wanneer mogelijk de automobilist kunnen aanmoedigen ook eens de fiets of de benenwagen te pakken.

Het probleem blijft

Maar, met een app los je natuurlijk niet alles op, want het autoverkeer blijft. De gemeente zou, volgens de onderzoekers, breed in moeten zetten op de bewustwording van sociaal gedrag op de weg en een bewust gebruik van de auto, door op alternatieve manieren de automobilisten aan te spreken. Wie hoopt dat binnenkort de app al te downloaden is, wordt helaas teleurgesteld. Het onderzoek is een eerste stap, maar vraagt om verder onderzoek naar de beste toepassing om de acceptatie ervan te garanderen. Wel maakt nieuwe wetgeving vanuit de EU rondom Real-Time Traffic Information het binnenkort mogelijk voor overheden om meer informatie te verzamelen over de real-time situatie in het verkeer. Hierdoor kan er efficiënter kan worden gestuurd om files te voorkomen. Bestuurders worden beter gewaarschuwd voor gevaarlijke situaties op de weg. Daardoor bestaat er al een wettelijke basis om een systeem als Driving for Values te integreren in bestaande navigatieapps.