Investeringsstrategie voor duurzame verstedelijking: hoe nu verder?

Verslag Werktafel ‘Duurzame Verstedelijking’ door NEPROM en Vereniging Deltametropool 4 september

Openingsbod op de verstedelijkingsopgave
De huidige woningvoorraad aanvullen met één miljoen woningen voor 2030: hoe kan dit op een duurzame manier gebeuren? “Via de investeringsstrategie maken 14 private partijen van de NEPROM het statement dat nu het moment is om vorm en invulling te geven aan de verstedelijkingsopgave”, leidt Paul Gerretsen (Vereniging Deltametropool) de middag in. Vooropgesteld dat de woningbouwopgave de belangrijkste drijfveer is voor de verstedelijkingsopgave, onderzocht de investeringsstrategie waar en voor wie deze woningen gebouwd moeten worden en hoe aan deze enorme woningbouwopgave duurzame kwaliteit meegegeven kan worden. De strategie laat via berekeningen, visualisaties en het precies aanwijzen van gebieden zien wat een mogelijke uitwerking is van de gestelde opgaven. De projectontwikkelaars benadrukken dat dit een openingsbod betreft: het zet de eerste stap, maar laat ruimte vrij voor reacties en tegenbiedingen.

Gebruik nieuwbouw voor vernieuwing
Desirée Uitzetter (BPD) onderschrijft de urgentie van de investeringsstrategie: “Er is een lacune aan het ontstaan in kennis over duurzame ontwikkeling, die nodig is om de duurzame verstedelijking in een goede koers te leiden.” De Brink Groep rekende uit dat ongeveer de helft van de woningvraag in te passen is in binnenstedelijk gebied. Voor de andere helft geldt: hoe maken we weer nieuwe, aantrekkelijke uitleggebieden? Uitzetter: “De uitdagingen die er liggen in energietransitie, wateropgave, mobiliteit en gezondheid, moeten we samenpakken in die nieuwe woongebieden die we gaan ontwikkelen. Maak niet alleen een regionale aangelegenheid van de uitleggebieden, maar creëer een school met innovaties en experimenten die je kan opschalen en die in de rest van Nederland navolging krijgt. Zo kan Nederland weer trots zijn op haar nieuwbouw en misschien weer eens internationale primeur krijgen.”

Meervoudige opgaven voor mobiliteit
Lodewijk Lacroix (gemeente Den Haag) gaat dieper in op het aspect mobiliteit en benadrukt dat dit op zichzelf ook een meervoudige opgave is. Mobiliteit speelt een rol bij het oplossen van knelpunten, het verminderen van milieuschade en verkeersveiligheid, het stimuleren van gezond gedrag, het versterken van de agglomeratiekracht, het faciliteren van de energietransitie en natuurlijk bij het verstedelijken van Nederland. Lacroix: “Kort samengevat: het is heel veel”.

Voor het creëren van duurzaam, ruimtelijk efficiënt mobiliteitsgedrag is het volgens Lacroix essentieel om nieuwe woningbouw rondom OV-knooppunten te concentreren, zoals momenteel gebeurt langs de infrastructurele as tussen Leiden en Dordrecht (de Oude Lijn) door de Metropoolregio Rotterdam Den Haag, Verstedelijkingsalliantie en de provincie Zuid-Holland. De koppeling kan voor interessante businesscases zorgen, zoals eerder bij Stedenbaan in de Zuidelijke Randstad gebeurde. In dat project was de afspraak dat NS en ProRail extra treinen lieten rijden wanneer de overheid zou zorgen voor aantrekkelijkere stationsgebieden en meer vastgoed rondom de stations. Om toekomstige infrastructurele projecten te bekostigen, is het volgens Lacroix nodig om als verschillende overheden samen op te trekken, om PPS-vormen beter te benutten en om met alle geldstromen die er al zijn nieuwe businesscases te creëren.

Claim op de ruimte en groen als nutvoorziening
Vanuit allerlei sectoren claimen we dezelfde ruimte en dat vraagt om een slimme manier van inrichten, is de boodschap uit de presentatie van Boris Hocks (Generation.Energy). Zo zijn er in Nederland voor de energietransitie 6000 windturbines en 200-400 km2 aan zonnepanelen nodig. Dat zal flinke ruimtelijke gevolgen op gebouw-, maar ook op wijkniveau hebben. “Hoe de woningopgave samen met de energietransitie in de ruimtelijke omgeving gepast kan worden, is iets waarover in de Novi keuzes in gemaakt kunnen worden”, benadrukt Hocks. Volgens Harry Boeschoten (Staatsbosbeheer) is het voor een effectieve ruimte-indeling nodig om ‘door de schalen heen te dansen’ , af te komen van onze ‘topografische ziekte’ en grensoverschrijdend te kijken. Als groen-specialist merkte hij bijvoorbeeld dat ‘groen’ veel meer betekenis krijgt wanneer bij gebiedsontwikkelingen er juist vanuit steden of regio’s in plaats van vanuit gebieden wordt gedacht. Om gebieden goed functionerend te maken pleit hij voor het instellen van ‘groen als nutsvoorziening’; een groen netwerk waar alle huizen op aangesloten zijn.

Conclusies: Nieuwe manieren van samenwerken, schalen verbinden en hoofdstructuren vastleggen
Via werktafels bespraken de deelnemers van de bijeenkomst hoe verder invulling gegeven kan worden aan de thema’s mobiliteit, omgevingskwaliteit en energietransitie. Een veel gehoorde uitkomst uit deze sessies was dat de verstedelijkingsopgave vraagt om het verbinden van verschillende schalen, zowel in de ruimte als in de bestuurlijke lagen van de overheid, en om een andere manier van samenwerking met meer aandacht voor PPS.

Mobiliteit
Deelnemers van de werktafel mobiliteit pleitten voor het ontwikkelen van fundamentele kennis over mobiliteit en het beter delen van deze kennis tussen marktpartijen en overheden. De uitdaging zit in het beter krijgen van de verhoudingen tussen mobiliteitsvernieuwing, openbaar vervoer en gebiedsontwikkeling. Waar wil je het eerste in investeren en hoe kun je besluitvorming op de verschillende vlakken gelijk laten lopen? Het afstemmen van omgevingsvisies op meerdere niveaus speelt hier bijvoorbeeld een belangrijke rol in.

Omgevingskwaliteit
Omgevingskwaliteit werd bediscussieerd als landschappelijke kwaliteit en de deelnemers van deze werktafel stipten de noodzaak aan om landschap te zien als een netwerk, zowel ruimtelijk, ecologisch als recreatief. Volgens hen is het nodig om ruimtelijke hoofdstructuren op te stellen die verschillende schaalniveaus met elkaar verbinden die vertaald kunnen worden naar richtlijnen voor marktpartijen. Het opstellen van platforms en commissies kan een manier zijn om hoofdstructuren voor omgevingskwaliteit te definiëren en kaders vast te stellen.

Energie
Op het gebied van energietransitie pleitten de deelnemers ervoor om alvast op buurtniveau aan de slag te gaan, maar daarbij verknopingen naar andere schalen mee te nemen. Denk aan initiatieven waarin huishoudens het restant van zelf opgewekte energie inzetten voor de accu van een deelauto, zoals in de Utrechtse wijk Lombok gebeurde. Het combineren van woningbouw met energietransitie biedt tenslotte ook kansen op het financieel vlak: voor het realiseren van geothermie in het Westland was de nieuwbouw een essentieel onderdeel voor de businesscase.