Nieuws Onder invloed van de crisis komen bouwlocaties later of soms in het geheel niet tot hun definitieve invulling. De vertraging leidt tot een negatief imago en beheerproblemen. Met drie miljard euro bereikt het exploitatieverlies een niet te negeren omvang. Er moeten keuzes gemaakt worden. De nieuwe gemeenteraden zetten deze problematiek op de agenda. Mede daarom zijn aansprekende ideeën om het ‘Wachtend Land’ een tijdelijke functie te geven meer dan welkom. Voor de grotere uitleglocaties is tijdelijkheid te ontginnen gebied. De stedelijke drukte ontbreekt, de locaties liggen 'uit de loop' en zijn 'niet in beeld'. Ze stellen een andere opgave. Er is behoefte aan praktische initiatieven en ondernemende partijen die een passende invulling kunnen realiseren. Zo ook in De Blaricummermeent in de gemeente Blaricum.
Inspirerende tijdelijkheid voor uitleglocaties
Ontwikkellocatie De Blaricummermeent
De locatie kenmerkt zich door een perifere ligging en een landschappelijke setting aan de rand van het dorp. De nieuwe wijk -met minimaal 750 woningen, bedrijvigheid en een recreatiegebied annex jachthaven- zou oorspronkelijk in 2016 gereed zijn. De eerste fase van het masterplan uit 2005 is afgerond. In 2014 start de realisatie van een volgend deelplan met woningbouw en kleinschalige bedrijfsfuncties. Het is evenwel duidelijk dat de totale invulling zich over een langere periode zal uitstrekken en een substantieel deel van het plangebied een tijdelijke functie krijgt. Het college van B&W wil de kansen optimaal benutten en schreef een ideeëncompetitie uit, samen met de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft, de studentenvereniging Polis en het bureau Urban Management dat de organisatie verzorgde.
Theorie en praktijk verbinden
De Inspiratiewaaier Tijdelijk Ruimtegebruik (2013) etaleert een reeks sprankelende initiatieven in Berlijn, Tokyo en New York en in steden als Groningen, Amsterdam en Delft. Recent toonde Arnhem met het Bartokpark de potentie van tijdelijkheid als een vrije ruimte voor experimenten en bijzondere programma's. Een nieuw instrument voor stadsontwikkeling. De stroom aan initiatieven richt zich op drukke stedelijke centra met relatief kleine locaties. Hoe zit het dan met tijdelijkheid op de grotere uitleg?
Voorafgaand aan de ideeëncompetitie organiseerde de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling een symposium over tijdelijkheid in de ruimtelijke ordening: geen 'tijdelijke invulling' maar 'ontwerpen met de tijd'. Een actueel voorbeeld is het zeilwagenpark op het Zeeburgereiland en meer historisch de ontwikkeling van de Plantagebuurt. Uit dit braakliggende gebied, eind 17e eeuw ingevuld met kleine tuinen, kwam later de dierentuin Artis voort. Net als nu, werd ook toen geëxperimenteerd met nieuwe functies zoals de eerste bioscoop en de Hortus Botanicus. Het was een boeiende sessie met de studenten, burgers en bedrijven die eind november 2013 daadwerkelijk 43 voorstellen voor Wachtend Land indienden.
Uit het juryrapport
De beoordeling van de inzendingen leidde op 6 februari 2014 tot vijf winnaars in verschillende categorieën:
- 't Tussenom, dit kunstobject met openlucht bioscoop beschouwt De Blaricummermeent in het perspectief van de tijd;
- De BlaricummerEet, je eigen producten verbouwen en verwerken. Een educatief project dat een restaurant, pluktuin en kinderboerderij als tandwielen met elkaar verbind;
- 6.000 jaar Blaricummermeent, archeologische elementen uit het verleden maken van de meent een recreatie-, speel- en educatiegebied;
- De Proeftuin is multifunctioneel van opzet en biedt de inwoners van Blaricum en innovatieve bedrijven ruimte voor onderzoek naar kleinschalige, biologische plantenteelt en duurzame energieopwekking;
- De Groene Meent versterkt de natuurwaarden, creëert ontmoeting en gaat de bodem verschraling tegen door inplanting in combinatie met een bloemenweide en bijenteelt.
'De prijsvraag is onderscheidend omdat de bouwlocatie geen hoog stedelijke omgeving betreft, het landschappelijke karakter is een belangrijke kwaliteit. De vele inzendingen kenmerken zich door creativiteit, van low budget tot grotere investeringen. Kortom, ambitie met een realistische grondslag. Plannen richten zich op mogelijke programma’s, het toegankelijk maken van het gebied en het verbinden van de tijdelijkheid met de toekomstige ontwikkeling. Fysiek, maar ook sociaal wordt ingezet op het bouwen van gemeenschappen en ontmoetingsplekken. Ook voor de financiering wordt de nodige creativiteit aan de dag gelegd: hoe hou je de kosten laag en genereer je middelen via betrokkenen en belanghebbenden. Trends en hypes:
- geen eindplannen, maar tijdelijkheid als basis om het gebied stapsgewijs te ontwikkelen;
- voorstellen voor stadslandbouw, lokale energieopwekking, natuurspeeltuinen, archeologie en kunst als identiteitsdrager;
- aandacht voor beleving, sfeer en ruimte voor maatschappelijk initiatief, zorg, ondernemerschap en het betrekken van scholen voor educatie.
Vernieuwing zien we door niet alleen na te denken over het betrekken van diverse actoren maar door vergroting van het eigenaarschap in samenwerking of in verbinding met de geschiedenis van het gebied'.
De opbrengst en mogelijkheden elders
Sinds de crisis is er een groeiende aandacht voor het verschijnsel tijdelijkheid in de ruimtelijke ordening. Centraal staat het creëren van meerwaarde. Naast economische motieven, wordt tijdelijkheid ingezet om de identiteit, het eigenaarschap en de leefbaarheid van een gebied te vergroten. De aanpak en uitkomsten van Wachtend Land bieden kansen voor de tijdelijke invulling van (delen van) uitleglocaties. Een aantal tussentijdse observaties.
- Het onderwerp is actueel en trekt lokaal en regionaal de nodige aandacht. Blaricumse burgers reageerden enthousiast en betrokken met eigen voorstellen en een overtuigende keuze voor het plan van de imkervereniging voor de Groene Meent als Publieksprijs. 18 bedrijven deden voorstellen, uiteenlopend van een groen doolhof als productiebos voor snipperhout tot de realisatie van tijdelijke huisvesting voor en door jongeren.
- De ideeëncompetitie steunt op samenwerking tussen de gemeente als grondeigenaar, de TU Delft als kennisinstituut en het aanstormend talent van Polis. Theorie en praktijk werden in de collegezaal en op de locatie op inspirerende wijze met verbonden. Partijen blijven het proces van realisatie, exploitatie en beheer van tijdelijke functies in de Blaricummermeent volgen en daarover publiceren.
- Geen van de winnaars kan zelfstandig een tijdelijke invulling van het gehele Wachtend Land met een sluitende exploitatie realiseren. De belangrijkste problemen die de ze moeten overwinnen betreffen de financiering en het beheer. Rondom deze aspecten ontstaan initiatieven naar fondswerving, crowdfunding en samenwerking met lokale partijen die een deel van het project kunnen adopteren. Ze leggen contacten met instellingen, scholen en ouderen in het perspectief hen te betrekken bij de aanleg en het beheer van tuinen en projecten rondom voeding en educatie.
- De winnaars onderzoeken mogelijke combinaties om de programmatische, financiële en organisatorische haalbaarheid te vergroten. Dit leidt tot de integratie van ideeën gericht op natuur, ontmoeting, archeologie, kunst en stadslandbouw en tot samenwerking met het bestaande grand café-restaurant. Overleg tussen de winnaars en de gemeente is gaande en gericht op start uitvoering najaar 2014. Er is een reëel uitzicht op een aantrekkelijke invulling met tijdelijke functies.
Het proces levert impulsen voor betrokkenheid en eigenaarschap van burgers en bedrijven, herpositionering van de locatie en een positief imago. Ruimte bieden aan maatschappelijke initiatieven, allianties bouwen tussen institutionele partijen, ondernemers en burgers kan dit eigenaarschap vergroten. Gemeentes ondersteunen dit proces door facilitair aanwezig te zijn in het gebied en als matchmaker op te treden.
Literatuur
- Inspiratiewaaier Tijdelijk Ruimtegebruik, juli 2013, Rick de Boer, TU Delft en NS
- Bartokpark, Jaarboek Landschapsarchitectuur en stedenbouw, 2013, uitgeverij Blauwdruk
- Juryrapport Wachtend Land, februari 2014, www.urbanmanagement.nl
- Succesfactoren bij tijdelijke ontwikkeling, 2013, www.gebiedsontwikkeling.nu
Wachtend Land opzet ideeëncompetitie
De opgave betreft primair de tijdelijke invulling van circa 15 ha bouwrijpe grond in De Blaricummermeent voor een periode van maximaal 10 jaar. Daarnaast gaat het om het opdoen van ervaring met een ontwikkelstrategie waarin tijdelijke functies onderdeel zijn van een geïntegreerde aanpak. Het kan gaan om commerciële functies, profit, maatschappelijke doelen in de non-profit en ‘ideeën zonder uitvoering’. De verantwoordelijkheid voor de realisatie en exploitatie van de tijdelijke invulling ligt geheel bij de initiatiefnemers. De gemeente is bereid met winnaars te overleggen over de uitvoering van hun voorstel en stelt de grond, onder condities, om niet ter beschikking.
De invullingen zijn flexibel genoeg om te beëindigen en leveren een positieve bijdrage aan het imago en de positionering van de locatie. Ze hebben geen gevolgen voor de Flora- en Faunawet en de bodemgesteldheid. Het terrein moet na gebruik weer in oorspronkelijk staat worden opgeleverd. Planologische kaders als het bestemmingsplan en gebruiksvergunningen (max. 5 jaar met verlengingsmogelijkheid naar 10 jaar) zijn van kracht. Het Projectbureau De Blaricummermeent vraagt de nodige vergunningen aan en faciliteert de winnaars in de te volgen procedures.
De gehele competitie verloopt via internet met een vakjury voor de beoordeling en de selectie van de winnaars. Uit alle inzendingen kozen de bewoners van Blaricum de winnaar van de Publieksprijs. Hans van de Ven, auteur van dit artikel, fungeerde als moderator en is voor vragen bereikbaar op hans@urbanmanagement.nl.
Dit artikel is eerder verschenen in Vitale Stad.
Cover: ‘2013.10.03_Seminar wachtend land_660’
Door Hans van de Ven
Directeur | Oprichter Urban Management / Mett
