Jacob Geelbuurt, Amsterdam

Uitvoering geven aan een flexibel vernieuwingsplan

De Jacob Geelbuurt

De Jacob Geelbuurt is een naoorlogse wijk in stadsdeel Nieuw-West. De buurt is onderdeel van Westelijke Tuinsteden, waarvoor Cornelis van Eesteren begin jaren ’30 van de vorige eeuw een structuurplan heeft ontworpen. Dit plan is uiteindelijk in de jaren ’50 en ’60 in ontwikkeling gebracht.

Licht, lucht en ruimte kenmerken de Westelijke Tuinsteden en vormen ook in de Jacob Geelbuurt nog steeds de belangrijkste basiskwaliteit. Dit komt tot uiting in een raamwerk van lange zichtlijnen, weldadig groen en openbare ruimte. Daarbinnen liggen open woonblokken met 386 portieketagewoningen en 251 grondgebonden woningen.

Bewoners wonen naar tevredenheid in de Jacob Geelbuurt. Ze waarderen de ruime opzet van de wijk, de lichtinval en het groen. Tegelijkertijd hebben veel bewoners de buurt in negatieve zin zien veranderen. Er is sprake van geluidsoverlast, vervuiling van de openbare ruimte en onveiligheid. Wooncarrière maken in de buurt is onmogelijk door het eenzijdige aanbod van kleine portiek-etagewoningen en er zijn sociale problemen: relatief hoge werkloosheid, ondermaatse schoolprestaties en gezondheidsvraagstukken. Het gevolg is dat bewoners met wie het goed gaat vertrekken. Zie kiezen voor wijken met ruimere en modernere (koop)woningen, goed presterende basisscholen en een aantrekkelijke en veilige omgeving. De fysieke en sociale problemen versterken elkaar daardoor (steeds) verder en zorgen ervoor dat de buurt in een negatieve spiraal terecht komt.

Om het tij te keren is het Vernieuwingsplan Jacob Geelbuurt opgesteld. Hierin is de ambitie vastgelegd om de Jacob Geelbuurt de komende jaren te vernieuwen tot een duurzame woonbuurt. Een buurt waar iedereen het beste uit zichzelf kan halen, met een gevarieerd woningaanbod en een schone en veilige openbare ruimte.

Een flexibel en toekomstbestendig Vernieuwingsplan

Het raamwerk van Van Eesteren vormt de basis voor de vernieuwing. De bestaande kwaliteiten ervan worden benut en minder goede aspecten worden verbeterd. Dit resulteert in sterk raamwerk van openbare ruimte en zorgt voor ruimtelijke samenhang. De woongebieden hierbinnen krijgen gefaseerd een nieuwe invulling. Hiervoor is geen absoluut programma gedefinieerd, maar is op basis van een studie naar de bebouwingscapaciteit een bandbreedte opgenomen, waarin maximaal 500 nieuwe koopwoningen en duurdere huurwoningen gerealiseerd worden. Er worden 386 portieketagewoningen gesloopt. De 251 grondgebonden woningen worden duurzaam gerenoveerd. Daarnaast komt er een nieuwe basisschool.
In combinatie met deze fysieke opgave is een sociaal programma vastgelegd voor de buurt. Dit bestaat uit een gebiedsarrangement dat inzet op verbeteren van het onderwijs, werk en beheer en zorg en gezondheid.

Twee speerpunten
Voor de nieuwe invulling van de woongebieden zijn twee speerpunten met name benoemd. De eerste is ‘duurzaamheid & energie’. De gemeente Amsterdam wil vanaf 2015 alleen nog maar klimaatneutraal bouwen en de sterk stijgende energieprijs maakt van een woning die nauwelijks energie verbruikt een substantieel vestigingsargument.

Het tweede speerpunt is ‘ruimte voor particulier initiatief’. Bewoners kunnen in de Jacob Geelbuurt hun invloed laten gelden bij de inrichting van de openbare ruimte, praten mee over nieuwe en te renoveren gebouwen en kunnen op sommige plekken zelf hun eigen huis bouwen. Door (toekomstige) bewoners hier al in een vroeg stadium bij te betrekken worden doelgroepen, de woningen en het woonmilieu goed op elkaar afgestemd. Daarnaast leidt dit (vaak) tot een grotere betrokkenheid bij de woonomgeving, ontstaat een meer gedifferentieerd aanbod en levert het een rijkere variatie in het beeld op.

Bouwkavels met een kleine ontwikkelkorrel
Het stedenbouwkundig plan gaat uit van een kleinere ontwikkelkorrel dan de huidige invulling met stempels. Voor de bouwkavels zijn globale randvoorwaarden opgenomen. Dit zorgt voor (her)ontwikkelingsmogelijkheden waarin kleinschaliger, meer gefaseerd en daardoor financieel beheersbaar kan worden gebouwd. Het plan biedt tevens ruimte aan verschillende spelers: woningcorporatie de Alliantie, particulieren, collectieve groepen en ontwikkelaars kunnen invulling geven aan een bouwkavel.

Doorgaan met vernieuwen is noodzakelijk

Door de bouwstop in heel Amsterdam en het afhaken van de overkoepelende corporatie Far West is de vernieuwing van buurten in Amsterdam Nieuw-West sterk onder druk komen te staan. De Alliantie en het stadsdeel vinden vernieuwing van de Jacob Geelbuurt echter nog steeds noodzakelijk.
Ten eerste is de urgentie blijvend hoog. Uit een evaluatie van de stedelijke vernieuwingsaanpak van de afgelopen vijf jaar blijkt dat in de Jacob Geelbuurt weliswaar vooruitgang is geboekt, maar dat deze achterblijft op de ontwikkeling van heel Nieuw-West en Amsterdam als geheel (bron: Blijven bouwen aan de buurt, Inbo in opdracht van de Alliantie, 2011). Zo daalt de werkloosheid in de Jacob Geelbuurt minder snel, is het inkomensverschil groter geworden, is het gemiddeld inkomen in deze buurten lager en blijven de onderwijsprestaties achter. De Alliantie concludeert dan ook: ‘De sociaal-economische urgentie om blijvend te investeren in Nieuw-West is onverminderd hoog.’
Wel zijn door de economische crisis en stagnatie op de woningmarkt de nodige wijzigingen in de aanpak vereist. Hiervoor biedt het Vernieuwingsplan handvatten, met een afgebakend sociaal economisch programma in combinatie met een flexibel stedenbouwkundig ontwikkelingskader.
Een ander argument om de vernieuwing voort te zetten is de sloop van de Pius X kerk. Hiermee is vijf jaar geleden al centraal in de voorzieningenstrook ruimte gemaakt voor de ontwikkeling van een nieuw schoolgebouw. Het terrein is sindsdien tijdelijk in gebruik als trapveldje. Met de nieuwbouw van de Huizingaschool en de naastgelegen woningen wordt naar verwachting volgend jaar gestart. Dit is tevens het startschot voor de buurtvernieuwing en de herhuisvestingsopgave.
Bewoners en ondernemers zijn uitvoerig betrokken bij de nieuwe plannen voor de buurt. Met hen is een uitgebreid communicatie- en participatieproces doorlopen. Zij verwachten dan ook dat binnen afzienbare tijd de sloop-nieuwbouw of renovatie van hun woningen zal starten.

Het vervolg: van plan naar uitvoering

Met het vaststellen van het Vernieuwingsplan eerder dit jaar is een belangrijke stap gezet om het plan voor de Jacob Geelbuurt daadwerkelijk in uitvoering te brengen. Voordat daarmee gestart kan worden in 2014 worden de volgende producten opgesteld.

De Alliantie draagt zorg voor het uitwerkingsplan en het stadsdeel voor een nieuw bestemmingsplan. De uiteindelijke inrichting van de openbare ruimte wordt door het stadsdeel ontworpen. Daarnaast stellen stadsdeel en de Alliantie gezamenlijk een beeldkwaliteitsplan op en maken nadere financiële afspraken. Deze gaan onder meer over de eis om 70 procent van het parkeren op eigen terrein op te lossen. Tot slot stelt de Alliantie een renovatieplan op voor de laagbouwwoningen. Hier is inmiddels een start mee gemaakt.

Dit leidt tot een planning waarmee in 2014 gestart wordt met de bouw van de basisschool en naastgelegen woningen. In 2014 wordt ook gestart met de renovatie van de eerste laagbouwwoningen. De sloop-nieuwbouwopgave start in 2017 en eindigt naar verwachting in 2021. Daarmee zal de vernieuwing officieel afgerond zijn en heeft de buurt zich ontwikkeld tot een groene en duurzame woonbuurt waar bewoners het beste uit zichzelf halen.

Zie ook:

- Jacob Geelbuurt - Amsterdam: Gefaseerde particuliere oplossingen
- Intreerede prof. dr. ir. Vincent Gruis: ‘De Werkbare Woonmaatschappij’