Klimaatadaptief én goed verzekerd bouwen in tijden van toenemende klimaatrisico’s

In oktober valt in en rondom de Spaanse stad Valencia in korte tijd op sommige plaatsen 400 millimeter neerslag. In de nauwe straten van de steden en dorpen verandert de immense hoeveelheid water vanuit de rivieren en de omringende bergen in kolkende watermassa’s die alles op hun weg met zich meesleuren. Modderstromen bedelven straten en huizen, honderden mensen raken vermist of overlijden. Een geschatte schade van 2,6 miljard euro, een horrorscenario.

Maar schade door toenemend extreem weer is niet alleen in Spanje een groeiend probleem. Ook in Nederland zien verzekeraars de impact van extreem weer steeds duidelijker terug in de schadecijfers. In de Klimaatschademonitor worden de schadepieken steeds hoger en ook in de rest van Europa is diezelfde opgaande trend in schade waarneembaar. Deze toename kan leiden uiteindelijk tot steeds hogere premies en mogelijk zelfs tot het onverzekerbaar worden van bepaalde risico’s.

Tegelijkertijd zien we dat Nederland voor een grote bouwopgave staat. Sinds jaar en dag wordt er in ons land buitendijks of in laaggelegen gebied (bij)gebouwd. Met de toenemende klimaatrisico’s is het cruciaal dat het bouwen in dergelijke gebieden klimaatadaptief gebeurt. Bij het bouwen in risicogebieden, zoals buitendijkse gebieden, moeten beschermende maatregelen worden genomen. Waterveiligheid en klimaatadaptatie staan daarbij voorop. Daarom pakken de verzekeraars de handschoen op, om samen met andere partijen te werken aan manieren om de impact van klimaatrisico’s te beperken. Door nú bewustzijn te creëren bij burgers en bedrijven kunnen we voorkomen dat Nederland in de toekomst wordt geconfronteerd met ingrijpende maatregelen of onbetaalbare verzekeringspremies.

Schakel in de keten

Toenemende schades betekenen uiteindelijk hogere premies voor iedereen. Preventie moet daarom een veel belangrijker rol spelen en dat betekent dat er nu al keuzes gemaakt moeten worden. Kunnen we bijvoorbeeld bouwen in uiterwaarden en zo ja, welke (adaptieve) maatregelen moeten dan worden getroffen? Om daarmee het hoofd te bieden aan bijvoorbeeld overstroming vanuit de rivieren, extreme neerslag en langdurige periodes van droogte.

Vanaf verslagjaar 2024 moeten de eerste bedrijven (ook banken en verzekeraars) conform de Corporate Sustainability Reporting Directive ( CSRD) laten zien hoe klimaatrisico’s hun activiteiten raken. Hiermee ontstaat meer transparantie over de gevoeligheid van verzekeraars voor klimaatrisico’s, inclusief de financiële impact. Verzekeraars vormen een schakel in de financiële keten en werken actief samen met andere partijen, zoals overheden en toezichthouders. De inzet is om risico’s te beheersen. En dat is nodig, voor alle partijen. Stel dat een woning op een risicovolle plek staat. Bij toenemend klimaatrisico is de kans groot dat de waarde van de woning in de toekomst zal dalen. Ook wordt het huis moeilijker verkoopbaar en blijft de eigenaar wellicht achter met een restschuld. Hypotheekverstrekkers krijgen steeds vaker het advies om rekening te houden met de waarde van panden die mogelijk bedreigd worden door overstromingen of droogte. Kortom, de financiële impact van klimaatrisico’s treft veel partijen, zowel bedrijven als particulieren.

Meer samen werken

Wat staat ons te doen? Een deel van deze vraag stond centraal tijdens de pilotsessie ‘Klimaatadaptief bouwen en waar te bouwen in Nederland’, op 19 september in Rotterdam. Centrale vraag was welke partijen allemaal betrokken zijn bij klimaatadaptief bouwen en welke rol en verantwoordelijkheden zij hebben in de keten. En hoe kunnen we door meer samen te werken zorgen dat we meer klimaatadaptief bouwen, ook op locaties waar de risico’s voor overstroming, wateroverlast en droogte groter worden? Voor verzekeraars is daarbij de belangrijke vraag hoe het verzekeren mogelijk blijft als we meer op risicovolle locaties gaan bouwen.

Verzekeraars krijgen vaak de vraag welke rol zij spelen in klimaatadaptie. Verzekeraars kunnen schade herstellen op een klimaatadaptieve manier: build back better. Op dit moment lukt dat nog niet standaard. Dat heeft te maken met onder andere het ‘indemniteitsbeginsel’: een verzekering mag niet leiden tot een vergoeding van een hoger bedrag dan de daadwerkelijke schade. Op dit moment kunnen verzekeraars klanten wel informeren over mogelijkheden voor klimaatrobuust herstel, bijvoorbeeld door na een overstroming een houten parketvloer te vervangen door een keramische vloer. De verzekeraar vergoedt dan het bedrag van de geleden schade, de klant betaalt een eigen bijdrage voor de keramische vloer. Deze is immers duurder dan het bedrag van de geleden schade. Daarom is tijdens de pilotsessie een voorstel gedaan om te onderzoeken of klimaatbestendig herstel wettelijk verankerd kan worden en welke mogelijke gevolgen dit heeft voor de premiestelling. Het uitgangspunt is dan dat eerst wordt bekeken of alle schades door wateroverlast of overstroming klimaatrobuust kunnen worden hersteld.

Daarnaast kunnen verzekeraars hun klanten helpen met het delen van hun kennis over risico’s en hoe deze te beperken. Ook het vroegtijdig waarschuwen bij een klimaatramp is een belangrijk onderdeel van preventie. Overheid en verzekeraars kunnen hierin samen optrekken. En informeren werkt. Uit recent onderzoek naar risicoreductiegedrag blijkt dat bedrijven significant vaker risicoreductiemaatregelen nemen als zij vroegtijdig worden geïnformeerd en gewaarschuwd. Uit eerder onderzoek van onder andere de Vrije Universiteit onder huishoudens blijkt dat preventieve maatregelen de schade bij een overstroming met dertig tot veertig procent kunnen verminderen.

Verschillende rollen

Verzekeraars zijn een schakel in de keten. Om Nederland in de toekomst nog klimaatrobuuster te krijgen is een duidelijke taakverdeling vereist. In Nederland wordt de verantwoordelijkheid voor waterveiligheid vooral gedragen door het Rijk en de waterschappen. Zo speelt de overheid een leidende rol in het formuleren van wetten en richtlijnen om klimaatbestendige ontwikkeling te bevorderen. De waterschappen zorgen voor de waterveiligheid en het grondwaterpeil en voeren bij extreme weersomstandigheden het beheer uit om overstromingen te voorkomen. Bouwbedrijven moeten de verantwoordelijkheid nemen om bij elk nieuw project klimaatadaptieve keuzes te maken ten aanzien van overstromingen, wateroverlast, droogte en hitte. Verzekeraars tenslotte kunnen innovatieve verzekeringsproducten ontwikkelen die klanten beschermen tegen schade door klimaatgerelateerde gebeurtenissen, zolang deze binnen de mogelijkheden van verzekerbaarheid vallen.

Zo ontstaan nieuwe samenwerkingsinitiatieven om deze rolverdeling kracht bij te zetten. Dit jaar is NL AAA Klimaatbestendig gestart, met ambassadeurs vanuit de banken, pensioenfondsen, verzekeraars, waterschappen, het ministerie van I&W en de Deltacommissaris. Daarnaast werkt de werkgroep Klimaatadaptatie Financiële Sector pilots uit op basis van haar in 2023 verschenen rapport. Kennisinstituten spelen ook een belangrijke rol. Eerder dit jaar organiseerde Resilient Delta Initiative een event over klimaatadaptatiefinanciering in de Nederlandse delta. Concretisering is daarbij gewenst: wat is dan klimaatbestendig? Welke partijen dragen daaraan bij? In 2025 gaat nieuw onafhankelijk onderzoek helpen om de kansen voor de publieke en private sector in klimaatadaptief bouwen te concretiseren.

Moedige keuzes

In een land als Nederland, waar waterveiligheid essentieel is, is het cruciaal dat we samenwerken om schade te voorkomen. In de sessie blijkt dat we dat op veel meer manieren kunnen doen. Partijen moeten daarbij in een zo vroeg mogelijk stadium gezamenlijk optrekken om onnodige correcties achteraf te voorkomen. Een verzekeraar kan met kennis van risico’s al meekijken bij een bouwproject om verzekerbaarheidsproblemen te voorkomen. Een toekomstbestendig Nederland vraagt om moedige keuzes. Dit betekent dat we moeten accepteren dat sommige gebieden simpelweg niet geschikt zijn voor woningbouw of als bedrijfsterrein. Het betekent ook dat we bereid moeten zijn te investeren in maatregelen die onze leefomgeving op de lange termijn veilig maken.

Samenwerking tussen de verschillende partijen is hierin de sleutel tot succes. Een korting op de verzekeringspremie bij het nemen van schadepreventieve maatregelen alleen helpt niet genoeg. Dat bedrag is immers te laag. Het kan wel versterkend werken voor het stimuleringsbeleid van de overheden. Ook hypotheekverstrekkers kunnen dan aansluiten met beleid om klimaatadaptatie te stimuleren. Als alle schakels in de keten hun rol bekleden en naar oplossingen blijven zoeken, kunnen we een toekomst creëren waarin Nederlanders weerbaar zijn in de veranderende omstandigheden. Zo houden we Nederland klimaatbestendig en de risico’s verzekerbaar voor de generaties die na ons komen.