Hoe we de ontgroening van steden kunnen keren

Mendel Giezen is universitair docent duurzame stedelijke ontwikkeling aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doet onderzoek naar de energietransitie, klimaatadaptatie en vergroening in de stad. "Meer groen en natuur in de stad kan helpen tegen het hitte-eiland-effect in steden, brengt meer biodiversiteit en verhoogt de leefbaarheid," stelt Giezen. We wandelen over de groenstrook langs het station van Sloterdijk in Amsterdam, volgens hem "een mooi voorbeeld van vergroening". Giezen vertelt over succesfactoren van groenprojecten en over hoe de duurzame stad volgens hem vorm moet krijgen.

Hoe staat het ervoor met het groen in de stad?

"Met behulp van satellietbeelden hebben we gekeken hoe de groene ruimte in Amsterdam zich heeft ontwikkeld in de afgelopen 20 jaar. We zagen een grote afname van groen in de stad, in totaal wel 10 procent. Dat komt door verdichting, meer bouwen op minder ruimte, maar bijvoorbeeld ook door sportvelden die overgaan van echt naar kunstgras. Ook was het groen in de stad steeds sterker versnipperd, dus steeds kleiner van omvang."

Zijn er grote verschillen tussen steden qua groen?

"In steden die op beperkt oppervlak veel moeten bouwen omdat er een grote vraag naar woningen is, staat het groen veel meer onder druk dan in steden die niet zo hoeven te verdichten." Maar ook tussen wijken ziet Giezen verschillen. In de uitbreidingswijken die in de jaren 90 en 2000 werden opgeleverd, zoals IJburg, is volgens hem opvallend weinig groen. "Daar was het idee, je kunt ook water als niet-bebouwde ruimte hebben in plaats van groen. Water is daardoor volop aanwezig, terwijl groene ruimtes minimaal zijn. Maar water heeft toch een andere functie. Niet iedereen kan daar lekker op recreëren, picknicken, of even de hond uitlaten."

Wanneer is een vergroeningsproject succesvol?

"Dat hangt natuurlijk af van het doel van het vergroeningsproject. Wil je bijvoorbeeld dat mensen meer ruimte krijgen om te wandelen, picknicken en sporten, dan moet het ook aantrekkelijk zijn voor mensen om daar te verblijven. Is het doel de biodiversiteit te verhogen, dan heb je meer planten nodig die weer allerlei dieren aantrekken."

Hoe neem je obstakels voor vergroening weg?

"De waarde van groen ligt in biodiversiteit, gezondheid en klimaatadaptatie, maar, in tegenstelling tot de kosten van onderhoud en aanleg, is dit niet direct zichtbaar in een financieel plaatje. In de spreadsheets van veel beleidsmakers en projectontwikkelaars kost groen daarom vooral geld en levert het niet veel op." Hoe lossen we dit op? "Geef vergroening een integrale plek in stedelijk beleid. Dat betekent dat het in meerdere beleidsterreinen wordt meegenomen. Hoe kun je groen bijvoorbeeld integreren in uitbreidingsprojecten en vernieuwingen van straten en wijken, maar ook bij zaken als gezondheid en sociale cohesie? Vergroening helpt niet alleen bij klimaatadaptatie, het heeft ook positieve effecten op ander stedelijk beleid."

Daarbij is het onderhoud van groen nog wel een punt. Giezen: "Je ziet dat het onderhoud van stukjes groen steeds vaker bij bewoners wordt ondergebracht. Die samenwerking kan heel belangrijk zijn doordat groen zo persoonlijk waarde voor bewoners krijgt. Maar bewoners moeten hier natuurlijk wel de middelen voor krijgen."

Kunt u een voorbeeld noemen van een geslaagd groenproject?

"We staan hier bij het station Sloterdijk in Amsterdam. Het is een drukke omgeving waar veel verkeer samenkomt. Waar eerst een busbaan was zonder groen, zien we nu een mooie groenstrook waar van alles groeit, bloeit en zoemt, waar je even lekker kan gaan zitten en genieten van de natuur of een boekje kunt lezen terwijl je op de trein wacht. En op hete dagen zorgt het voor verkoeling. Dit is een mooi voorbeeld waar verschillende functies bij elkaar komen, al is het maar een klein stukje groen. Er zijn infiltratiekratten neergelegd om overtollig water op te vangen, wat planten op kunnen nemen in geval van droogte."

Hebben alle bewoners van de stad iets aan verduurzaming?

"Ongelijkheid kan ontstaan doordat niet iedereen het gevoel heeft mee te kunnen beslissen over veranderingen in de eigen omgeving. Mensen kunnen hierdoor het contact met de buurt verliezen en zich een vreemde gaan voelen in de eigen stad. Of mensen hebben de middelen niet om mee te doen, bijvoorbeeld in het geval van de energietransitie met zonnepanelen op het dak of een elektrische auto voor de deur. Maar deze mensen gaan daar later wel de rekening voor betalen omdat fossiele energie steeds duurder wordt. Om te voorkomen dat ongelijkheid groeit op weg naar een duurzame samenleving, moeten we iedereen meenemen in duurzaamheidsprojecten en de energietransitie."

Waarom is duurzaamheid in de stad belangrijk?

"In de stad moet het gebeuren. Hier wonen de meeste mensen, is de dichtheid het grootst en zijn effecten zoals luchtvervuiling en oplopende temperaturen, het meeste voelbaar. In steden kun je tegelijkertijd ook veel impact hebben met vergroening omdat er veel mensen in hoge dichtheid wonen."

"Het wordt wel steeds belangrijker ook echt actief beleid te voeren op verduurzaming. Tot nu toe gaat dat vaak vrijblijvend middels convenanten met bedrijven om te verduurzamen, maar dat is niet genoeg. Vooral op nationaal niveau missen we overkoepelend beleid dat de wens te verduurzamen samenbrengt met bijvoorbeeld de noodzaak voor betaalbare woningen en gezonde leefstijlen."

Wat kunnen inwoners van de stad zelf doen?

"Je kunt heel praktisch, uit je tuin of aan de voorkant van je woning, wat stenen weghalen en daar planten voor terugzetten. En ook op een balkon kun je planten en groen neerzetten. Dit draagt bij aan de collectieve verkoeling en vergroening van de stad en aan de biodiversiteit. Bij sommige gemeenten krijg je zelfs planten cadeau als je tuinstenen inlevert."

"Maar ook kun je druk uitoefenen op de bestuurders van de stad om te vergroenen. Bijvoorbeeld door naar inspraakavonden te gaan over projecten in jouw buurt, en te vragen hoeveel aandacht er is voor groen. Zo wordt de behoefte aan groen goed duidelijk."