Laakhaven West in Den Haag: wat vinden Haan & Laan er eigenlijk van?

Onze locatie was eeuwenlang buitengebied met als zuidelijke grens een smalle waterloop: De Laak. In 1843 ontstond de noordgrens door de aanleg van de spoorlijn Den Haag-Rotterdam die hier een flauwe bocht maakt. Eind negentiende eeuw vereiste de stedelijke expansiedrang nieuwe vaarroutes, havencapaciteit en bedrijventerreinen. Ondernemers wensten in Laak grond te kopen, maar de gemeenteraad wilde eerst een bestemmings- en gebiedsexploitatieplan zien. Ontwerper van het gebied was Isaac Anne Lindo, bijna dertig jaar lang de krachtige directeur Gemeentewerken.

Tussen 1900 en 1920 ontstonden de Laakhaven en het Laakkanaal, verbonden met de Vliet, de economische slagader tussen Leiden en Delft. Het gebied werd belangrijk voor de regionale binnenvaart en als overslag- en industriegebied, inclusief opslagplek voor petroleum die als gevaarlijke brandstof niet meer in de binnenstad paste.

Nijvere werkplaatsen

Talloze fabrieken en handelsondernemingen trokken ons deelgebied Laakhaven West in, westelijk van de Calandstraat. Ligging aan water en spoor was een belangrijke vestigingsfactor. Het gebied ligt weliswaar geïsoleerd tussen het Laakkanaal en de spoorbaan, maar vormt ook de verbindingsroute tussen de drukbevolkte wijken Schilderswijk en Laakkwartier. Een grote werkgever was het Amerikaanse Standard Electric (later ITT) met onder meer een fabriek van telefoontoestellen. De Bataafse Petroleum Maatschappij (later Shell) had hier een werkplaats voor revisie van benzinepompen. Rond 1936 kwamen hallen van de Rijks Automobiel Centrale (RAC) in gebruik. Het Rijk stalde en onderhield hierin een grote variëteit aan dienstauto’s.

Sluitstuk

In de loop van de tijd verminderde de economische betekenis van Laakhaven. Leegstand en verpaupering traden op. Midden jaren tachtig begon de herontwikkeling. Eerst in het oostelijk- en middendeel, gunstig gesitueerd direct bij Station Hollands Spoor. Hier kwamen woningen, bedrijven, de Haagse Hogeschool en grootschalige detailhandel in de MegaStores. Een nieuw leven voor Laakhaven West, toch een uithoeklocatie, werd het sluitstuk van de transformatie.

In 1999 brengt de gemeente een stedenbouwkundig model en beeldkwaliteitsplan uit, afkomstig van Group for Architecture. Centraal in dit plan “van hoog niveau met intensief grondgebruik en wervende uitstraling” staat een kolossaal bouwwerk met twee maaivelden. Onderin bedrijven, daarboven woonlagen. Parkeren, laden en lossen gebeurt deels op het tweede maaiveld, te bereiken via ‘wokkels’: spiraalvormige hellingbanen. Woningbouw is geen doel op zich, maar vooral belangrijk als sociale functie in het gebied. Enkele bedrijfspanden blijven behouden, groenvoorzieningen ontbreken grotendeels.

Jazzy

De gemeente sluit in 2006 een samenwerkingsovereenkomst met de Ontwikkelingscombinatie Laakhaven West (OCLW), bestaande uit Johan Matser (nu Synchroon), Ballast Nedam en corporatie Haag Wonen Kristal. Hun gezamenlijke stedenbouwkundig plan, van bureau KCAP, is een jaar later klaar. Leidraad: “Het gebied, inclusief de aansluitende locatie Petroleumhaven, zal een hip, creatief, internationaal, jong en ondernemend publiek trekken. Jazzy. Een veelkleurig woon-, werk- en leefmilieu”. (Middel)duur wonen krijgt de hoofdrol en de gedachte bedrijvigheid wordt kleinschaliger. Sociale huur “is niet nodig want in de nabije wijken komt al voldoende, namelijk dertig procent, goedkope nieuwbouw”. Geluidsschermen en dove gevels moeten de geluidsbelasting van weg en rail beperken. Er komt een brug voor langzaam verkeer over het Laakkanaal.

De Calandstraat, onderdeel van de CentrumRing, wordt in dit plan voor auto’s een meer aantrekkelijke route. Ook de Waldorpstraat blijft hoofdverkeersweg, met een aparte doorgaande ‘snelfietsroute’. Looproutes naar de nabije stations (Hollands Spoor en Moerwijk) zijn onaantrekkelijk, constateren de plannenmakers, maar zij doen geen voorstellen voor betere verbindingen. Later bepaalt de Structuurvisie Knooppunt Moerwijk dat pas na afronding van Laakhaven West de verouderde stationsomgeving wordt aangepakt.

Kersvers plan onhaalbaar

Wanneer de kredietcrisis losbarst, blijkt de Publiek Private Samenwerking op basis van het kersverse plan van KCAP niet uitvoerbaar. In de jaren daarna stimuleert de gemeente tijdelijke bestemmingen. Omdat een groot deel van de grond en opstallen in eigendom is van de gemeente heeft zij slagkracht om ontwikkelingen te sturen. Zo worden in 2009 de RAC-hallen opgeknapt als evenementenlocatie. In 2012 wordt een nieuw Stedenbouwkundig Raamwerk vastgesteld, daarna een nieuw bestemmingsplan. De gemeente verdeelt het gebied in kleinere kavels. Particulieren en kleine ontwikkelaars krijgen volop ruimte voor zelfbouw, veelal zonder zelfbewoningsplicht. Toekomstige eigenaren en gebruikers krijgen meer zeggenschap.

Wie hoger wil bouwen dan 50 meter mag dat, soms ook welstandsvrij. Gebruik maken van bestaande infrastructuur staat centraal in plaats van straten verleggen. Het gebied houdt zijn stoere karakter. Straten krijgen brede trottoirbanden. Er komt een brandweer/ambulancepost. In 2016 laat de herziening van de grondexploitatie een negatief resultaat zien van enkele tientallen miljoenen.

Stroomversnelling

Om de aanpak van het snel verpauperende gebied te versnellen, gaat de gemeente grond verkopen. In 2012 bouwt woningcorporatie Arcade de CalandTower met 104 sociale huurwoningen. Vanaf 2014 wordt op verschillende kleinere kavels gebouwd en vanaf 2016 komt een grotere bouwstroom op gang. NU Projectontwikkeling realiseert de meeste studio`s en woningen. Hun projecten Waldo City en Caland Dock aan het Laakkanaal gaan de hoogte in en tellen bij elkaar ruim 1.100 wooneenheden. Beide complexen worden verwarmd met collectieve WKO-installaties met aquathermie.

Het voormalige Shell-gebouw, sinds 2003 tijdelijk in gebruik bij kunstenaars onder de naam Maakhaven, wordt na protest in 2014 gered van sloop en een paar jaar later overgedragen aan een kunstenaarscollectief. Inmiddels staan er in totaal 2.200 woningen, twee keer zoveel als voorzien in het plan uit 2007.

‘Bouwen op elkaar’

Het deel Petroleumhaven wordt de laatste ontwikkeling. Behalve middelhoogbouw in verschillende vormen verrijst hier Hoge Vrijheid, de eerste Nederlandse hoogbouwtoren in collectief particulier opdrachtgeverschap. Dit is het resultaat van de prijsvraag ‘Bouwen op elkaar’ uit 2013. Zeventig meter hoog, 21 verdiepingen, gemeenschappelijk dakterras, eigen elektrische auto’s en minimaal energieneutraal.

Wat zien we

Druk is het op de brede Calandstraat, de entree van het gebied. We zien hoge woongebouwen en een scala aan voorzieningen, variërend van een beauty center, een Thaise kickboksschool en benzinestations tot het Haags Taalplein. Een parkeergarage heeft een gevel van bamboestammen en steenkorven. Dat is nog eens binnenkomen!

We lopen de Waldorpstraat in. Gebouw Kop van Laak telt twaalf verdiepingen vrije sector huurwoningen met comfortabele buitenruimtes en bedrijvigheid in de plint. Een ventweg ontsluit deze flat en zeven lage, eenvoudige gebouwen, pal tegen de spoorlijn aan gebouwd. Op de begane grond een waaier aan ondernemingen, zoals een bandencentrum, multiculturele dameskleding, en vestigingen voor psychisch welbevinden en bedrijfsbeveiliging. Daarboven twee of drie woonlagen startersappartementen.

Aan de overkant staan twee tempels met sierlijke torentjes. De fundering van een derde mandir is klaar, maar de bouw ligt stil, getuige royaal opschietende wildernis. Verderop trekken paarse, groene, blauwe en oranje plexiglazen balkons de aandacht. Dit gebouw omvat gemeubileerde éénkamerstudio’s maar valt geheel weg bij de zeventig meter hoge Waldo Tower. Beneden een avondwinkel, slijterij en horeca, daarboven ‘luxe stadsstudio’s’ plus een massa balkonnetjes.

Bij de Waldo Tower spelen zich voor onze ogen tweemaal levensgevaarlijke verkeerssituaties af. Op dit kruispunt komen van drie kanten stromen auto’s. Laan ziet dat fietsers, die hier een vrije doorgaande route zouden hebben, op een onoverzichtelijke manier moeten oversteken. Dat geldt ook voor wandelaars.

Wat gebeurt hier?

Richting bouwterrein Petroleumhaven passeren we Eethuis New Laak, een van die typisch Haagse koffiehuizen, je verwacht hier eigenlijk Cor, Ab en Cock van der Laak. Dan – holy moly! roept Haan - wat gebeurt hier? Heeft elk appartement in toren Hoge Vrijheid een andere gevelbekleding? Bakstenen in siermetselwerk, tegelwerk in verschillende kleuren, stalen panelen, zelfs een materiaal dat op leem lijkt, en bovendien uiteenlopende kozijnkleuren. Zelfbouwers werken aan beide zijden van de havenkom aan hun geschakelde laagbouwpanden. We zien het bekende beeld van de ene kavel bijna klaar en de andere nog niet gestart.

Tegenover Hoge Vrijheid klinken harde mechanische geluiden en stampende beats uit de grote hal van XXL Carwash. Een ambulance vertrekt met loeiende sirene uit de GGD-vestiging in de bocht van de Waldorpstraat. Vanuit de naastgelegen brandweerkazerne blijft het rustig.

Behouden gebouwen

Teruglopend nemen we de 1e Lulofsdwarsstraat en komen langs de donkere, langgerekte loods met klassiek zaagtanddak van Maakhaven. In een grote plantsoenbak groeit voornamelijk gras. Schuin aan de overkant staat De Pionier, een jaren-zestig-blauw kantoorgebouw waar tegenwoordig tweehonderd studenten wonen. Nòg een behouden gebouw: de RAC-hallen, nu de Haagse Sportcentrale voor urban sports, met onder meer Boulder Hall Walhalla. Binnen is het druk met enthousiaste sporters. In de gang hangt een tentoonstelling van de Stichting Haags Industrieel Erfgoed. Een mooie tijdlijn van de voorgeschiedenis van het gebouw in woord en beeld. De straat is een verstilde plek met een fraaie rij platanen. Op veel plekken zien we goede fietsparkeervoorzieningen (fietsenhekjes of nietjes), maar ze worden weinig gebruikt.

We komen op het Johan van Veenplein. Een rijtje fastfoodvestigingen moet hongerige sporters bedienen maar vandaag is het stil. Het plein biedt weinig verblijfskwaliteit, want het staat vol met lage, cortenstalen groenbakken en iele boompjes waar je hooguit tussendoor kunt lopen.

Potentiële boulevard

We steken door naar de Calandkade aan het Laakkanaal. Vijf gebouwen met een getrapte opbouw tot twaalf lagen vormen het gezichtsbepalende, massale project Caland Dock. Bakstenen kleuren rustgevend gebroken wit en kaki. Vier gebouwen zijn twee aan twee gekoppeld via een plint aan de kade met onder meer een lunchroom en een nagelstudio. De straten tussen de panden zijn autovrij en voorzien van groen, een speelplaatsje en privé-tuintjes, al zijn dat meestal wat bloempotten of kunstgras. Veel zon komt hier niet.

Het laatste gebouw heeft twee autoliften naar een zevenlaagse parkeergarage, slechts zichtbaar aan één zijde, waaromheen de woningen zijn gebouwd. De functiemenging in Laakhaven West gaat tot het gaatje!

De Calandkade als een potentiële boulevard stelt teleur. De wandelstrook, voorzien van granietklinkers en bolders, is te smal. De openbare ruimte valt jammer genoeg uit elkaar in te veel delen: trottoir, parkeerplekken, rijweg, groenstrook en dan de wandelstrook. Het uitzicht omvat niet alleen twee fraaie behouden havenkranen en lelijke jaren zestig flats, maar ook verwaarloosde plezierbootjes en morsige woonarken, één met een doorgezakt dak. Ze zijn er nog, de rafelrandjes.