Hoe financier je een integraal plan?

Interview met Hanneke Puts (TNO) en Jurgen van der Heijden (AT Osborne)

“Het ontwerpen van integrale oplossingen gaat vaak al best goed”, vertelt Hanneke Puts, adviseur bij TNO. “Toch horen we van praktijkpartners dat het in de praktijk niet altijd lukt om tot realisatie te komen, vooral omdat de financiering niet rondkomt. Financiers zien bijvoorbeeld een te groot risico in de complexiteit van de oplossing. Of omdat het lastiger herleidbaar is wat jouw euro oplevert voor jou. Begrotingen zijn bovendien veelal sectoraal opgesteld, dus waarom zou je investeren in gezondheid als jouw doelen op groen zitten? Ook hoor je dat integrale projecten niet doorgaan omdat niet alle partijen op hetzelfde moment beschikken over de middelen om te kunnen investeren. Bijvoorbeeld omdat partijen andere onderhouds- of investeringsplanningen erop nahouden. En niet onbelangrijk: wie mag straks het lintje doorknippen en het succes vieren?”

Afgelopen jaren hebben At Osborne en TNO met én in opdracht van het Uitvoeringsprogramma Convenant Bodem en Ondergrond, het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) onderzoek gedaan naar het financieren van integrale projecten. Ze ontwikkelden een visie op meervoudig investeren en organiseerden masterclasses rondom dit onderwerp. Daarmee hebben ze de visie getoetst aan en met de praktijk en extra praktijkkennis en -ervaringen opgedaan. Met Platform31 wordt nu verder gewerkt. “Hoe werkt meervoudig investeren in de praktijk? Dat gaan we toetsen, want we zijn nog niet uitgeleerd”, zegt Jurgen van der Heijden adviseur bij AT Osborne. “De opgedane inzichten gaan we natuurlijk delen.”

Meerdere doelen stellen

De basis van meervoudig investeren ligt in een andere manier van kijken naar de plek waar je een project wilt realiseren. Wat kun je nog meer op die plek doen? Welke extra doelen kun je daar realiseren? Stel dat je een voetbalveld wilt aanpakken dat voortdurend onder water staat. “Ophogen is enkelvoudig investeren”, zegt Van der Heijden. “Maar als je met een innovatieve oplossing bijvoorbeeld kunt zorgen voor een ondergrondse waterberging onder het voetbalveld, ben je al meervoudig bezig. Zo kun je klimaatadaptatie meekoppelen, bevorder je de sociale cohesie en werk je uiteindelijk ook aan verbetering van de omgevingskwaliteit. Zo kun je meerdere doelen stapelen en kunnen verschillende partijen bijdragen aan ontwikkeling op die plek, terwijl ze ook hun eigen opgaven realiseren.”

“Lastig is dat je op elkaars investering voortborduurt en dat jouw netto winst in dit soort integrale projecten diffuus wordt”, vertelt Puts. “Hoe ga je bijvoorbeeld die sociale en maatschappelijke waarde uitdrukken? Wat krijgt elke investeerder terug voor zijn of haar geïnvesteerde euro’s? En hoe krijg je dit complexe verhaal ‘verkocht’ aan jouw wethouder of bestuurslid? Het vraagt om een stevige onderbouwing. Daarin maak je duidelijk welke kosten je bespaart door samen te investeren en/of door de slimmere oplossing en welke eventuele extra opbrengsten het oplevert. Het vraagt ook een goede verdeelsleutel tussen de verschillende financiers: wie betaalt wat tegen welke beloftes?”

Meervoudig investeren begint bij de mogelijkheden van een plek in beeld brengen en meerdere doelen stapelen

Door de zure appel bijten

Uit het vooronderzoek van TNO en AT Osborne blijkt dat de ‘verkoopbaarheid’ van integrale projecten groter wordt door de financiën te ‘ontvlechten’. “Je kunt dan wel samen tot een integraal ontwerp komen en daarvoor doelen vervlechten, maar voor de financiering moet je het toch opknippen”, vertelt Puts. “Zo kun je in afgebakende eenheden de financiering verantwoorden en vertellen wat je daarvoor precies gaat doen. Je moet dus de complexe rekensom ontvlechten voor je verantwoording. Zo snapt jouw wethouder of bestuurder wat het kost om de eigen doelen te bereiken.”

Juist door te combineren, wordt de eigen euro meer waard. “Met samenwerking en meervoudig investeren bereik je samen makkelijker je eigen doelen en nog meer”, zegt Van der Heijden. “Dat levert ook vragen op. Stel dat je zonnepanelen op een voormalige stortplaats zet. Als de grondeigenaar daar ook schapen laat lopen of een recreatiefunctie verbindt aan die plek, dan maakt hij meer winst. Hoe werkt dat dan? Moet jouw investering dan omlaag? Daar willen we antwoord op bieden.”

De elementen van meervoudig investeren (klik voor vergroting) © MariekevanderVelden.eu

De inzet van een fonds

Om integrale projecten te realiseren en meervoudig investeren makkelijker te maken, kan de inzet van een fonds helpen. “Daardoor hoeft niet iedereen op hetzelfde moment geld beschikbaar te hebben”, legt Puts uit. “Want dat kan niet altijd in de praktijk. Een fonds kan dan een oplossing zijn. Het fonds kan voorinvesteringen doen en degenen die meedoen, betalen hun bijdrage wanneer het voor hen mogelijk is. Dat fonds moet wel eerst gevuld worden door bijvoorbeeld een overheid of fondsbeheerder.”

Ook de inzet van een fonds levert nog vragen op in de praktijk. Wie gaat bijvoorbeeld het fonds beheren? En wat als er nieuwe opbrengsten volgen? Hoe kom je dan tot een goede verdeelsleutel? “Interessant is dat je het fonds revolverend kunt maken”, zegt Puts. “Je kunt als overheid één keer subsidie geven of als ontwikkelaar één keer geld uitgeven. Maar als je het in een revolverend fonds stopt, vergroot je de maatschappelijke winst en kun je mogelijk nog meer doen met de opbrengst. Zo kun je hernieuwbare waarde scheppen op één plek. Hoe dat kan werken, willen wij verder onderzoeken en aantonen.”

Cover: "Nieuw Pompenburg Rotterdam 2" (Public Domain) by JanvanHelleman