Knarrenhof oplossing voor tekort aan seniorenwoningen? “Je let een beetje op elkaar”

Het dorp Hasselt ligt op ongeveer een kwartier rijden van Zwolle. Het is een pittoresk klein dorpje in de gemeente Zwartewaterland. Hagenees Tom Ligtvoet (73) en Rotterdammer Enny Kleij (67) kunnen hier met hun bijbehorende Randstedelijke accenten prima voor dagjesmensen doorgaan. Maar niks is minder waar. Ze wonen hier. Samen met andere senioren.

Verademing

De twee verruilden allebei een maand geleden hun woningen in het westen voor een gelijkvloerse, levensbestendige woning in het Knarrenhof ‘De Tijlshof’ in Hasselt. Met veertien andere huishoudens vormen ze een hofje waar ze zelfstandig wonen, maar toch samen. Het gemeenschapsgevoel en de aanspraak met medebewoners zijn voor beide een verademing na het anonieme leven in de grote stad. Enny: “Als mijn man hier het afval weg gaat brengen, moet ik niet gek opkijken als hij drie kwartier wegblijft.”

Afgelopen maand kwamen de ministers Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) en Conny Helder (Langdurige Zorg en Sport) met een stevig plan naar buiten. Ze kondigden aan dat van de 900.000 te bouwen woningen voor 2030, er 290.000 geschikt moeten zijn voor ouderen. Daarvan moeten 80.000 woningen geclusterd worden gebouwd, zoals hofjes “ter bevordering van het sociaal contact”. Aldus het nieuwsbericht bij de nieuwe plannen.

Andere woonwensen

De vergrijzing in Nederland neemt in rap tempo toe: van 3,5 miljoen 65-plussers in 2022 naar 4,8 miljoen in 2040. Daarmee veranderen de woonbehoeften. Zodra de mobiliteit afneemt en de gezondheid minder wordt, heeft een oudere doorgaans behoefte aan een gelijkvloerse woning in de buurt van voorzieningen.

Het Knarrenhof is één voorbeeld van een geclusterde woonvorm voor senioren die is ingericht op het bevorderen van sociaal contact en een gemeenschapsgevoel. Hierdoor wordt eenzaamheid onder ouderen tegengegaan. Gemiddeld komen eenzaamheidsgevoelens vaker voor bij ouderen dan bij andere leeftijdsgroepen.

Een Knarrenhof bestaat uit een groep “zelfredzame senioren” die woont in levensbestendige woningen in een hofje, aldus de website van Stichting Knarrenhof. Dit kunnen grondgebonden woningen of appartementen zijn, nieuwbouw of hergebruik. Dat is aan de bewoners. Zij worden door de stichting geholpen bij het realiseren van een hofje.

Tussen droom en daad

Er zijn in Nederland talloze bewonersinitiatieven, maar die komen lang niet altijd van idee tot werkelijkheid, ziet Ruben Beens, projectleider bij Stichting Knarrenhof. Vaak strandt een idee zodra er regelgeving en financiering bij komt kijken. Daar komt de stichting om de hoek kijken, legt Beens uit: “Wij proberen een burgerinitiatief op een professionele manier vorm te geven.”

Door heel Nederland zijn er inmiddels Knarrenhofjes gerealiseerd, nu zeven in totaal. In een tiental andere gemeenten liggen concrete plannen op tafel. Het Knarrenhof in Hasselt is gloednieuw: eind oktober zijn de laatste woningen opgeleverd. In verschillende woningen staan de verhuisdozen nog in de woonkamer.

De bewoners van De Tijlshof zijn een mix van Hasseltenaren en mensen van buitenaf, allemaal ongeveer tussen de zestig en tachtig jaar oud. Volgens Beens trekken Knarrenhofjes vooral senioren aan die in een grote woning wonen en daar wel weg willen, maar het liefst niet naar “een appartementje vierhoog, anoniem, en zonder balkon.”

In een Knarrenhof zitten alle voorzieningen – keuken, woon-, bad-, en slaapkamer – op de begane grond en iedere woning heeft een zolder. Sommige bewoners kiezen ervoor om daar de slaapkamer van te maken zolang ze goed ter been zijn, andere maken er een logeer- of hobbykamer van. Ook heeft iedere woning een kleine tuin.

Gemeenschapsgevoel

Dat was voor Enny, die hiervoor in een Rotterdamse eengezinswoning woonde, een belangrijke reden om voor een Knarrenhof te kiezen. Zij en haar man vonden het tijd om naar een kleinere woning te verhuizen. “Mijn man is verwoed tuinier en die moest een tuintje hebben. Ik kan niet naar een flatje driehoog achter,” licht Enny toe. Zij is een van de bewoners van De Tijlshof die niet oorspronkelijk uit Hasselt komt. Toen ze dit project op internet tegenkwam, moest ze even opzoeken waar Hasselt precies ligt. Inmiddels is ze blij in de hofjeswoning.

Enny kampt zelf met gezondheidsproblemen en vindt het een geruststellend idee dat als haar iets overkomt, haar man in ieder geval in een gemeenschap overblijft. “In Rotterdam zou hij helemaal in zijn uppie in een groot huis zitten. Dat is het grote probleem. En andersom is dat hetzelfde. Overkomt hem wat, dan zit ik in een gezellige gemeenschap.” Dat contact met andere bewoners is de voornaamste reden voor haar om zich meteen helemaal op haar plek te voelen in het Knarrenhof.

Sociaal contract

Enny vertelt dat een van de bewoners vlak voor de oplevering van de woning naar het ziekenhuis moest. Nu stuurt Enny haar weleens een mailtje om te vragen hoe het gaat: “Je loopt de deur niet plat bij elkaar en dat hoeft ook helemaal niet, maar je let wel een beetje op elkaar.” Dat is volgens projectleider Beens ook echt de bedoeling. Vóór je als bewoner in een Knarrenhof gaat wonen, tekenen alle bewoners een sociaal contract waarin je belooft dat je elkaar helpt als dat nodig is. Bewoner Tom vult aan: “Het is niet billen wassen, maar het is wel even kijken of de gordijnen aan de overkant open gaan.”

Om elkaar te kunnen helpen, is – enige – diversiteit in leeftijd in een hofje wel belangrijk. Zodra iedereen hulpbehoevend is, wordt het ingewikkeld om voor elkaar te zorgen. Daarom werkt Stichting Knarrenhof met een wachtrij: de eerste woning die vrijkomt in een hofje gaat naar degene die het langste op de wachtlijst staat, de tweede woning naar de jongste.

Beens: “Zo houd je de hof jong. De mensen die in het hofje wonen worden ouder, maar de wachtlijst wordt ook ouder. Als op een gegeven moment iedereen tachtig is: hoe vitaal is het project dan nog?” Bovendien blijft de stichting zo betrokken bij ieder Knarrenhofje, ook na oplevering van de woningen.

Senior verleiden

‘Krasse knar’ Tom komt oorspronkelijk uit Den Haag, maar woonde de afgelopen jaren met zijn vrouw Ank in een flat in Gouda. In een flat heb je niks te zeggen over het sociale contact met buren, zegt hij. “Je doet de deur dicht en dan is het klaar.”

Dat is in het Knarrenhof wel anders: ieder hofje heeft een gemeenschappelijke tuin en een ruimte waar activiteiten georganiseerd kunnen worden. De Sinterklaasborrel is in De Tijlshof net geweest, nu is de activiteitencommissie bezig met het organiseren van een kerstbijeenkomst.

Aanspraak genoeg

Het gemeenschapsgevoel is ook voor Tom heel belangrijk. Hij vindt het in Hasselt fijn dat hij even naar buiten kan en “tegen de buurman kan zeuren”. Tom: “Als je gewoon rondloopt hier, kom je vanzelf mensen tegen.” De barrière om sociaal contact aan te gaan is daardoor een stuk minder, legt hij uit. “Je hebt aanspraak genoeg, in steden is dat natuurlijk anders.”

Dat is de kracht van het Knarrenhof, denkt Beens. “Als we dat niet zouden doen, zijn we gewoon een ontwikkelaar die woningen neerzet en zegt: ‘Mensen, koop maar wat, red u zelf.’” Hij gaat verder: “Veel mensen zeggen: ‘De senior wil niet verhuizen.’ De senior wil wél verhuizen, maar alleen naar iets wat bij hem past.” Dat zit volgens Beens in de inspraak die bewoners hebben in het project en het wonen met gelijkgestemden. “Daar kun je de senior best mee verleiden om te verhuizen. Geen enkel probleem.”

In onderstaande video gaat Margriet Weeber, initiatiefnemer van Knarrenhof Dordrecht met een groep senioren op bezoek naar een gerealiseerde knarrenhof in Gouda: