Hoe Eindhoven vorm geeft aan ontwikkeling en transformatie

Bijeenkomst wethouders en adviseurs gemeente Delft en Eindhoven

Philips was Eindhoven en Eindhoven was Philips. Operatie Centurion en tal van reorganisaties die daarop volgden maakten in de jaren negentig van Eindhoven een stad die steeds minder om Philips draaide. Wethouder Staf Depla vertelt dat als gevolg van deze ingrijpende reorganisatieronde het aantal banen bij deze multinational in Eindhoven in die periode terugliep van 110.000 naar 70,000. “Iedereen gaat vervolgens rouwen om het verleden dat niet meer terugkomt.”
De wethouder uit Eindhoven vertelt dat de voorzitter van de TUe, de lokale Kamer van Koophandel en de gemeente vervolgens de koppen bij elkaar staken. Het was duidelijk dat er iets moest gebeuren om Eindhoven een nieuwe impuls te geven. De werkgelegenheid in de regio was in het geding. Belangrijk punt ook het behoud van kennis. Al die mensen, met hun deskundigheid en expertise, waren er nog. Depla noemt het een ecosysteem: die mensen die dankzij hun kennis en ervaring en onderlinge contacten en uitwisseling van ideeën nog altijd voor een vruchtbare voedingsbodem zorgden (en zorgen) in de regio. Ze vormen een sterke troef en het was belangrijk om hen te behouden voor Eindhoven en de omliggende gemeenten.

Brainport
De toenmalige bestuurders kozen voor een Triple Helix samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven om het tij te keren in de regio Eindhoven. In 2005 wordt Stichting Brainport, een kennisplatform waarin al deze partijen zitting hebben, opgericht. Het is uitgegroeid tot een samenwerkingsverband tussen de 21 regiogemeenten, bedrijven (denk aan: Philips, ASML, VDL, NXP) en kennisinstellingen die actief zijn in deze regio. Het draait binnen Brainport om vier programma’s: Basics, wat heeft te maken met ontsluiting van het gebied, Business, dus bedrijvigheid, en Technologie. Iets waar volgens Staf Depla het aanwezige R&D klimaat mee wordt bedoeld. “Wil je concurrerend blijven dan moet je je innovatie versnellen. Dat lukt alleen maar als je dat met meerdere partijen doet. Dus met elkaar.” Als vierde programmapunt noemt hij People en Talent. Volgens de wethouder moet er genoeg gekwalificeerde menskracht voorhanden zijn, en moet het vestigingsklimaat zo aantrekkelijk zijn dat “Ze daarom deze kant op willen komen". Dat is een succesfactor voor groei. Die samenwerkingscultuur die we hier hebben, dat is niet iets wat zomaar verdwijnt. Het is nu zelfs opener dan toen. Het is reden voor instellingen uit de hele wereld om hier aan te haken.”
Wethouder Raimond de Prez van de gemeente Delft, vertelt dat zijn gemeente ook meer kenniswerkers naar zich toe wil trekken. “De TU Delft is groot en ook internationaal aantrekkelijk. De bedrijven in Delft zijn wat kleiner in omvang dan hier in Eindhoven het geval is.”

Discussiebijeenkomst
De delegatie uit Delft is vooral naar Eindhoven gekomen om te leren van de ervaringen van Eindhoven met en naar aanleiding van de opzet van een Brainport, tijdens de discussieochtend. De kernvraag voor wethouder Raimond de Prez, Harry van Dongen van de gemeente Delft en Isidoor Hermans en Ad Alderliesten (beide van Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft) is wat de belangrijkste lessen zijn die daarmee samenhangen als het gaat om de gebiedsontwikkeling in de universiteitsstad Eindhoven. Ze willen ook weten wat Eindhoven heeft gedaan om naar aanleiding van het vertrek van Philips-activiteiten de economie te versterken en hoe deze ambitie staat tot wonen en bereikbaarheid. “Als ik naar Eindhoven kijk, dan zie ik een enorm succes”, zegt Ad Alderliesten. ”De samenwerking tussen onder andere de gemeente en de TUe draagt denk ik sterk bij aan het succes.”
Begin dit jaar kwam de commissie-Deetman met een advies richting Delft om vooral in te zetten op versnelling en verdieping van de kennisstrategie. Delft moet volgens de oud-burgemeester van Den Haag kunnen uitgroeien tot een technologiestad van formaat. De stad moet kortom aantrekkelijker worden voor kennisintensieve bedrijven en instellingen én hun medewerkers. Wethouder Raimond de Prez geeft aan dat er natuurlijk ook nu al steun wordt geboden aan studenten die een business willen beginnen. YES Delft is een voorbeeld van succes in die richting; startende bedrijfjes vinden hier onderdak in een stimulerende en innovatieve omgeving. “Toch zijn er nog te weinig die uiteindelijk in Delft blijven hangen.”

Aantrekkelijke stad
Los van de aandacht voor innovatie en samenwerking tussen het bedrijfsleven, de TUe, hoge- en mbo-scholen en de gemeente, heeft Eindhoven de laatste jaren ook sterk ingezet op gebiedsontwikkeling. Oude (lege) kantoorpanden werden getransformeerd. Een aansprekend en alom bekend voorbeeld vormt Strijp S, een voormalig bedrijventerrein in Eindhoven dat voor operatie Centurion toebehoorde aan Philips. Nu is het ook een woongebied waar ook ruimte is voor innovatieve bedrijven, winkels en leisure.”We kijken waar behoefte aan is, pas daarna gaan we kijken naar geld”, zegt wethouder Staf Depla over de keuzes die de gemeente heeft gemaakt en maakt als het gaat om wonen in de stad Eindhoven. “Er komen mensen uit de hele wereld deze kant op.” Alhoewel Delft nu niet beschikt over vergelijkbare leegstaande oude fabrieks- en kantoorpanden zoals in Strijp S, kan dit concept voor de toekomst aantrekkelijk zijn.
Bij een aantrekkelijk leefklimaat, draait het niet alleen over wonen. “Als je aantrekkelijk wilt blijven voor talent uit de hele wereld, dan moet ook het voorzieningenniveau op peil blijven. Dit moet passen bij de stedelingen en de kenniswerkers.”
Eindhoven zet zich in om cultuuruitingen te stimuleren. Ook al komt er weinig rijksgeld naar de Brabantse regio voor investeringen in cultuur. Vandaar dat de Brabantse gemeente veelal kiest voor festivalachtige evenementen. Die zijn volgens de wethouder snel renderend.
Ook onderwijs is een item dat moet meebewegen vanwege de internationalisering. Er komen steeds meer kenniswerkers richting de lichtstad en expats blijven vaak ook langer. Dit heeft implicaties voor het onderwijsaanbod. De internationale school is nu al te klein en er wordt nagedacht over een breder aanbod internationaal onderwijs. Ook op MBO niveau.



De regio Eindhoven is kortom druk bezig zich verder te ontwikkelen. Er is van alles in beweging. De Triple Helix aanpak van Stichting Brainport heeft plaats gemaakt voor een Multi Helix aanpak. Brainport is niet langer alleen een driehoek tussen overheid-bedrijfsleven-onderwijs, schrijft de stichting op de eigen website. Ook burgers, klanten, consumenten, investeerders, designers en corporaties haken aan. Wethouder Staf Depla vertelt dat Brainport ook is ontsloten voor internationale bedrijven. “Dat is iets wat we nu aan het doen zijn.” De regio Eindhoven moet steeds aantrekkelijker worden voor buitenlandse bedrijven en investeerders. Depla vertelt wat de volgende stap is: “Er zijn een paar grote maatschappelijke vraagstukken in de wereld: duurzame mobiliteit, duurzame energievoorziening, gezond ouder worden en veiligheid – voedselveiligheid.” Het is de ambitie van Eindhoven om zich op die terreinen te profileren. Daar kunnen ook de bewoners van Eindhoven van profiteren, volgens de wethouder. Of het succes van Eindhoven één op één over te nemen is door andere regio’s of gemeenten is maar de vraag: “Philips is een grote international die bepalend is geweest voor dit gebied. Dat maakt het misschien ook wel wat lastiger voor andere gemeenten om zo iets te kopiëren. Omdat niet iedere gemeente zo’n sterke speler heeft gekend, die ook heeft geïnvesteerd in het gebied.”

Lessen
Ter afsluiting van de bijeenkomst vertellen de deelnemers wat zij zien als de belangrijkste lessen, dus wat zij hebben opgestoken van de gedachtewisseling.

Isidoor Hermans (Directeur Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft): “Het is belangrijk om met elkaar een focus te zoeken en die focus vast te houden. Het inzetten op kenniswerkers heeft op alle beleidsterreinen binnen een gemeente consequenties; van werk, huisvesting tot onderwijs en cultuur. Dit betekent continue en gerichte aandacht op deze terreinen om de ambities in deze waar te maken.”

Harry van Dongen (adviseur en programmeur Vastgoed gemeente Delft): “Geduld is een mooi iets. Het is belangrijk om rekening te houden met de lange termijn ontwikkelingen.”

Raimond de Prez (wethouder Delft): “Het is belangrijk om een gebied open te stellen voor iedereen. Ik heb vandaag prachtige voorbeelden voorbij zien komen. Het is goed om te laten zien dat er reuring is in een gemeente, zodat je mensen trekt. In Delft hebben we oude fabriekshallen waar van alles gebeurt. Die worden denk ik nog onvoldoende uitgenut.”

Staf Depla (wethouder Eindhoven): “We werken als regio samen met de regio Amsterdam en de Zuidvleugel. We zitten daar heel vaak met Den Haag en met name Rotterdam aan tafel. Ik vind het interessant om te zien wat er in Delft speelt en te zien wat voor dynamiek er achter zit.”

Camille Wildeboer Schut (strategisch adviseur bij de gemeente Eindhoven): “Het succes van Eindhoven is ook die van de regio. Het vraagt een scherpe, eenduidige visie en voortdurende en gemeenschappelijke inspanningen van bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden op de schaal van de regio, het daily urban system, waarin mensen werken, wonen en verblijven. Dat gaat niet zomaar. Dat moet je blijven vertellen. Voor met name draagvlak bij overheden is nodig dat voortdurend het verhaal wordt verteld hoezeer de 3-helix op regionale schaal onderling is verbonden, op elk niveau. In ‘Brainport in bedrijf’-bijeenkomsten vertellen ondernemers in de regio, bijvoorbeeld toeleveranciers van grote bedrijven zoals Philips en ASML, aan hun gemeenteraden wat zij doen, wat zij bereikt hebben met de samenwerking en wat zij nodig hebben.”

Jos Roijmans (Programmamanager Spoorzone Eindhoven): “In gebiedstransformaties focus houden op gewenste stip op de horizon, waarbij functies belangrijker zijn dan daartoe benodigde stenen; daarbij oog houden voor benodigde planningsflexibiliteit en risico-afdekking.” 

“Vanaf moment aankoop vm. Philips-eigendom Strijp-S directe openstelling, evenementenorganisatie en tijdelijke verhuur; enerzijds voor ontdekking en affichering, anderzijds voor kostendekking (rente) door (beperkte) huuropbrengst van nog niet te transformeren onderdelen.”

Ad Alderliesten (Ontwikkelbedrijf Spoorzone Delft): “Wat ik uit dit gesprek heb gehaald is dat het ontzettend belangrijk is dat als je kiest voor samenwerking, dat het belangrijk is welk platform je kiest voor samenwerking. Dat de schaal waarop je dat doet van ontzettend groot belang is bij het bereiken van je resultaten. Het is ook belangrijk om strategische keuzes te maken.”

Wouter Jan Verheul (gespreksleider tijdens de bijeenkomst, onderzoeker en docent TU Delft, afdeling Urban Development Management): “De rol van cultuur om een gebied aantrekkelijk te maken. Zoals de tijdelijk BMX-hal die in Strijp is gevestigd; eerst bedoeld als tijdelijke invulling om mensen te trekken, maar het werd zo’n succes dat het permanente toevoeging is geworden. Dit soort tijdelijke of culturele initiatieven opnemen, voorkomt dat een gebiedstransformatie weer het zoveelste saaie woon- of kantorengebied wordt.”

Wouter Jan Verheul stelt ter afsluiting: "Ik vind het belang van deze bijeenkomst ook dat we ideeën bij elkaar brengen en van elkaar leren. Dit doe ik vanuit de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) waarbij we dit soort uitwisselingen graag vormgeven.” 

Meer weten over de transformatie van Eindhoven? Lees het boek: 

Een stad die de toekomst maakt
het Eindhoven van Rob van Gijzel

Geschreven door Hans Horsten