IJsseldelta Zuid: synergie in samenwerking en opgaven

Ruimte voor de Rivier

Het project IJsseldelta-Zuid is gelegen ten zuiden en westen van de stad Kampen. De vraag om herinrichting ontstond naar aanleiding van het programma Ruimte voor de Rivier. Door klimaatverandering moet er in de toekomst meer water afgevoerd worden via de rivieren. De start van dit project in najaar 2004 vond dan ook plaats naar aanleiding van de toegenomen vraag aan afvoercapaciteit van de IJssel. Daarbij is opstuwing vanuit het Vossemeer en Ketelmeer bij noordwesterstorm in de delta van de IJssel een aandachtspunt. De afvoercapaciteiten van de IJssel worden momenteel nog beperkt door een flessenhals aan de bebouwde kommen tussen de stad Kampen en IJsselmuiden. Onderzoek naar diverse mogelijkheden om de afvoercapaciteit te vergroten heeft in eerste instantie geleidt tot een oplossing waarin tot 2015 zomerbedverlaging (het uitdiepen) van de IJssel zou plaatsvinden, en aansluitend een bypass van de IJssel zou worden gerealiseerd. Hoewel in dit onderzoek al de nodige kostenoverwegingen waren meegenomen, is er in 2009 toch besloten om de zomerbedverlaging en de bypass gecombineerd uit te voeren. Daarmee wordt geanticipeerd op de klimaatverandering op lange termijn en tegelijkertijd levert deze synergie een aanzienlijke kostenbesparing op. Zo kan bijvoorbeeld zand uit de IJssel voor de zomerbedverlaging gebruikt worden voor het aanleggen van onderdelen van de bypass als bijvoorbeeld een klimaatdijk.

Synergie in opgave

De grote uitdaging van project IJsseldelta is om een groot aantal ontwikkelingen in het gebied te combineren zodat een meerwaarde ontstaat. Hoewel het voorkomen van overstromingen en daarmee het veilig stellen van de omgeving de duidelijk prioriteit één is, wordt de toegenomen vraag in afvoercapaciteit aangegrepen voor upgrade naar een integrale opgave: gebiedsontwikkeling waarbij een hoge synergie in het programma wordt gerealiseerd. Het gebied biedt unieke kansen om waterveiligheid, nieuwe natuur, recreatie en woningbouw integraal te ontwikkelen. Tussen Hanzelijn en bypass worden, deels op een klimaatdijk, 1300 woningen gebouwd in een waterrijke woonwijk. Sinds 2007 wordt er gewerkt aan de verbetering van de infrastructuur in het gebied door middel van de aanleg van de Hanzelijn. In de toekomst zullen ook de N50 en de N307 (de toekomstige N23) verbreed worden. Ook wordt bij de aanleg en inrichting van de bypass ongeveer 350 hectare nieuwe natuur ingericht, die tevens zal functioneren als ecologische verbindingszone tussen de IJssel en de Veluwemeren. Hoewel de bypass naar verwachting slecht 1 maal per jaar geheel gevuld zal zijn, zal een vaargeul ook een recreatieve impuls aan het gebied geven. De continue aanwezigheid van het water genereert een hogere omgevingskwaliteit die een basis biedt voor woningbouw. Voorzieningen voor (water)recreatie en de aanleg van 350 hectare nieuwe, natte natuur worden ingepast in het landschap, evenals een nieuwe wegeninfrastructuur. Een gedeelte van de natuurontwikkeling is deltanatuur, ofwel de aanleg van bijzondere waterlandschappen. Door de 1300 woningen deels op de klimaatdijk ten zuidwesten van Kampen te situeren blijven de steden Zwolle en Kampen duidelijk gescheiden. Een belangrijk voordeel van het bundelen en combineren van deze opgaven in het gebied van IJsseldelta-Zuid is, dat het gebied aan de andere kant van het IJssel – het Nationaal Landschap IJsseldelta – kan worden gespaard. Door de integrale manier waarop dit complexe project wordt aangepakt is IJsseldelta is inmiddels als voorbeeldproject integrale gebiedsontwikkeling opgenomen in de Nota Ruimte.

Synergie in samenwerking

De provincie Overijssel heeft vanaf het begin de regie gevoerd over het project, maar wel in nauwe samenwerking met partijen uit de regio. In totaal zijn 11 overheden en 18 maatschappelijke organisaties betrokken bij het project. Om ook tussen de betrokken partijen een hoge mate van synergie plaats te kunnen laten vinden is een open communicatie van elkaars kennis en kunde van groot belang. Doel van het project is om tot een integrale gebiedsontwikkeling te komen, met instemming van Rijkspartners, provincie, gemeenten en waterschap. De planontwikkeling vindt bovendien plaats in nauwe samenwerking met bewoners en belanghebbenden. De partners van de provincie Overijssel in dit project zijn de gemeenten Kampen, Zwolle, Oldebroek en Dronten, de Waterschappen Groot Salland en Zuiderzeeland, de provincie Flevoland, Staatsbosbeheer en de ministeries van I&M en EL&I. Via gesprekken aan de keukentafel en interactieve bijeenkomsten zijn de directe omwonenden van het gebied, de inwoners van de regio, de klankbordgroep en andere belanghebbenden de afgelopen jaren hierbij nauw betrokken. Maatschappelijke groeperingen als LTO, VNO/NCW, ANWB, NMO, watersportbonden, kavelruilcie, pachtersbond en lokale belangenverenigingen hebben eveneens aan kunnen haken. De realisatie zal plaatsvinden in samenwerking met het bedrijfsleven. Om het inrichtingsplan gedetailleerd te kunnen invullen worden door het consortium van adviesbureaus verschillende onderzoeken uitgevoerd en diverse deelplannen uitgewerkt. Het gaat dan bijvoorbeeld om archeologisch onderzoek, het ontwerpen van de dijken, het ontwerpen van waterstaatkundige en infrastructurele voorzieningen, onderzoek naar maatregelen om kwelproblemen te voorkomen, een natuurcompensatieplan en een waterkeringsplan, natuurinrichtingsplan, Mer etc.

Fasering

Waterveiligheid en gebiedsontwikkeling worden in de integrale en complexe gebiedsaanpak in Kampen in twee fases op elkaar afgestemd. De opname van de gebiedsontwikkeling IJsseldelta-Zuid in de crisis- en herstelwet leidt tot een versnelling van de uitvoering en een impuls voor de regionale economie door de toename in werkgelegenheid. Opname in de Crisis- en herstelwet betekent echter niet dat de rechtsbescherming voor de belanghebbenden wegvalt. Alle procedures worden normaal doorlopen, inclusief bezwaar en beroep. De versnelling van het proces ontstaat aan het einde omdat de Raad van State binnen een half jaar een uitspraak moet doen in beroepszaken, daar waar dit normaal wel twee jaar kan duren.

De eerste fase is inmiddels van start gegaan met onder andere de verwerving van de gronden en wordt naar verwachting in 2015 afgerond. In deze fase zal de uitdieping (zomerbedverlaging) van de IJssel gecombineerd worden met de aanleg van de dijken van de bypass en de inrichting van het gebied. In 2015 is de bypass voor het oog klaar. De dijken zijn dan aangelegd en de 350 hectare nieuwe natuur is gerealiseerd. Er zullen nieuwe fiets- en wandelpaden aangelegd zijn die in gebruikt kunnen worden genomen en ook de vaargeul en sluis voor recreatieboten zijn beschikbaar. De eerste kaveluitgifte voor de woningbouw in het gebied staat gepland voor 2016. De tweede fase in de realisatie zal starten na 2020. Dan worden drie grote waterstaatkundige werken aangelegd, om de bypass zijn werk te kunnen laten doen op het vlak van waterveiligheid. Doordat deze werken pas in de tweede fase aangelegd worden kan er nog rekening worden gehouden met de besluitvorming in 2015 over het op lange termijn te hanteren IJsselmeerpeil. Zo kunnen de laatste ontwikkelingen op het gebied van waterveiligheid bij de aanleg worden betrokken. De gecombineerde uitvoering van het uitdiepen van de IJssel en de aanleg van de bypass levert een financieel voordeel op van ruim 30 miljoen euro.