In de Noordoostpolder ziet men de Lelylijn maar wat graag komen

Drie miljard euro is in het Regeerprogramma van het kabinet gereserveerd voor de aanleg van de Lelylijn. Uit onderzoek naar de kosten en baten van drie varianten, dat staatssecretaris Jansen (Openbaar Vervoer en Milieu) vorige maand naar de Tweede Kamer stuurde, blijkt dat de aanleg van de voorkeursvariant, die van Lelystad via Emmeloord, Heerenveen en Drachten naar Groningen loopt, liefst vier keer meer kost dan het bedrag dat het kabinet heeft gereserveerd. Het was vorige week voor Lelylijn-projectdirecteur Stijn Lechner reden om in gesprek met Provinciale Staten van Flevoland, ondanks de voordelen van de snelle spoorverbinding tussen Noorden en Randstad, te zeggen dat ‘afblazen van de Lelylijn een serieuze mogelijkheid’ is.

Het zou daarmee niet de eerste keer zijn dat de ambitieuze plannen voor een snelle trein tussen de Randstad en het Noorden langzaam verstomt, gezien de geschiedenis van de Zuiderzeelijn en varianten daarop, van magneettreinen tot superbussen. Volgens staatssecretaris Jansen is de kans ook nog eens klein dat Nederland in de komende jaren kan rekenen op een fundamentele bijdrage van de Europese Unie om het miljardengat te dichten. Daarom gaat hij binnenkort eerst eens met ‘de regio’ in gesprek over hoe het verder moet met de plannen voor de Lelylijn.

Station

Een van de gemeenten die vurig hoopt dat de Lelylijn er toch gewoon komt, is de gemeente die heel noordelijk Flevoland omvat, de Noordoostpolder.Tot voor kort was dit zelfs Nederlands grootste gemeente qua oppervlakte, maar op een aantal vlakken wordt Noordoostpolder toch over het hoofd gezien. Zo staat de grootste kern in het gebied, Emmeloord, niet in het rijtje potentiële grote woningbouwlocaties en beschikt deze middelgrote stad niet eens over een treinstation. De komst van de Lelylijn zou niet alleen dat gemis goedmaken, maar biedt Emmeloord meteen een zeer goede verbinding met zowel Noord-Nederland als de Randstad. “De Lelylijn zou Emmeloord veel beter ontsluiten en we hebben dan de kans om het gebied rond de beoogde locatie voor het station een stedelijk karakter te geven, met ruimte voor woningen, kantoren en voorzieningen,” zegt burgemeester Roger de Groot, die binnen het gemeentebestuur de Lelylijn in zijn portefeuille heeft.

De gemeente Noordoostpolder telt 50.000 inwoners verdeeld over tien dorpen en de stad Emmeloord. Voor een buitenstaander lijkt er in de polder met strak afgemeten percelen en een boerderij na iedere paar kilometer sinds het ontstaan halverwege de twintigste eeuw niet veel veranderd. Maar volgens burgemeester De Groot heeft het gebied zich juist sterk ontwikkeld de afgelopen jaren. “Lang werd verwacht dat mensen hier weg zouden trekken, maar de voorspelde krimp heeft nooit toegeslagen.” Het gaat de polder economisch juist voor de wind, is zijn stelling.

“Wat veel mensen niet weten is dat Emmeloord internationaal bekendstaat als ‘World Potato City’. We zijn bezig met het ontwikkelen van een innovatiedistrict voor hightech innovatie op gebied van kwaliteitsverbetering van aardappelen. En in de Noordoostpolder hebben we de hele keten in huis: van onderzoek en innovatie tot het uiteindelijke handwerk op het gebied van akkerbouw. Onze polder is ooit gecreëerd als akkerbouwgebied voor de voedselvoorziening in Nederland, maar dat is het allang niet meer alleen. Het is voor een groot deel een exportgebied, er is een enorme economische ontwikkeling geweest en die is nog steeds gaande. Dat betekent ook dat onze ondernemers zitten te schreeuwen om mensen die hier komen werken. Daarvoor hebben we meer woningen nodig en betere verbindingen. Via de weg, maar zeker ook met openbaar vervoer.”

Om meer mensen te interesseren om in de polder te komen werken en wonen – “want hier is het nog mogelijk om betaalbaar te wonen” – zien De Groot en wethouder ruimtelijke ordening Toon van Steen de Lelylijn als dé kans om Emmeloord beter te ontsluiten en om nieuwe woningen te bouwen. Bovendien is de gemeente bereid extra woningen te bouwen als de Lelylijn in de polder een halte krijgt om zo, bij het beoogde nieuwe ov-knooppunt, een steentje bij te dragen aan de landelijke woningbouwopgave.

Impact

De politieke wens en het onderzoek naar de kosten en baten van de Lelylijn zijn eerder dit jaar reden geweest om een impactanalyse te laten uitvoeren door een gelegenheidsconsortium van SITE Urban Development, MUST Stedebouw en onderzoeksbureau Regioplan voor het geval de Lelylijn er inderdaad komt. In de analyse worden vier scenario’s gepresenteerd die inzicht geven in de gevolgen en kansen van aanleg van de Lelylijn voor de gemeente en Emmeloord in het bijzonder. Het gaat om scenario’s met (1) een station in het hart van de stad, (2) een station buiten het centrum van de stad, (3) meerdere stations in de gemeente/polder of (4) de situatie waarin de treinen wel door de Noordoostpolder rijden, maar daar niet stoppen.

Hoewel het college van b en w van de gemeente Noordoostpolder zelf officieel nog geen voorkeursvariant heeft uitgesproken, winden burgemeester De Groot en wethouder Van Steen er geen doekjes om. De Groot: “Wij willen graag een treinstation omdat dit naar ons idee van belang is om meer mensen voor onze economie aan te trekken. Het wordt dan aantrekkelijker om in Emmeloord te wonen en gemakkelijker om vanuit een andere plek hier te komen werken.” Van Steen vult aan: “De variant van een Lelylijn zonder station in Emmeloord is voor ons daarom geen optie, maar het scenario van een station in een nieuwe uitleglocatie is dat evenmin. Wij denken dat Emmeloord te klein is om een tweede centrum te creëren. Een keuze in het huidige centrum is daarom de meest logische.”

Voorsorteren

Nog los van de besluitvorming op nationaal niveau, moeten er nog de nodige onderzoeken gedaan worden voordat het gemeentebestuur een definitieve keuze maakt over de beste locatie voor een Lelylijnstation, zegt wethouder Van Steen. Zo worden bewoners bijvoorbeeld nu al geraadpleegd over hoe hoog de gebouwen rond de beoogde stationslocatie mogen worden. Het maakt duidelijk dat de poldergemeente serieus voorsorteert op de komst van een station in de stad met bijbehorende verstedelijking in het centrum.

“Op z’n vroegst weten we over vier jaar of er een definitief besluit over de Lelylijn ligt,” zegt Van Steen, “want er is nu een MIRT-verkenning gedaan voor de aanleg van de lijn. Op 6 november wordt dit besproken in het bestuurlijk overleg dat over investeringen in grote infrastructurele projecten gaat. Een voordeel voor de haalbaarheid is overigens wel dat we een deel van het traject ruimtelijk al hebben gereserveerd, langs de snelweg A6. Dat is nog uit de tijd van de voorbereidingen voor de Zuiderzeelijn die niet is doorgegaan.”

Als er, ondanks de recente tegenvaller over de kosten, een positief besluit over de Lelylijn wordt genomen en als daar een station in Emmeloord onderdeel van is, dan verwachten burgemeester en wethouder dat het nog zo’n 15 jaar duurt voordat station en spoor zijn aangelegd.

Van Steen: “We hebben dus nog even de tijd, maar we willen er wel voor zorgen dat we de woningen niet pas gaan bouwen als de spoorlijn er ligt. We zijn nu al voorzichtig aan het onderzoeken hoe het centrumgebied eruit zou kunnen zien. We denken dat het een woonwerkgebied moet worden, waar we hoger en gestapeld bouwen. Een heel andere vorm dan we gewend zijn in de Noordoostpolder. Zelfs in Emmeloord wonen mensen heel ruim, dat komt nog voort uit de begintijd van de polder: het idee was dat bewoners zelfvoorzienend zouden zijn en moesten daarom ruimte hebben voor een eigen moestuin. Door te verdichten kunnen we een voor Emmeloord nieuw soort woonmilieu toevoegen zonder dat we het open landschap daarmee aantasten.”

Verstedelijking rondom een Lelylijnstation zou een grote opgave voor de gemeente betekenen. Van Steen: “We hebben nu een woningvoorraad van 21.000 woningen in de hele gemeente, in de dorpen en in Emmeloord samen. Tot 2050 hebben we de opgave om voor de ‘autonome groei’, het verwachte extra aantal inwoners, 3300 nieuwe woningen te realiseren. Als de Lelylijn een stop in Emmeloord krijgt, dan zijn wij bereid om 5.000 tot 10.000 extra woningen te bouwen.”

Op landelijk niveau misschien geen enorme aantallen, maar voor gemeente Noordoostpolder een behoorlijke schaalsprong. En dat terwijl de opgaven in de polder al behoorlijk zijn. De Groot: “Een groot deel van de woningen en voorzieningen is ruim 80 jaar oud en een aanzienlijk deel is aan vervanging toe. Bovendien vraagt het onze aandacht om het voorzieningenniveau op peil te houden, met name in de dorpen. Door een straatje erbij te bouwen, kunnen we ervoor zorgen dat we voorzieningen in de dorpen levensvatbaar houden. Bovendien hebben we een behoorlijke verduurzamingsslag te maken in het bestaande vastgoed.”

Toch geeft Van Steen aan dat de bouwproductie van de 3300 woningen die tot 2050 zonder Lelylijn zijn voorzien, voorloopt op schema. “Het Rijksvastgoedbedrijf bezit zo’n dertig procent van de grond waardoor het voor ons relatief makkelijk is om te ontwikkelen.” Maar als de productie in verband met de komst van de Lelylijn opgevoerd wordt, dan voorziet Van Steen dat de gemeente dat niet alleen aan zal kunnen.

“Lelystad ontwikkelt samen met het Rijksvastgoedbedrijf. Zo’n soort samenwerking zou voor ons ook kunnen helpen, want wij hebben de mensen niet voor een dergelijk grote ontwikkeling. Daarnaast wordt het financieel ook een ingewikkeld verhaal. Wij zijn gewend om ruimtelijke ontwikkeling onder eigen regie te doen, maar een dergelijk grote schaal zet de grondexploitatie onder druk verwacht ik. Je hebt dan te maken met investeringen in infrastructuur, klimaatadaptatie, noem maar op. Dat zijn echt grote investeringen, daar zullen we echt hulp bij nodig hebben.”

“Daarnaast zal het voorzieningenniveau mee moeten groeien met het aantal inwoners, ook daarvoor zullen we het Rijk nodig hebben. Hoe we deze grote opgave precies vorm kunnen geven, is onderwerp van gesprek voor de komende tijd, als we ook echt een besluit hebben genomen om extra woningen te bouwen. Daarvoor is natuurlijk eerst een positief besluit over de Lelylijn nodig en dat is er nog niet.”

Gemiste kans

En wat als de Lelylijn niet komt? De Groot: “Het zou heel vervelend zijn voor de economische ontwikkeling van de Noordoostpolder.” En Van Steen: “Als de treinverbinding er niet komt en ook geen station in Emmeloord, dan gaan we gewoon verder met het versterken van de bestaande kernen en de bouwopgave voor de komende jaren. Maar het zou wel een gemiste kans zijn. In de komende jaren krijgen we hopelijk duidelijkheid, nu zitten we echt nog even in de wachtkamer.”