Knooppuntontwikkeling in de Randstad: prioriteren en ontschotten

Dit heeft geleid tot vier casussen waarin samen met lokale partijen en experts naar kansrijke oplossingsrichtingen is gezocht. Twee van de casussen kijken naar een hele corridor (Zaancorridor en Oude Lijn), waarbinnen de ontwikkelingskansen van meerdere knooppunten in hun onderlinge samenhang zijn bekeken. De andere twee casussen gaan over de (gebieds)ontwikkeling op een locatie (Laan van NOI en Breukelen). Op beide schaalniveaus komt een casus uit de Noordvleugel en een uit de Zuidvleugel van de Randstad. Op deze manier kunnen beide vleugels van elkaar leren.

De acht belangrijkste lessen uit het traject:

1. Vergroot bestuurlijke urgentie

Veel bestuurders vinden knooppuntontwikkeling wel belangrijk, maar als het puntje bij paaltje komt blijkt vaak dat de echte urgentie ontbreekt. Betrek bestuurders nog directer bij het thema en laat ze zien wat de maatschappelijke voordelen zijn van knooppuntontwikkeling.

2. Ga in gesprek met de markt

Overheden zijn te onbekend met de wensen van de markt, waardoor de nadruk teveel komt te liggen op het aanbod in plaats van de vraag. Intensief contact tussen markt en overheid is wenselijk om reële ontwikkelingskansen voor knooppunten te identificeren en tot gezamenlijke ontwikkeling te komen.

3. Kies waar het gaat gebeuren

De markt is gebaat bij duidelijkheid. Kies als overheden dus welke knooppunten je als eerste aan wilt pakken en welke nog even niet. Maak eventueel afspraken over verevening tussen gemeenten. Hier ligt nadrukkelijk een regisserende rol voor regionale overheden.

4. Creëer positieve prikkels

Het blijkt vaak lastig om schaarste te creëren, maar richt in ieder geval positieve prikkels op de plekken waar knooppuntontwikkeling gewenst is. Dit kan door financieel en planologisch aantrekkelijk te maken om bepaalde knooppunten te ontwikkelen of door de inbreng van kennis.

5. Branding vanuit de kracht van een locatie

Ga samen met de partijen in het gebied op zoek naar de unieke identiteit van het knooppunt. Gebruik deze om het knooppunt een duidelijk gezicht geven en daarmee partijen in het gebied en van buiten te prikkelen een bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van deze identiteit.

6. Robuust en flexibel sturingskader

De gewenste identiteit biedt een stip op de horizon. Deze biedt de basis voor een robuuste visie waar partijen zich aan kunnen committeren. De weg daar naar toe is gebaat bij flexibiliteit. Biedt ruimte in het proces en planningskaders voor initiatieven en kijk hoe deze een bijdrage kunnen leveren aan de visie.

7. Ontschot rollen en budgetten

Zorg voor bundeling van geldstromen en verschillende expertises. Werk met elkaar toe naar één aanpak en budget voor de samenhangende investering in infrastructuur, ruimtelijke ontwikkeling, herstructurering en openbare ruimte.

8. Begin met kleinschalige kwaliteitsverbetering

De tijd van grootschalige gebiedsontwikkeling is voorbij. Kijk welke kleine ingrepen nu al te realiseren zijn om de kwaliteit in het gebied een impuls te geven. Een aantrekkelijkere openbare ruimte kan andere partijen verleiden om ook in het gebied te investeren.

Uiteindelijk betekent knooppuntontwikkeling vooral elkaar opzoeken. Of het nou gaat om overheid en markt, provincies en gemeenten, ruimte en mobiliteit, zittende gebruikers en nieuwe initiatiefnemers. Door elkaar op te zoeken ontstaat een bredere blik op de vraagstukken en de oplossingen.

Het maatschappelijk belang van knooppuntontwikkeling?

Concentratie van ruimtelijke ontwikkeling rondom knooppunten van openbaar vervoer draagt bij aan veel beleidsdoelen. Steeds meer burgers en bedrijven willen graag zowel per auto als met het OV en dan vooral met de trein goed bereikbaar zijn. De leegstand van kantoren bij grote intercitystations is het laagst van heel Nederland. Bovendien zorgt bouwen rondom stations ervoor dat de prachtige landschappen in de Randstad open kunnen blijven, dat we bijdragen aan de vermindering van de CO2-uitstoot en niet te vergeten zuinig omgaan met ons overheidsgeld. De soms hogere kosten voor gebiedsontwikkeling rondom knooppunten verdienen zich ruimschoots terug door de besparingen op investeringen voor nieuwe infrastructuur.

Ondanks dat gebiedsontwikkeling bij openbaar vervoer veel voordelen heeft komt deze op OV-knooppunten in de praktijk moeilijk van de grond. Ruimtelijke ontwikkeling bij knooppunten is voor gemeenten vaak niet aantrekkelijk, doordat de locaties complexer zijn om te (her)ontwikkelen en daarmee duurder of omdat men aan de rand van de gemeente grondposities heeft. Bij knooppunten zijn bovendien veel partijen betrokken. Er zijn allerlei deelbelangen, versnipperd over partijen (overheden, vervoerbedrijven, grondeigenaren) en er zijn verschillende geldstromen. Ook ontbreekt vaak regionale afstemming over de ruimtelijke programmering van knooppunten waardoor er geen heldere prioritering is. Daar komt nog eens bij dat de tijden veranderd zijn als gevolg van de financiële crisis. De investeringsruimte is zowel bij de markt als de overheid beperkt en risico’s worden niet meer zo makkelijk genomen.

De vier casussen laten zien welke mogelijkheden er wél zijn om knooppuntontwikkeling te stimuleren.

Het traject is uitgevoerd door Thomas Straatemeier van Goudappel Coffeng en Gert-Joost Peek in samenwerking met het OV-bureau Randstad. We startten het traject met een plenaire bijeenkomst. Tijdens deze bijeenkomst is de problematiek per casus verder verkend om tot een heldere vraagstelling voor het vervolg te komen. In verdiepingssessies hebben direct betrokkenen en een aantal experts gezocht naar kansrijke oplossingsrichtingen. De uitkomsten van de casussen zijn gedeeld en aangescherpt op een kennismiddag met bestuurders, ambtenaren, marktpartijen, wetenschappers en vervoerders.

Zie voor de volledige publicatie:

Of download in pdf