In Amerikaanse steden wordt stapje voor stapje de waarde van de waterkant herontdekt

Op Twitter gaan regelmatig tweets viral waarin Amerikanen zich lovend uitspreken over de vele manieren waarop Nederlandse steden het water cultiveren. “Screaming crying throwing up” – waarmee Gen-Z’ers willen zeggen: ik ben stikjaloers – tweet een Amerikaanse twitteraar bij een filmpje over de ontwikkeling van de ondergrondse fietsenstalling bij Amsterdam Centraal.

Negen meter onder het wateroppervlak van het IJ wordt plaatsgemaakt voor het parkeren van 4.000 rijwielen. Boven de stalling verrijst de gloednieuwe IJboulevard. Volgende maand wordt de stalling in gebruik genomen. Exit de rommelige en roestige fietsen, enter een flinke verbetering van de leefomgeving ter plekke.

Van baan naar singel

Of deze tweet van een andere Amerikaan: “Imagine how nice America would be if only 20 percent of urban highways were turned into canal greenspaces.” De bijgevoegde plaatjes laten een andere bekende Nederlandse stedelijke watertransformatie zien: die van Utrechtse Catherijnebaan tot -singel.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw besloot de gemeente Utrecht tot de bouw van een snelweg dwars door Utrecht – om de doorstroom van auto’s in de stad te bevorderen. Zo’n vijftig jaar later is de op één na kortste snelweg van Nederland weer afgebroken en is de Singel weer rond. Inmiddels is het ‘rondje Singel’ een bekend begrip in Utrecht en wordt de met groen omgeven promenade druk bewandeld.

De Amerikaanse journalist Alan Ehrenhalt vraagt zich op het platform Governing iets soortgelijks af als waar de twitterende Amerikanen ongetwijfeld mee rondlopen: waarom lijken veel Amerikaanse steden zo slecht in het cultiveren van een bruisende, levendige stedelijke waterkant?

Vervallen havens

“Een voorliefde voor water lijkt in het menselijk brein te zitten en stedelingen voelen het ongeveer net zo sterk als ieder ander. En ze hoeven er niet in te zwemmen, erin te vissen of in een boot te varen. Ze worden gewoon aangetrokken door waterkanten”, constateert Ehrenhalt aan het begin van zijn analyse over de waarde van de stedelijke waterkant.

Want hoewel er een aantal noemenswaardige voorbeelden zijn van Amerikaanse steden die goed voor hun waterkant zorgen, zijn er volgens Ehrenhalt ook talloze die de waterkant “in de loop van de 20ste eeuw hebben laten vervallen tot een groezelige, commerciële stortplaats die niemand zou willen bezoeken, zelfs als ze een manier zouden kunnen vinden om daar te komen.”

Hoe heeft dat kunnen gebeuren? Volgens de Amerikaanse journalist hebben de meeste stedelijke waterkanten een vrij vergelijkbare geschiedenis: ze begonnen als havens. Bijna iedere grote Amerikaanse stad is ontstaan langs een rivier, meer, of oceaan – “Houston is de belangrijkste uitzondering die ik kan bedenken.”

Via die havens werden goederen naar de steden en de rest van het land gebracht. Maar daar kwam verandering in toen vrachtvervoer halverwege de vorige eeuw de scheepvaart verving als belangrijkste economische motor. Het resultaat: de waterkant raakte in verval.

Vernieuwing aan het water

Maar sinds enkele decennia begint daar in Amerika langzaam verandering in te komen. Volgens Ehrenhalt begon dat bij de Texaanse stad San Antonio. Bij het ontwerpen van de wereldtentoonstelling die daar in 1968 plaatsvond, ontwikkelde de stad een eet- en winkelgang langs de rivier de San Antonio die door het centrum kronkelt.

‘River Walk’, zoals het project in San Antonio genoemd werd, gaf de vernieuwing aan het water een boost. Het resulteerde in een stroom van toeristen en locals waarbij “de belangrijkste attractie was dat je aan een tafel aan het water kon zitten, iets kon drinken en ernaar kon kijken”, merkt Ehrenhalt op.

Het tafereel in de Texaanse stad doet onwillekeurig denken aan de drukbezochte restaurantjes langs de Oudegracht in Utrecht, waarbij de attractie in feite ook niet veel meer is dan tijd spenderen aan het water. Desondanks leek die ogenschijnlijk simpele activiteit ook in andere Amerikaanse steden aan te slaan.

Gedurfde visie

Eén van de meest ingrijpende transformaties sindsdien vond plaats in Portland, de grootste stad in de Amerikaanse staat Oregon. Ehrenhalt schrijft: “Een lelijke snelweg langs de Willamette-rivier werd afgebroken en eind jaren zeventig vervangen door het Governor Tom McCall Waterfront Park – een multifunctioneel terrein van 36 hectare dat wordt gebruikt voor van alles, van joggen, wandelen, fietsen en skateboarden tot lunchen, basketballen, vuurwerk kijken en boten kijken.”

Andere steden volgden met vergelijkbare transformaties langs de waterkant. Zoals in San Francisco in 1989, waar na een aardbeving de Embarcadero-snelweg voorgoed werd gesloopt. De snelweg was de barrière tussen de waterkant van de baai en de rest van het centrum van de stad: na de transformatie was het water ineens te voet bereikbaar. Er vestigde zich bovendien een grote winkelgalerij die het gebied weer leven inblies.

En ook vandaag de dag proberen Amerikaanse steden die worstelen met ontoegankelijke of vergiftigde rivieren de stad te verbinden met het water. In Cleveland – gelegen in de staat Ohio – passeerden meerdere grote plannen de afgelopen decennia de revue: van kantoortorens tot een casino. Geen daarvan bleek een langdurige oplossing om de grotendeels ontoegankelijke Cuyahoga-rivier te verbinden met het stadscentrum.

Daarom werkt het stadsbestuur nu samen met een architect om een grote ontwikkeling te realiseren die het gebied voor eens en altijd op de kaart moet zetten: de bouw van 2.000 woningen, bijna tachtigduizend vierkante meters winkelruimte en trappen om de rivier voor het eerst toegankelijk te maken voor bezoekers. “Het is een gedurfde visie, maar die heeft de stad eerder gehad”, besluit Ehrenhalt.

Langetermijnsucces

In zijn pleidooi zet Ehrenhalt de lessen van al deze initiatieven aan het water op een rijtje. Zo moet een transformatie van de waterkant de geschiedenis van de buurt en de stad integreren. Ook is het bevorderlijk voor het succes van het gebied als de oude gebouwen herontwikkeld worden, in plaats van er gloednieuwe te laten verrijzen.

Tot slot moeten steden creatief omgaan met het water zelf. De waterkant in ere herstellen zodat mensen van het uitzicht kunnen genieten is belangrijk, maar voor het langetermijnsucces moet er echt iets toegevoegd worden aan het gebied. Zo kan de waterkant een publieke functie krijgen waar na jaren nog steeds met plezier gebruik van wordt gemaakt.

De Stadsbuitengracht in Utrecht: Catharijnebaan wordt onderdeel van de Singel van Utrecht.

Fijne impressie van River Walk, San Antonio - naar eigen zeggen de nr 1-attractie van Texas.