Hoe je laat gebruikers de stad vormgeven?

Een verkenning van verschillende vormen van bewonersparticipatie in stedelijke ontwikkeling

Participatie bij stedelijke ontwikkeling uit zich voornamelijk in het meepraten, meedenken en meeontwerpen. Professionals spelen daarbij een leidende rol, terwijl bewoners hun wensen en ideeën duidelijk maken. In de meeste projecten initieëert de overheid of de woningcorporatie. Tegenwoordig zijn er steeds meer mogelijkheden voor bewoners om initiatieven van de grond te laten komen. Maar laten we eerst een stapje terug doen.

Formele participatie bestaat al sinds de jaren 70. Georganiseerde bewoners mogen inspraak doen op plannen van de gemeente. Dit begon vanuit democratische idealen en de ontevredenheid over het beleid die heerste bij delen van de bevolking. Deze vorm van participatie is onderhevig aan veel regels. We zien ook dat de mensen die meedoen in dergelijke organisaties dikwijls uit dezelfde bevolkingsgroep komen. Zij zijn blank, hoogopgeleid en op leeftijd. Niet altijd representatief voor de buurten waarin zij actief zijn dus. Het lijkt erop dat deze groepen niet even toegankelijk zijn voor iedereen. Verder hangen er verplichtingen aan waar niet iedereen (bewoner en professional) zich in kan vinden. Denk hierbij aan de gestructureerde, formele opzet en bijkomende kosten voor professionals. Daarom wordt er steeds meer ingezet op informele participatie. Met deze vorm wordt gericht op groepen die niet meedoen in de formele sferen. Het is niet onderhevig aan regels en verplichtingen en biedt meer vrijheid. Er zijn vele vormen van informele participatie te bedenken, zoals een buurtbus, fotorondes, portiekhuiskamers en speeddaten met professionals. Zo kunnen professionals op laagdrempelige wijze met bewoners praten over hun buurt. Door bewoners goed te leren kennen kan dit leiden tot nieuwe inzichten over wat er nodig is om de leefomgeving te verbeteren. Dit kunnen fysieke, maar vaak ook sociale maatregelen zijn. Dit kan dan leiden tot een verbeterde leefbaarheid in de stad.

Met de komst van social media en het internet zijn er vele nieuwe mogelijkheden voor bewoners en professionals om ideeën kenbaar te maken en draagvlak te genereren. De Luchtsingel in Rotterdam is hierbij een goed voorbeeld. Naast het gebruik van een sterk lokaal netwerk, heeft architectenduo ZUS gebruik gemaakt van crowdfunding op internet om middelen en bekendheid te verwerven voor hun plan. Het plan voor de brug kwam naar aanleiding van het Rotterdamse Stadsinitiatief, een prijsvraag van de gemeente, gericht op bewoners om de stad te verbeteren. Als gebruikers van de stad zagen de architecten een probleem – leegstand en verloedering – dat moest worden opgelost. De 390 meter lange houten brug zal dit jaar voltooid worden. Het laat zien dat sterke ideeën vanuit de samenleving daadwerkelijk iets aan de stad kunnen toevoegen. Het is daarom van belang dat deze ideeën ontdekt worden en een kans krijgen.

Hoewel er steeds meer mogelijk is en meer van bewoners wordt verwacht, blijkt uit praktijk dat de groep die mee wil denken een minderheid vormt. Het aantal mensen dat mee wil doen is nog kleiner. Het blijkt echter ook dat deze mensen welzeker het verschil kunnen maken voor hun buurt.

Naar actief faciliteren

De faciliterende overheid is een veel genoemde term. De overheid neemt dan een stapje terug en laat de maatschappij waar mogelijk zijn gang gaan. Voor de welwillende bewoner is dit echter niet genoeg. Lang niet iedereen weet waar hij zijn ideeën kwijt kan en wat de mogelijkheden zijn. Bij veel bewoners heerst nog het idee dat er toch niet naar ze geluisterd wordt en dat hun ideeën niet uitgevoerd zullen worden. Voor deze (grote groep) is het dan prettig als zij actief worden benaderd. Het is dus belangrijk om een actieve houding aan te nemen, naar mensen toe te gaan en mensen de gelegenheid te geven om zelf een onderdeel te vormen van de oplossing.

Zie ook:

- Download de scriptie en presentatie